آفت دهان، میهمان ناخوانده
معمولا سرطان‌های دهان در ابتدا به صورت زخم ظاهر می‌شوند. در شهری به بزرگی بدن ما، دهان یكی از خیابانهای بسیار پررفت و آمد محسوب می‌شود. در بدن ما خیابانهای دیگری مثل رگ‌ها، رودهها و.. وجود دارند كه آنها هم بسیار پرتردد و ترافیك هستند. اما فرق دهان با این‌گونه خیابانهای بدن این است كه معمولا آنچه در رگ‌ها، رودهها و... تردد می‌كنند، پدیده‌های ثابتی مثل خون یا غذا با قوام و دوام مشخص و ثابتی هستند، اما دهان كانالی است كه روزانه پذیرای انواع و اقسام خوراكی‌ها با دماها و مزه‌های متفاوت و نیز مواد غیر خوراكی مثل مسواك، نخ دندان و نیز وسایلی مثل آلات موسیقی، قاشق و چنگال و نی و نیز چیزهای عجیب و غریبی مثل میخ و سیخ و ... است.
طبیعی است كه مانند تمام خیابانهای پر رفت‌وآمد كه اگر به آنها رسیدگی نشود، آسفالت درست و حسابی برای آنها باقی نمی‌ماند، دهان هم كه انواع و اقسام محرك‌های فیزیكی و شیمیایی به آن وارد می‌شود، اگر خوب رسیدگی نشود، دائما زخم‌های گوناگونی پیدا می‌كند كه باید با توجه و دقت خاص به آنها، از وقوع زخم‌ها در دهان پیشگیری شود. اگر زخمی در دهان اتفاق افتاد، باید به سرعت برای درمان، ترمیم و بررسی علت آن اقدام شود. زخم به از بین رفتن یا خراشیده شدن قسمتی از مخاط دهان گفته می‌شود.
این پرسش و پاسخ‌ها راهنمایی برای تشخیص و بررسی علت و درمان زخم‌های دهانی است:
علت‌های شایع ایجاد زخم‌ها در دهان چیست؟
شایع‌ترین علت زخم‌های دهانی، صدمه‌های فیزیكی است. گاز گرفتن گونه یا زبان و لب در هنگام غذا خوردن، تیزی یك دندان، ضربه ناشی از مسواك زدن محكم و یا دندان‌های مصنوعی كه در دهان لق می‌خورند، می‌توانند بافت دهان را زخم كنند. این "زخم‌ها به زخم‌های ناشی از ضربه" معروف‌اند. عوامل دیگری نیز ممكن است در دهان زخم ایجاد كنند مثلا سوختگی ناشی از غذای داغ، زخم‌های ناشی از برفك‌های دهانی، تبخال‌های دهانی (داخل دهان)، عكس‌العمل به بعضی داروها مثل داروهای شیمی درمانی، سیفیلیس، ایدز ، دیابت و سرطان. اما اگر در دهان خود زخم‌های زیادی دارید كه مرتبا خوب می‌شوند و دوباره عود می‌كنند، به "آفت" فكر كنید.
علامت آفت چیست؟
آفت بیماری شایعی است كه به صورت عود كننده در دهان ایجاد می‌شوند. در واقع آفت بسیار شایع تراز آن چیزی است كه بتوانید حدس بزنید. یك پنجم افراد بالغ به آفت دچار می‌شوند. زبان، كف دهان و لثه‌ها ممكن است دچار آفت شود. زخم‌های آفتی معمولا دایره‌ای شكل هستند كه كف آنها سفید رنگ و لبه زخم نامنظم است. ممكن است چند آفت در كنار هم قرار بگیرند و به صورت خوشه‌ای دیده شوند. آفت‌های كوچك معمولا در سه تا شش روز برطرف می‌شوند، اما آفت‌های بزرگ ممكن است حتی تا 10 هفته در دهان باقی بمانند. اگر آفتی در كنار لوزه‌ها و حلق قرار بگیرد، خوردن و بلعیدن را بسیار مشكل و دردناك می‌كند. دلیل خاصی برای ایجاد آفت، یافته نشده است، اما تغییرات هورمونی و استرس ممكن است زمینه را برای ایجاد آفت فراهم كنند.
زخم‌های دهانی چگونه درمان می‌شوند؟
برای درمان یك زخم دهانی باید علت آن را بدانیم. بعضی وقت‌ها درمان بسیار ساده و در حد رفع تیزی یك دندان یا پركردگی و یا ترمیم دندان مصنوعی است، اما اگر علت زخم‌ها شناخته شده نباشد، درمان آن نیز مشكل‌تر خواهد شد. مثلا آفت درمان‌پذیر نیست، اما برای كم كردن سوزش آن می‌توان از دهان شویه‌ها و پمادهای بی‌حس كننده استفاده كرد.
مدتی است كه در دهانم زخم وجود دارد. چه باید بكنم؟
اگر زخمی بیش از دو هفته در دهان بماند و بهبود پیدا نكند حتما باید درباره آن با دندانپزشك یا پزشك خود مشورت كنید. دندانپزشك ممكن است راه‌هایی را برای درمان آن پیشنهاد كند و در صورتی كه زخم خوب نشد به اقدامات احتیاطی بیشتری مثل انجام بیوپسی، قسمت‌های خونی و ارجاع به متخصص نیاز است. زخم‌هایی را كه بیش از دو تا سه هفته در دهان شما وجود دارند و خوب نشد‌ه‌اند، سرسری نگیرید. ممكن است عوامل مختلفی در ایجاد آن موثر باشد كه یكی از آنها سرطان دهان است. بنابراین حتما جریان را پیگیری كنید. بسیاری از زخم‌های عود كننده دهان نیز ممكن است نشانگر مشكلات عمومی بدن مثل بیماری‌های خاص و یا كمبود ویتامین‌ها باشند. كم‌خونی‌ها و مشكلات گوارشی هم ممكن است علت ایجاد زخم‌های دهانی باشند.
آیا سرطان می‌تواند در دهان زخم ایجاد كند؟
معمولا سرطان‌های دهان در ابتدا به صورت زخم ظاهر می‌شوند. البته ضایعه‌های دیگری مثل لكه‌های پایدار قرمز، سفید و یا مخلوطی از این ها و یا برجستگی‌ها و .... هم ممكن است به عنوان ضایعه‌های پیش سرطانی مطرح شوند. اما زخم‌های دهانی از شایع‌ترین علایم اولیه سرطان دهان هستند. البته نگران نشوید و هر زخمی را در دهانتان به عنوان عامل ابتلا به سرطان ندانید.
زخم‌های پیش سرطانی معمولا روی سطوح مختلف زبان مثل سطح پشتی، كناری یا زیرین اتفاق می‌افتند، اما به ندرت ممكن است كه زخم‌های پیش سرطانی در مناطق دیگر دهان هم یافت شوند. سیگار كشیدن و مصرف الكل زمینه را برای ابتلا به سرطان دهان فراهم می‌كند. كسانی كه هم سیگار و هم الكل را به مقدار زیاد مصرف می‌كنند، استعداد بسیار زیادی برای ابتلا به سرطان دهان دارند.
چگونه می‌توانیم یك زخم ناشی از ضربه را بشناسیم؟
زخم‌های ناشی از ضربه معمولا در كنار یا نزدیكی عامل ایجاد كننده ضربه دیده می‌شوند و تا وقتی كه عامل ایجاد كننده زخم از بین نرود، زخم در سر جای خود باقی می‌ماند.
جلوگیری از ایجاد زخم در دهانمان :
* لااقل روزی دو بار دندان‌هایتان را مسواك بزنید.
* مرتب نخ دندان بكشید.
* مرتب به دندانپزشكی بروید.
* به آرامی مسواك بزنید و مراقب باشید مسواك دهان شما را زخم نكند.
* رژیم غذایی خود را در حالت تعادل نگه دارید. از غذاهای پر از ویتامین، میوه‌ها و سبزی‌های تازه و نان‌های سبوس‌دار و گوشت و شیر به مقدار كافی استفاده كنید.
* از خوردن غذاهای بسیار تند، ادویه‌دار و بسیار ترش پرهیز كنید.
* وضعیت سلامت عمومی بدن خود را بررسی كنید و مطمئن شوید كه به بیماری‌هایی مثل دیابت یا التهاب رودهها دچار نیستید، چون این بیماری‌ها زمینه را برای ایجاد زخم‌های دهانی فراهم می‌كنند.
* اگر پُركردگی نامناسب یا دندان مصنوعی نامناسبی در دهان دارید كه مرتب دهان شما را زخم می‌كند، برای ترمیم هر چه سریع‌تر آن اقدام كنید. مزمن شدن زخم‌های دهانی خطرناك است.
* مرتب دهان خود را معاینه كنید و تمام بافت دهان خصوصا سطوح مختلف زبان اعم از پشت و كنار زبان و كف دهان را به خوبی معاینه كنید. بعضی از اوقات ممكن است زخم‌های طولانی مدتی در دهان شما وجود داشته باشند، بدون آنكه علامتی ایجاد كنند.
دكتر فرین میزانیان
*مطالب مرتبط:
