سلامتی در شب انار و هندوانه
ما ایرانی‌ها مناسبت‌‌های جالبی داریم كه در تمام دنیا كم‌نظیر است. برخی از آنها با طبیعت همگرایی خاصی دارند؛ مثل همین «شب یلدا».
شبی كه تا صبح نشده، جوجه‌هایمان را می‌شماریم، خانه بزرگ ترهای فامیل جمع می‌شویم و اگر شانس داشته باشیم و هنوز در خانه مادربزرگ كرسی پیدا شود، پاها را زیر كرسی دراز می‌كنیم، فال حافظ می‌گیریم و هزار تا آرزوی رنگی می‌كنیم.... .
در این میان، خوراكی‌های شب یلدا هم چیزهایی نیستند كه بشود از آنها گذشت! با این‌كه در جاهای مختلف ایران و بنا به خرده‌فرهنگ‌ها و آیین‌ها، از خوراكی‌های گوناگونی در این شب استفاده می‌شود، اما مثل «سبزی پلو با ماهی» مخصوص شب عید نوروز، شب یلدا هم خوراكی‌های مخصوصی دارد.
میوه و خشكبار، اصلی‌ترین خوراكی‌ها در این زمینه هستند و میوه‌هایی كه برای شب یلدا خریداری می‌شوند، میوه‌هایی پاییزی و تابستانی، به خصوص انار و هندوانه هستند.
بر اساس یك باور قدیمی، مردم با این كار، با میوه‌های تابستانی وداع می‌كنند و با خوردن خشكبار گرم به استقبال سرما می‌روند و یلدا را جشن می‌گیرند تا نشانگر تقابل سرما، ناباروری، پژمردگی و مرگ با گرما، روشنایی، باروری، سبزی و زندگی باشد.
یلداهایی به وسعت ایران
هر گوشه كشور را كه نگاه كنی، برپایی یلدا، سنت مخصوص خودش را دارد هر چند كه شاید به‌درستی معلوم نباشد آداب و رسوم این شهرها چقدر ماندگار می‌ماند و این روزها مردم محلی چقدر این رسوم را به رسمیت می‌شناسند!
شب یلدای بعضی شهرستان‌ها مثل اصفهان، دامغان و روستاهای آن، با هندوانه و انار و انگور معنی پیدا می‌كند، ولی آن را به شكل آونگ مصرف می‌كنند و همراه با خشكبار برای پذیرایی مهمان‌ها می‌گذراند.
در تالش، درشب چله(یلدا)، 40 نوع خوراكی باید خورد. در اردبیل و آذربایجان، هموطنان آذری، ماستی را كه شبیه پنیر درست شده، می خورند و اعتقاد دارند خوردن ماست بریده‌شده در شب یلدا، بدن را در مقابل سوز و سرمای زمستان مقاوم می‌كند.
در كمره یا خمین، كشمش‌های سبز به بند كشیده شده را می‌خورند، كدو حلوایی می‌پزند و گندم، برشته می‌كنند. در سنندج، كدبانوهای كرد، چند خربزه را برای شب چله، ترشی می‌اندازند و در محلات، چیدن سفره‌ای با «هفت سین» مرسوم است كه از هفت نوع خوراكی در آن استفاده می‌شود كه عبارتند از: سنجد، سیب، سماق، سه‌پستان، سمنو، سركه و سبزی!
اما آنچه در سفره شب یلدا در اكثر شهرها و روستاها باب است، سفره‌ای است رنگین كه میوه‌هایی نظیر هندوانه، انار، سیب‌سرخ، خربزه و به و خشكباری مثل برگه هلو و زردآلو، انجیر خشك، سنجد و كشمش در آن وجود دارد. اما آجیل شب یلدا كه گران‌ترین خوراكی در بلندترین شب سال هم به شمار می‌آید به «آجیل هفت‌قلم» معروف است كه در آن، پسته، بادام، گردو، نخودچی، انجیر، باسلوق و... وجود دارد.
شب یلدا، شب سلامتی
هر یك از خوراكی‌های شب یلدا، خواص درمانی و طبیعی مخصوص دارند، چنانچه جعفر شهری در كتاب «طهران قدیم» در رابطه با خواص مواد غذایی كه در این شب خورده می‌شود، آورده است: «مردم معتقد بودند با خوردنی‌های سفره شب یلدا، مثل خوراكی‌های پای سفره هفت‌سین طبیعت گرم خود را می‌توانند سرد كنند و طبیعت سرد خود را گرم كنند. به این صورت كه اگر از گرمی مزاج رنج می‌برند، هندوانه و انار و اگر از سردی ناراحت می‌شوند، توت و كشمش و خرما و مثل آن بخورند».
البته در علم چیزی به نام سردی و گرمی تایید نشده است، اما فواید خوراكی‌های شب یلدا به قدری زیاد است كه خوردن هر یك، خواص درمانی خاص خود را دارد. در واقع این میوه‌ها و خوراكی‌ها، هر یك بار معنایی نمادین با خود همراه دارد. هندوانه كه قاچ‌های مدور می‌خورد، چون خورشید، یادآور گرمای تابستان و فرونشاندن عطش است یا انار، صندوقچه دانه‌های مروارید سرخ، نماد زایش و سلامتی است.
هندوانه‌های به شرط چاقو
در سراسر ایران، جایی را نمی‌یابید كه خوردن هندوانه در شب یلدا، جزء آداب و رسوم آن نباشد، زیرا عده‌ای اعتقاد دارند كه اگر مقداری هندوانه در شب چله بخورند، در سراسر چله بزرگ و كوچك، یعنی زمستانی كه در پیش دارند، سرما و بیماری بر آنها غلبه نخواهد كرد.
در حقیقت مصرف هندوانه، به دلیل سرشار بودن از انواع ویتامین‌ها و املاح معدنی، نیاز بدن به این مواد مغذی را تامین كرده و مایعات هدر رفته را جبران می‌كند. وجود مقادیر بالایی از آنتی‌اكسیدان‌های مختلف در این میوه، آن را ارزشمند ساخته است.
ویتامین‌های «A» و «C» و «لیكوپن» از مهم ترین ضداكسیدكننده‌های هندوانه به شمار می‌آیند. این تركیبات با غیر فعال كردن رادیكال‌های آزاد، از اكسیداسیون كلسترول و تنگ‌شدن دیواره عروق و در نهایت از بروز بیماری‌های قلبی و سكته جلوگیری می‌كنند. به علاوه مطالعات نشان می‌دهد كه مصرف منظم این میوه، از بروز حملات آسم، سرطان كولون و حتی آرتروز می‌كاهد؛ حتی هندوانه را درمان بیماری های كلیه ، نقرس و بواسیر هم می‌دانند.
تخم هندوانه نیز حاوی 30 درصد روغن است كه از نظر خواص شیمیایی مانند بادام است و مغز تخم هندوانه هم انگل‌های روده و معده را از بین می‌برد. در نسخ قدیمی به خواص پوست سفید داخل آن اشاره شده است كه برای زخم گلو و دهان بسیار مفید است.
هندوانه از دیدگاه طب قدیم سرد و تر است و در گذشته از آن به عنوان تب‌بر نیز استفاده می‌كرده‌اند. این میوه عطش را كم می‌كند و پوست را مرطوب نگه می‌دارد. از نظر میزان انرژی، میوه مناسبی برای رژیم لاغری به شمار می‌آید.
جالب است بدانید مردم تالش به جز خوردن هندوانه در شب یلدا، با پوست آن فال هم می‌گیرند. برای این كار، پوست هندوانه‌های شب یلدا را می‌برند، آن را چهار قسمت كرده، چهار تكه را در دست گرفته و نیت می‌كنند. پس از آن پوسته‌ها را از جلو به پشت سر می‌اندازند.
طبق رسم تالشی‌ها، اگر دو قطعه سبز و دو قطعه سفید بیفتد، خوب است. یك قطعه سبز و سه قطعه سفید، باطل است و هر چهار قطعه سبز یعنی این‌كه «شما خیلی خوش‌شانس‌اید».
ترش یا شیرین
بسیاری از مردم معتقدند كه انار، درمان‌كننده بسیاری از بیماری‌ها و دردهاست. این اعتقاد درستی است، چرا كه انار، بسیاری از بیماری‌ها را درمان می‌كند. نكته جالب این‌كه خواص درمانی و حیاتی در انار شیرین به مراتب بیشتر و كامل‌تر است، زیرا انار شیرین، اناری است كه كاملاً رسیده و تركیبات شیمیایی آن، كامل شده است و به شكل طبیعی به تكامل مواد مغذی موجود رسیده است.
در انار ترش كه مواد قندی آن كمتر است، مواد اسیدی مانند اسید مالیك و اسیدسیتریك وجود دارد كه در بعضی از افراد ایجاد ناراحتی خواهد كرد. انار برای سلامتی پوست بسیار مفید است و نكته بسیار مهم این است كه با مصرف انار، سموم بدن دفع می‌شود.
پاكسازی سموم از بدن، در ایجاد شادمانی و نشاط در افراد بسیار موثر است و كبد كه وظیفه پاكسازی سموم از بدن را دارد، با مصرف انار تقویت می‌شود. مصرف انار باعث رفع لك‌های پوستی می‌شود و برای رفع خستگی و آرامش اعصاب بسیار كارآمد است.
انار در حقیقت یك میوه نیست، بلكه یك پزشك و درمان‌كننده بیماری‌های كبد، مسمومیت‌های خون، خستگی جسمی و عصبی و بالاخره رفع كننده بیماری‌های عفونی و انگل‌های دستگاه گوارش است.
در شیراز و بخش‌های جنوبی كشور، رسم است كه انار شب یلدا را با گلپر می‌خورند. گلپر علاوه بر خواص بی‌شمار باعث افزایش قوای بدنی می‌شود و تركیب انار و گلپر از سرماخوردگی پیشگیری می‌كند.
صدف كوه‌كن
* مطالب مرتبط:
هندوانه؛ میوه ای پر فایده و خنك برای تابستانی گرم
