آن راست قامت

سیری در مبارزات و مجاهدات سیاسی فرهنگی شهید مفتح

چکیده: در پیروزی انقلاب اسلامی عوامل متعددی را می توان مؤثر دانست. آن چه تا كنون در بررسی های مربوط به علل این رویداد كم تر مورد توجه قرار گرفته است، عومل و زیر ساخت های فرهنگی این انقلاب بزرگ است. در كنار مبارزات سیاسی، تلاش های فكری و فرهنگی وجه اهمیت شخصیت های مبارزی چون آیت الله دكتر مفتح، شهید مطهری و شهید باهنر و دیگران بوده است. این مقاله به بررسی زندگی و مبارزات شهید مفتح می پردازد.

شهید آیت الله دكتر محمد مفتح

در پیروزی انقلاب اسلامی عوامل متعددی را می توان مؤثر دانست. آن چه تا كنون در بررسی های مربوط به علل این رویداد كم تر مورد توجه قرار گرفته است، عومل و زیر ساخت های فرهنگی این انقلاب بزرگ است. در كنار مبارزات سیاسی، تلاش های فكری و فرهنگی وجه اهمیت شخصیت های مبارزی چون آیت الله دكتر مفتح، شهید مطهری و شهید باهنر و دیگران بوده است.

با آغاز نهضت اسلام به رهبری امام خمینی در سال 1341، شاگردان مكتب ایشان به تبعیت از استادشان وارد صحنه ی مبارزه شدند. دكتر مفتح با سفرهایی كه به نواحی مختلف جهت سخنرانی می نمود، مردم مسلمان را به وظایف دینی و سیاسی آگاه می كرد. با دستگیری و تبعید امام خمینی، مبارزه متوقف نگردید؛ بلكه به تأثیر از جو خفقان ایجاد شده، تاكتیك مبارزات تغییر كرد. در این رویكرد شاگردان امام ضمن مبارزه ی سیاسی به بستر سازی فكری و فرهنگی به منزله ی یك اقدام انقلابی توجه خاصی ورزید ند .

آیت الله مفتح علاوه بر حضور قوی در صحنه ی مبارزات ضد حكومت، دارای سوابق قابل توجه فرهنگی بود. تدریس در دبیرستان دین و دانش كه راه و روش جدیدی را در پیش گرفته بود و هم گامی با مؤسسان اندیشمند آن، چون دكتر بهشتی و آیت الله حائری تهرانی و نیز تشكیل كانون دانش آموزان و فرهنگیان قم، از آن جمله است. تأسیس مجمع اسلام شناسی برای پژوهش در مسائل بنیادی اسلامی و انتشار چندین جلد كتاب از این مجموعه، تحت نظارت دكتر مفتح از فعالیت های مهم فرهنگی اسلامی نیروهای مذهبی به شمار می رود. گردانندگان این مجموعه، متفكران و نویسندگانی در حوزه ی مطالعات اسلامی بودند كه در دو سو مشغول مبارزه ی قلمی بودند؛ نخست در مقابل استعمار فرهنگی غربی حاكم بر جامعه و دیگری اصلاح اندیشه های انعطاف ناپذیر برخی اقشار متحجر مذهبی كه خود از عوامل رویگردانی افراد بسیاری از دین و مذهب بودند. در این مبارزه ی پردامنه ی فكری و فرهنگی، لازم بود هم آشنایی و تسلط كامل بر اسلام و معارف حقه ی شیعه در حوزه های علمیه حاصل گردد و هم با اندیشه های جدید موجود در دانشگاه ها آشنا شود. شناخت اسلام راستین و ناب از یك سو برای زدودن خرافات و پیرایه های بی پایه در میان اقشار مذهبی و از سوی دیگر برای ارایه در مجامع دانشگاهی ضرورت داشت .

شخصیت هایی چون آیت الله شهید مظلوم دكتر بهشتی، آیت الله دكتر مفتح، دكتر محمد جواد باهنر، استاد مرتضی مطهری، و ... از آن جمله اندیشمندان تربیت شده ی مكتب امام خمینی بودند كه برای تعدیل، تغییر و تصحیح نظر دانشگاهیان نسبت به اسلام و مذهب، قدم در دانشگاه ها گذاشته و با تحصیل و یا تدریس و فعالیت گسترده، مروج اسلام ناب در مراكز دانشگاهی شدند. این اندیشمندان برای تأثیر گذاری بیشتر به استخدام در وزارت فرهنگ و وزارت آموزش عالی در آمدند تا ضمن حفظ وظایف اجتماعی بتوانند در تعلیم و تربیت اسلامی جوانان نقش داشته باشند و اگر به فعالیت های اجتماعی تبلیغی هم می پردازند، صرف انجام وظیفه باشد، نه نیازهای روزمره. دكتر مفتح از این شیوه ی فعالیت به عنوان (تز روحانی غیر حرفه ای ) تعبیر می نمود.

محدودیت روزافزون فعالیت های تبلیغی و ارشادی، طی سال های بعد از تبعید امام، آیت الله مفتح را مجبور كرد در فعالیت های خود خط مشی جدیدی را اتخاذ نماید، زیرا در سال 1351 توسط ساواك ممنوع المنبر گردیده بود. تمركز بر فعالیت های آموزشی در دانشكده ی الهیات و معارف اسلامی، اقامه ی نماز در مسجد دانشگاه تهران، راهنمایی دانشجویان مقاطع مختلف از جمله ی این خط مشی ها بود.

پذیرش امامت جماعت مسجد تازه تأسیس جاوید و دایر كردن كلاس های مختلف، به زودی حساسیت ساواك را برانگیخت. احضار و اخطار به بانی مسجد و أخذ تعهد كتبی از او اقدامات صورت گرفته برای جلوگیری فعالیت در مسجد جاوید بود. سخنرانی آیت الله سید علی خامنه ای در مسجد جاوید، هم به دستگیری ایشان منجر شد و هم به دستگیری دكتر مفتح. هر دو دستگیر و تحویل كمیته ی مشترك ضد خرابكاری گردیدند.

همچنین دكتر مفتح امامت جماعت مسجد قبا را پذیرفته بود، نام این مسجد هم، برگفته از مسجد قبای پیامبر اكرم (ص) بود به حق هم در تاریخ انقلاب اسلامی نقش مهمی ایفا كرد. نزدیكی به حسینه ی ارشاد و جوان گرایی دكتر مفتح در فعالیت های خود در اندك مدتی، این مسجد را به كانون رفت و آمد نیروهای انقلابی تبدیل كرد. بر نامه های موفق رمضان و برگزاری با شكوه نماز عید فطر سال 1356 در تپه های قیطره تجربه ای موفق بود كه در سال بعد ـ 1357 ـ به نحو احسن مورد استفاده قرار گرفت.

برگزاری اولین تظاهرات گسترده ی مردم تهران در روز عید فطر بعد از اقامه ی نماز، زمینه ساز راه پیمایی های بعدی گردید. راه پیمایی روز پنج شنبه 16 شهریور در ادامه ی تظاهرات روز عید فطر ـ 13/6/1357 ـ دومین حركت گسترده ی مردم تهران بود. تظاهرات 17 شهریور و كشتار مردم در میدان ژاله، حركت انقلاب برای سرنگونی سلطنت پهلوی راتندتر كرد.

هماهنگی هایی كه از سالیان قبل بین روحانیون انقلابی وجود داشت، در این سال، تشكیلاتی را به نام (( جامعه ی روحانیت مبارز)) به وجود آورد تا نهضت را برای حصول پیروزی سازمان دهی و هدایت نماید. آیت الله مفتح در كنار استاد مطهری و آیت الله بهشتی از اعضای مؤسس و اصلی و سخن گو و اولین دبیركل این تشكیلات بود.

در تشكیل كمیته برای استقبال از امام خمینی او حضور فعال داشت. تصاویر بر جای مانده از سخنرانی تاریخی امام در 12 بهمن سال 1357 در بهشت زهرا، حكایت از حضور او در كنار امام در جایگاه سخنرانی دارد. پیروزی انقلاب اسلامی، نیروهای انقلابی را با چالش های جدیدی رو به رو ساخت. تأسیس نظام جدید بر ویرانه های نظام شاهنشاهی و مشكلات ناشی از این انقلاب و دگرگونی، اندك نبود . تأسیس نهادهای انقلابی برای سر و سامان دادن به وضعیت نابسامان و مقابله با جریان های ضد انقلاب، از اولین ضرورت های كشور بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی مسجد قبا با توجه به سوابق سازماندهی و هدایت در دوران انقلاب از اولین مساجد تهران بود كه تشكیل كمیته ی انقلاب اسلامی را در خود شاهد بود.

در كنار مشاغل و گرفتاری های مسئولیت كمیته ی مسجد قبا، آیت الله مفتح، قسمت عمده ی وقت و انرژی خود را صرف دانشكده ی الهیات و دانشجویان می نمود. پی ریزی یك نظام بر اساس آرمان های اسلامی و انسانی، تلاش مضاعفی را طلب می كرد، به ویژه آن كه، فعالیت گروه های چپ در دانشگاه ها ضرورت توجه به نسل جوان دانشگاهی را برای رهبران فكری و فرهنگی انقلاب اسلامی چند برابر می كرد.

تلاش برای نزدیكی قشر دانشگاهی به قشر روحانی و بالعكس، دو گروه مهم و سازنده ی كشور، چه در دوره ی قبل از پیروزی و چه بعد از آن ، از ویژگی های قابل مشاهده دكتر مفتح است. او كه در حوزه ی علمیه به درجه ی اجتهاد در استنباط احكام شرعی و فقهی رسیده بود، در عین حال با گذاشتن قدم به دانشگاه، تحصیلات آكادمیك را هم در عالی ترین سطح كسب كرده بود. بعد از انقلاب، اولین قدم های اساسی و اصولی برای ایجاد وحدت در این دو قشر توسط او برداشته شد.

آن چه در سراسر زندگی این رادمرد شهید می توان به خوبی یافت ، اخلاص و عمل بر طبق و وظیفه ی الهی و نیز مبارزه ی سرسختانه و مستمر با رژیم طاغوتی بر همان مبنای انجام وظیفه ی الهی خود می باشد و مبارزاتی كه با گوشه هایی از آن در این كتاب آشنا شدید.

چند دهه مبارزه با رژیم پهلوی كه با تكیه بر قدرت فراوان و اختناق وسیعی كه در سراسر كشور ایجاد كرده بود ، كار آسانی نبود. در هر زمان و مكان شكل خاص خود و تاكتیك ویژه ی آن زمان و مكان را می طلبید. ولی آنچه استمرار داشت، اصل مبارزه با رژیم طاغوتی پهلوی ، برای پی افكندن و استقرار حكومت اسلامی بود .

این تصویر خلاصه ای از تمام تلاش های مخلصانه و شبانه روزی مجاهد نستوه حضرت آیت الله شهید دكتر مفتح می باشد . هم او كه پس از یك عمر مبارزه ی خستگی ناپذیر با رژیم شاه و طراحی و راه اندازی راهپیمایی های میلیونی، نقش بسیار چشم گیری در اوج گیری پیروزی انقلاب اسلامی ایفاد كرد ؛ با پیروزی انقلاب اسلامی ، وظیفه الهی خود را تلاش در سنگر سازندگی فرهنگی، معنوی و اقتصادی میهن اسلامی دانست و در كنار وظایف سنگینی هم چون شورای انقلاب ، كمیته ی انقلاب اسلامی و ... دقت قابل توجهی را به این امر اختصاص داد.

اما دریغ و افسوس كه استفاده ی انقلاب از دست پرودگان مكتب روح الله به دست گل چین شوم خوارجیان فرقان، چندان طول نكشید و آیت الله دكتر مفتح هم در مسلخ عشق قربانی دوست شد و به دوست دیرینش آیت الله مرتضی مطهری ملحق شد. با گذشت بیست و پنج سال از شهادت این عزیزان جای خالی آنها در عرصه های علم و دین هر روز بیش از پیش احساس می شود .

روحشان در محشر با روح امامشان شاد باد ....

این مقاله از كتاب : زندگی و مبارزات آیت الله شهید دكتر محمد مفتح، تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامی، 1384 برگرفته شده است.

پژوهشگر: رحیم نیکبخت