تأثیر متقابل IT بر کارآفرینی

بی‌شك كارآفرینی سهم عمده و نقش ویژه‌ای در توسعه فناوری‌های نوین از جمله فناوری اطلاعات داشته و دارد؛ اگرچه این فناوری‌ها نیز خود بر كارآفرینی تاثیر گذار بوده و به عبارتی كارآفرینی مدرن را بوجود آورده‌اند. همچنین در رابطه با مشاغل ایجاد مشاغل جدید و متنوع در عصر اطلاعات و ارتباطات، با توجه به تحولات فناوری و بخصوص فناوری اطلاعات، مستلزم شناخت ماهیت این مشاغل است. آگاهی از تأثیرپذیری مشاغل از تكنولوژی یا اثرگذاری بر توسعه آن، نتیجه درك ماهیت مشاغل خواهد بود.

این مقاله به بررسی روابط متقابل كارآفرینی و فناوری اطلاعات و ارتباطات پرداخته است و همچنین سعی نموده برای سؤالات اساسی در مورد تاثیر فناوری بر مشاغل، پاسخ مناسب بیابد.

مقدمه

جهان در سال‌های اخیر شاهد انقلاب اطلاعات و ارتباطات بوده و تحولات اجتماعی عظیمی در آن به وجود آمده است، به طوری كه در اثر این تحولات، قرن جاری به نام فناوری اطلاعات و ارتباطات به ثبت رسیده است. در عصر اطلاعات و ارتباطات سطح بینش و آگاهی مردم افزایش یافته و كلیه فعالیت‌های مردم دنیا، در قالب شبكه‌های ارتباطی به تعادل رسیده و كنترل شده است.

در این عصر دنیا دهكده‌ای متصل است كه افراد آن در هر لحظه كه بخواهند به هر گوشه آن می‌توانند مسافرت كنند، از اخبار آن مطلع شوند و یا بدان جا پیغام بفرستند. فناوری اطلاعات و ارتباطات بر كلیه فعالیت‌های اجتماعی از جمله كارآفرینی اثرگذاشته و در بسیاری از آنها تحولات اساسی بوجود آورده است. امروزه كارآفرینی به شدت به بسترهای فناوری اطلاعات وابسته است و از آن بهره زیادی می‌گیرد. از سوی دیگر توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات خود مرهون كارآفرینی است. فعالیت‌های كارآفرینانه باعث شناخت نیازها، خلق ایده‌ها و تولد فناوری‌‌ها می‌شوند. در هر حال تحولات فناوری همه ‌چیز را متحول كرده است و حتی اشتغال نیز از این تحولات مصون نمانده‌ است.

در حالیكه یك معضل اساسی كشورهای در حال توسعه از جمله ایران بیكاری است، كشورهای پیشرفته بطور فزاینده‌ا‌ی نیروی كار فنی از سایر كشورها جذب می‌كنند. چه دلیلی در فراوانی كار و كمبود نیروی كار در كشورهای پیشرفته و در مقابل بیكاری در كشورهای درحال توسعه وجود دارد؟ مسلماًً مهمترین دلیل در ماهیت كار است. نیروی كاری كه در آمریكا مورد نیاز است، یك نیروی مجرب تحصیل كرده است، در حالیكه خیل بیكاران كشور ما از تحصیلات عالیه برخوردار نیستند.

همچنین آن‌ها نیاز خود را بحدی رسانده‌اند كه نیروی كارشان برای پاسخگویی آن كافی نباشد، در حالیكه نیاز به تكنولوژی‌های نو در بازار داخل كشور ما ضعیف است. بنابراین حل معضل بیكاری در شرایط دنیای روز، به دو مؤلفه بازار و آموزش وابسته است.

صنعت اطلاعات نقش اساسی در ایجاد اشتغال دارد. علاوه بر بسیاری از مشاغل كه خود ایجاد می‌كند، به صنعت IT نیز رونق می‌دهد و در آنجا نیز باعث اشتغال فراوان می‌گردد. مشاغلی چون مدیریت، مشاوره، تحلیل‌گری، اطلاع‌رسانی و بسیاری از خدمات مختلف، نمونه‌هایی از مشاغل صنعت اطلاعات می‌باشند. برنامه‌نویسی، تحلیل و طراحی سیستم و مهندسی نرم‌افزار یا سخت‌افزار نیز نمونه‌هایی از مشاغل صنعت IT می‌باشند.

نقش كار آفرینان در توسعه تكنولوژی

كارآفرینی اصطلاحی است كه در طول 300 سال گذشته توسط دانشمندان و صاحبنظران به‌ صورت‌های مختلفی تعریف شده است. به طور خلاصه كارآفرینی فعالیتی است مخاطره‌آمیز كه فردی در پی اجرای یك ایده معمولاً اقتصادی توجه نهادهای سرمایه‌گذاری، علمی، صنعتی و غیره را جلب نموده و نیروی آنها را به سمت عملی نمودن ایده هدایت می‌كند. بنابراین یك ایده كه بر اساس یك نیاز اجتماعی شكل گرفته از ملزومات كارآفرینی است.

نتیجه كارآفرینی علاوه بر نوآوری در محصولات جدید، حل نیازهای اجتماعی، ایجاد اشتغال برای دیگران، افزایش سودآوری شركت‌ها و افراد و توسعه تكنولوژی است. كارآفرینی باعث رفع نیازها به كمك تكنولوژی‌های جدید می‌گردد. بسیاری از محصولات تكنولوژی‌های جدید خصوصاً در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، در اثر فعالیت‌های كارآفرینانه بوجود آمده‌اند. اكثر شركت‌های فعّال در حوزه تكنولوژی مخصوصاً شركت‌های مبتنی بر خلاقیت و نوآوری كه فناوری‌های جدید را خلق می‌كنند و اصطلاحاً درلبة فناوری فعّالند، شركتهایی كارآفرین هستند.

افراد كارآفرین از ویژگی‌های شخصیتی خاصی برخوردارند. مخاطره‌پذیری، نوآوری و خلاقیت، مسؤولیت‌پذیری و اعتماد به نفس، توانایی ارتباطات قوی، واقعگرائی، هدفگرایی، تهاجمی بودن، تحمل ابهام و عدم قطعیت، خوشبینی و تعّهد و اعتقاد به مركز كنترل درونی بخشی از ویژگی‌های این افراد است. هر فرد كارآفرین ممكن است تعدادی از این ویژگی‌ها را داشته باشد و با شخصیت منحصر به فردی به كارآفرینی بپردازد. شخصیت از ملزومات كارآفرینی است توسعه كار آفرینی نیازمند تربیت افراد كار آفرین می‌باشد.

در سرتاسر دنیا مراكز مختلفی برای آموزش و كارآفرینی وجود دارد اگرچه برخی از افراد روحیه كارآفرینی بیشتر را وابسته به تحولات زندگی افراد در طول سالیان مختلف می‌دانند ولی این تناقضی با آموزش كارآفرینی ندارد. در آموزش كارآفرینی بایستی افرادی كه بصورت بالقوه از روحیه كارآفرینی برخوردارند انتخاب شده و سپس شخصیت‌شان به فعلّیت برسد. علاوه بر این روش‌های دیگری مثل انكوباتورها، برای تحریك كارآفرینی وجود دارد كه افراد عملاً تا سطحی از كارآفرینی هدایت می‌شوند و یكباره به خارج پرتاب می‌گردند و با حمایت‌ها و راهنمای‌های بعدی از آنها استفاده می‌نمایند.

نقش دولت در توسعه كارآفرینی، علاوه بر ایجاد بسترهای سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و حمایتی از كارآفرینی، شناسایی، آموزش و هدایت فعالیت‌های كارآفرینانه است. توسعه تكنولوژی بسیار وابسته به كارآفرینی است و نباید از آن غافل ماند.

فناوری اطلاعات و ارتباطات در كارآفرینی

اطلاعات و ارتباطات دو ابزار اساسی مورد نیاز هر فعّالیت كارآفرینی است. كارآفرینی در انزوا و بدون حمایت نهادها، سازمان‌ها و انسان‌ها امكان‌پذیر نیست. كارآفرینی مستلزم كشف یك نیاز اجتماعی است. و كشف نیازهای اجتماعی به شناخت اجتماع، نیازهای آن و بافت فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی آن وابسته می‌باشد.

در شناسایی نیاز هر فعّالیت كارآفرینانه، ایده‌پرداز یا تئوریسین می‌بایست نسبت به محیط بینش و بصیرت داشته باشد و بداند چه راه‌حل‌هایی برای رفع‌آن نیاز، در نقاط دیگری از دنیا ارائه شده است. مطمئناً شناسایی نیازها و ارائه راه‌حل‌ها بدون اطلاعات امكان‌پذیر نخواهد بود. بنابراین اطلاعات و دانش مانند ارتباطات از ملزومات هر فعّالیت كارآفرینی است.

فناوری اطلاعات و ارتباطات جدید تحولات شگرفی در دستیابی به اطلاعات بوجود آورده و بسترهای ارتباطی قویتری را فراهم كرده است. این فناوری‌ها اهّمیت و ارزش اطلاعات و ارتباطات را بالا برده‌اند. در نتیجه كارآفرینی نیز مانند سایر امور از مزیت‌های این فناوری بهره برده‌ است).

توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات باعث ایجاد شبكه‌ای عظیم با مقیاس جهانی، (اینترنت) شده است و بنابراین علاوه بر افزایش و ارزش ویژگی‌های مورد ذكر در نظریه شبكه‌های اجتماعی، قابلیت‌های ارتباطی جدیدی مانند كنفرانس از راه دور و یا فعالیت‌های توزیع ‌شده را بوجود آورده و دسترسی آسان‌تر و سریع‌تر به اطلاعات را امكان‌پذیر ساخته‌اند.

در كشورهای پیشرفته اینترنت، یكی از مهمترین ابزراهای كارآفرینان است و این افراد از طریق این شبكه بر قابلیت‌های خود افروده و از مزایای آن بهره می‌گیرند.در آینده انواع نرم‌افزارها، خصوصاً نرم‌افزارهای هوشمند نیز مورد استفاده كارآفرینان قرار خواهند گرفت. و این افراد به كمك این نرم‌افزارها فعّال خواهند بود، فرصت‌ها را بهتر شناسایی خواهند كرد و اطلاعات دقیق‌تر و مناسب‌تری را جمع‌آوری خواهند نمود. دانش و مفاهیم بهتری را درك خواهند كرد و ارتباطات ساده‌تر و گسترده‌تری را برقرار خواهند نمود.

كارآفرینی در فناوری اطلاعات و ارتباطات

تحولاتی كه در سال‌های اخیر در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات بوجود آمده است و عصر اطلاعات را شكل داده و همچنان پیش می‌تازد و در جوامع و فرهنگ‌ها دگرگونی ایجاد، مرهون تلاش افراد بسیاری از جمله كارآفرینان است. كارآفرینان اطلاعات، شرایط عصر اطلاعات را شناخته و با كارآفرینی خود ملزومات این عصر را پیدا كرده و با شیوه‌های خاص خود آن را ایجاد می‌كنند حتی بروز عصر اطلاعات هم از نتایج كارآفرینی است. اینترنت بزرگترین و قویترین شبكه ارتباطی دنیا، نمونه‌ای روشن از كارآفرینی است.

در طول تاریخ كدام یك از كارآفرینان توانسته‌اند نیازی را كشف كنند كه پس از رفع آن تحوّلی در كل دنیا داده و بستری برای كارآفرینی سایر افراد ایجاد نمایند. در سالهای اخیر نمونه‌‌های بسیاری از كارآفرینی در اینترنت به ثبت رسیده است، از آنجایكه تاكنون چنین شبكه عظیمی در تاریخ بشر وجود نداشته است. زمینه‌های فعالیت در آن بكر بوده و فرصت برای نوآوری و خلاقیت بسیار است. شركت‌های اینترنتی و شركت‌های Com در چند سال اخیر ایجاد، و به سرعت رشد كردند.

شركت‌هایی مانند Yahoo، ebay،Amazon و دیگران در مدت كوتاهی توانسته‌اند ارزش بسیاری را كسب نمایند. آمارها نشان می‌دهد كه در طی 5 سال آخر قرن گذشته ارزش برخی از این شركت‌ها بیش از 200 برابر شده است در حالیكه میزان رشد سودآوری آنها كمتر از 10 برابر بوده است. كارآفرینی در اینترنت به این موارد خلاصه نمی‌شود و موارد بسیاری خصوصاً در زمینه نرم‌افزارهای مبتنی بر شبكه و همچنین محتویات شبكه وجود دارد. كارآفرینی در شیوه‌های جذب مشتریان اینترنتی، بازاریابی اینترنتی، همكاری‌ها و شبكه‌های مجازی، الكترونیك، واقعیت مجازی، آموزش و كار از راه دور و … همه و همه گستردگی كارآفرینی در عصر اطلاعات را نشان می‌دهند.

«كار آفرینی موتور توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات است» با كارآفرینی است كه نیازها شناخته می‌شود و با رفع نیازها پیشرفت حاصل می‌شود. كشورهای پیشرفته به این دلیل پیشرفته‌اند كه در فناوری پیشرفت كرده‌اند و توسط آن، هم اقتصاد جهان را در اختیار گرفته، هم قدرت نظامی شده‌اند و هم فرهنگ جهان را به سوی خواسته‌های خود هدایت می‌كنند. كارآفرینی اطلاعات در سطوح مختلف الف- سخت‌افزار ب- نرم‌افزار ج- اطلاعات د-ارتباطات هـ- كاربرد، انجام‌پذیر است.

در هریك از این سطوح فرصت‌های بسیاری برای كارآفرینی وجود دارد. كه نیازمند حمایت مراكز سرمایه‌گذاری و تلاش‌های كارآفرینانه است. كارآفرینی در حوزه اطلاعات بسیار راحت‌تر و عملی‌تر از كارآفرینی در سایر حوزه‌هاست. به عنوان مثال در حوزه نیروگاه هسته‌ای به دلیل كاربرد محدود، ایده‌های كمتری وجود دارد و به علاوه سرمایه‌گذاری فوق‌العاده زیاد و درصد امكان‌پذیری كم، مانع هر فعّالیت كارآفرینانه است و درحالیكه در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات كه در همه جا گسترده شده است، ایده‌های بسیاری خلق می‌شود و میزان سرمایه‌گذاری مورد نیاز كه ایده‌ها را به نتیجه برسانند چندان زیاد نیستند. بنابراین كارآفرینی اطلاعات به راحتی انجام می‌شود و این خود دلیلی بر سرعت نمایی رشد فناوری اطلاعات است.

تأثیر فناوری بر مشاغل

توسعة تكنولوژی و بكارگیری وسیع آن، باعث افزایش بهره‌وری فعالیت‌های اقتصادی شده است. در اثر افزایش بهره‌وری، نیاز به برخی از مشاغل از بین می‌رود. بعنوان مثال، شغلی تحت عنوان "تلفنچی" با پیشرفت در تكنولوژی‌های مخابراتی و پردازش صوت، از لیست مشاغل حذف می‌گردد. بنابراین تكنولوژی از یك نظر، حذف و كاهش مشاغل را به دنبال دارد. اصولاًً خودكارسازی و تولید ماشینی از مهمترین نتایج توسعة تكنولوژی است، كه علاوه بر كاهش مشاغل، باعث افزایش كیفیت و سرعت و حتی كاهش هزینه‌های تولید می‌گردد. آیا این نتیجة مستقیم تكنولوژی برای ناامیدی از ایجاد اشتغال به كمك IT كافی نیست؟

مروری بر تاریخ تكنولوژی و تأثیر آن بر مشاغل نشان می‌دهد كه پاسخ به این سؤال منفی است . تكنولوژی ظاهراً برخی از مشاغل را حذف و یا تغییر می‌دهد، اما در واقع بسیار مشاغل جدیدتر، مفیدتر و متنوع‌تری را ایجاد می‌كند. مثلاً اگرچه تكنولوژی تراكتور باعث كاهش نیاز به نیروی كار كشاورز گردید، ولی به كمك این تكنولوژی انواع و حجم محصولات كشاورزی افزایش یافت، بعلاوه مشاغل جدیدی را به همراه خود ایجاد كرد و نیروهای كار را به انجام آن رهنمون شد. یا اختراع چرخ خیاطی باعث رونق صنعت پوشاك گردید و تمایل مردم به خرید انواع لباس با رنگ‌ها و مدل‌های گوناگون و همچنین كاهش هزینة تولید، باعث شد تا نه تنها دست‌دوزان بیكار نشوند، كه بسیاری از افراد دیگر نیز به كار مشغول شوند.

یكی از جنبه‌های مهم تأثیر تكنولوژی در ایجاد مشاغل توسعة بازار است. ارائه محصولات كیفی و همچنین تغییر و تحول فرهنگ مصرف متناسب با تحولات تكنولوژی، بازارها را توسعه می‌دهد. به طوری كه حجم تولید پس از توسعه تكنولوژی به مراتب بیشتر از حجم تولید دستی است. بنابراین تكنولوژی از تعداد مشاغل دشوارتر می‌كاهد و بر تعداد مشاغل آسانتر می‌افزاید.

از سوی دیگر، فرصت‌های شغلی متنوع و جدید، نتیجه توسعه تكنولوژی است. با توسعه صنعت در اثر توسعه تكنولوژی، بسیاری مشاغل جدید مرتبط با آن صنعت بوجود می‌آید. تكنولوژی از تعدد مشاغل دشوارتر می‌كاهد و بر تكثر مشاغل آسانتر می‌افزاید. مشاغل جدیدی كه توسط تكنولوژی ایجاد می‌شوند، یا تكنولوژی را بكار می‌گیرند و یا آن را توسعه می‌دهند. صنعت اطلاعات و صنعتIT از گروه مشاغلی هستند كه توسط تكنولوژی اطلاعات ایجاد می‌شوند. در صنعت اطلاعات، تكنولوژی اطلاعات بكار می‌رود و در مشاغل مختلف بعنوان ابزار مورد استفاده قرار می‌گیرد. شاغلین صنعت IT مسؤولیت توسعه تكنولوژی اطلاعات را بر عهده دارند.

نتیجه‌گیری

فناوری اطلاعات و ارتباطات تحولات زیادی در كلیه فعالیت‌های اجتماعی از جمله كارآفرینی بوجود آورده و به عنوان مهمترین ابزار كارآفرینی مدرن مورد توجه قرار گرفته است. كارآفرینی در فناوری اطلاعات پهنه وسیعی برای فعالیت دارد. كارآفرینی لازمه توسعه فناوری و توسعه فناوری بستر كارآفرینی است. بر این اساس اهّمیت نقش بسترسازی كارآفرینی و وظیفه دولت مشخص می‌شود. دولت باید بستر كارآفرینی در حوزه فناوری اطلاعات كه همان شبكه‌های ارتباطی و اطلاعاتی می‌باشد را توسعه دهد و تقویت كند و امكان دسترسی آسان همگان به این شبكه‌ها را فراهم نماید.

همچنین در ارتباط با اشتغال تكنولوژی از یكسو در اثر افزایش بهره‌وری، نیاز به نیروی انسانی را كاهش می‌دهد و از سوی دیگر تنوع فعالیت‌ها و مشاغل جدید را باعث می‌شود كه برای نیروی انسانی بیشتری اشتغال ایجاد می‌نماید. مشاغلی كه می‌توان مورد بررسی قرار داد در دو دسته مشاغل مبتنی بر اطلاعات و مشاغل مبتنی بر صنعت اطلاعات طبقه‌بندی می‌شوند. به دسته اول صنعت اطلاعات و دسته دوم صنعت فناوری اطلاعات گوییم.

منابع:

1- احمد پور م. "كارآفرینی: تعاریف، نظرایات و الگوها"، شركت پردیس 57، 1379.

2- گیلبرت آلن و ژوزف گاگلر، "شهرها، فقر و توسعه"، اداره كل روابط عمومی و بین‌الملل شهرداری تهران، ترجمه پرویز كریمی ناصری، 1375.

3- نهاوندیان م. و كاجی‌زاده ف.، "تكنولوژی اطلاعات و اشتغال"، مجله مصاف(مهندسان صنایع ایران فردا)، ش 19و20، پاییز و زمستان 79، ص63-68.

4- Laudon K.C. Traver C.G. and laudon J.P. “information Technoligy and society,” International Thomson publishing, 2000.