یك خانواده ی سالم چگونه خانواده ای است ؟

نقش خانواده در بهداشت روانی ( قسمت سوم )

در قسمت دوم این مبحث ، به نقش خانواده های سهلگیر ، سختگیر و مقتدر پرداخته شد ، در این بخش با توضیح الگوها و رفتار والدین ، مطلب را پی می گیریم.

نظام باز و بسته خانوادگی

نظام خانوادگی را از جهت دیگر می توان به نظام " باز و بسته " تقسیم كرد.

در نظام  باز خانوادگی

الف-   سطح ارزش اعضاء خانواده بالاست و هر یك از اعضاء ارزش دیگری را درك می كند و به او احترام می گذارد.

ب -  ارتباط اعضاء خانواده با یكدیگر صادقانه ، روشن و مستقیم است . از بیان مطالب ترسی ندارند و مقاصد خود را به وضوح بیان می كنند.

ج -  قواعدی كه حاكم  بر خانواده است انسانی ، قابل انعطاف و تغییر ناپذیر است. هر یك از اعضاء خانواده می تواند آزادانه نیازها و خواست خود را بیان كند و پذیرای انتقاد سایرین باشد.

نظام بازخانوادگی محلی مناسب برای رشد اعضاء و تبادل نظر و بالندگی است. دراین خانواده هرفردی به تناسب توان واستعداد خود رشد می یابد و پیشرفت می كند.

در مقابل ،در نظام بسته خانوادگی

الف – ارزش اعضاء خانواده پایین است . هركدام از اعضاء ، دیگری را تحقیر می كند  و به او احترام نمی گذارد.

ب – ارتباط اعضای خانواده با یكدیگر غیر صادقانه و مبهم است. معمولاً اعضاء خانواده  یكدیگر را سرزنش می كنند و مطالب را به صورتی پوشیده  و به اصطلاح مبهم بیان می كنند.

ج – قواعد حاكم برخانواده غیر انسانی ، خشك و تغییرناپذیراست. هركس در این خانواده به فكر خویش است و توجهی به نیازها و خواسته های سایر اعضاء ندارد .

در نظام بسته آشفتگی مشهود است. گرچه خانواده ها مشكلات خود را در قالب مشكل یكی از اعضاء  و غالباً كودكان و نوجوانان بیان می دارند ولی باید مشكل را در ساخت خانواده و نظام آن و در شبكه ارتباطات خانوادگی جستجو كرد.

در خانواده هایی كه مشكل دارند خانواده درست سازمان نیافته ، هر یك از اعضاء نقش خود  را درست ایفا نمی كند ،  دارای شبكه ارتباطی مناسبی نیست و پیامها به صورت صادقانه و روشن رد و بدل نمی شود.

لازم به ذكر است كه شبكه ارتباطات فقط شامل پیام كلامی نمی شود. بلكه شامل  كلمات ، وضعیت بدن ، اشارات وعلائم و حتی نحوه لباس پوشیدن و آراستگی ظاهر نیز هست .

بررسی ویژگی های خانواده سالم

در نظامهای سالم خانوادگی ، نقشها هم سالم هستند و فرزندان از رفتار پدر و مادر الگو می گیرند . پدر و مادر نقش آموزگاران را بازی می كنند، روی  فرزندان خود وقت صرف می كنند ، به آنها توجه می نمایند و آنها را جهت می دهند.

در نظامهای سالم خانوادگی نقشها انعطاف پذیرند و دست به دست می شوند . حركت آرام و آهسته است ، تبادل افكاربا یكدیگر دارند، روابط آنها با هم ملایم است . مادر ممكن است در یك زمان براساس اقتضا در نقش بلا گردان ظاهر شود و سپس ، این وظیفه به پدر و چندی بعد به  فرزندان واگذارگردد.

خانواده سالم و موفق مجموعه ای است كه در آن ، همه ی اعضاء موفق هستند وهمه ی مناسبات میان افراد آن روال طبیعی و موفقی دارد. اعضای این خانواده می توانند از قدرت های انسانی خود استفاده كنند. آنها از این قدرتها برای مشاركت و تعاون و ارضاء نیازهای فردی و جمعی خود استفاده می كنند.خانواده سالم خاك سالمی است كه در آن افراد رشد سالم دارند و انسانها بالغ می شوند .البته رسیدن به این مهم مشمول نكات زیر است :

الف – خانواده ، واحدی برای رشد و بقاست.

ب – خانواده مكانی است كه نیازهای احساسی و عاطفی همه اعضای خود را تأمین می كند ، از جمله ی این متغیرها می توان به تعادل میان استقلال و وابستگی اشاره كرد.

ج- خانواده سالم رشد و اعتلای همه اعضای خود، از جمله پدر و مادر را در نظر می گیرد.

د- خانواده مكانی است كه درآن عزت نفس ایجاد می شود.

هـ - خانواده ، واحد مهمی در اجتماع است و برای جامعه ای كه قصد دوام دارد حائز اهمیت است .

و - خانواده خاكی حاصلخیز برای پرورش انسانها ی بالغ است .

انسان بالغ كسی است كه تفاوت میان خود و دیگران را درك می كند و از هویت برخوردار است . شخصی با این خصوصیات می تواند بی آنكه به خانواده خود متصل باشد با آنها روابط معنی دار ایجاد كند.

مقررات در خانواده های موفق روشن است . زن و شوهر از تفاوت های رفتاری ، ارتباطی و نگرش خانواده های خود آگاهند و آنها را بدون تعصب و بی آنكه به درست بودن یا نبودن آن كاری داشته باشند می پذیرند و متفاوت بودن آنها را تصدیق می كنند . زن و شوهر هر كدام در جهت یافتن راه حل های مسالمت آمیز قدم برمی دارند. البته این هرگز به معنای آن نیست كه تضاد و اختلافی میان آنها بروز نمی كند. ظرفیت قبول تفاوت و مواجهه ی منطقی با تضاد ها و اختلافها نشانه ی صمیمت و نشانه ی خانواده سالم است ، اختلاف سالم چنانچه مورد استفاده درست قرار گیرد، مفید و سازنده است . در یك ازدواج موفق ، زن و شوهر متعهدند كه بر سر تفاوت های خود به توافق برسند . در تضاد واختلاف باقی نمی مانند و به این هم تن نمی دهند كه با هم بحث و مخالفت نكنند. به جای آن برای مصالحه و صمیمت تلاش می كنند. باهم گفتگو كردن بخشی ازتماس ومصالحه است . زوجهای موفق هم باهم درگیر می شوند؛ اما با اختلافات خود برخورد منصفانه می كنند.

چگونه می توان در برابر اختلافات برخورد منصفانه داشت؟

1-    جرئت داشتن به جای پرخاشگری

2- توجه به زمان اكنون و اجتناب از مراجعه به سوابق امر

3- اجتناب از پرگویی و نپرداختن به جزئیات

4- اجتناب از داوری

5- صداقت داشتن و توجیه  واقعیت ها به جای كمال طلبی

6- اجتناب از سرزنش

7- گوش كردن پویا

8- پرداختن به یك موضوع بخصوص در هر زمان

9- توجه به راه حل به جای تلاش برای اثبات نظریه خود.

در خانواده موفق مقررات پنهان ، مطرح  و بررسی می شود. آنچه مطرح ناشدنی باقی می ماند بسیار جزئی است. در این شرایط فرزندان خانواده تحت تأثیر باورهای ناگفته ی پدر و مادر آسیب نمی بینند.

در یك رابطه ی زناشویی سالم ، اتصال و وابستگی به دلیل میل است و نه صرفاً از روی نیاز، در این شرایط هر كدام در جهت و جانب كامل شدن كم و بیش درحركتند . زن و شوهری كه از كامل بودن یكدیگر حمایت و حراست می كنند به هم می پیوندند و رشد می كنند. هر كدام با كم كردن كنترل ، انتقاد ، سرزنش و داوری به رشد دیگری كمك می كند. در خانواده های زنده و بالنده ، به طورمداوم شاهد الگوهای متفاوتی هستیم . ارتباط ها مستقیم ، واضح ، صریح و صمیمانه است . قاعده ها قابل انعطاف ، انسانی ، مقتضی و دستخوش تغییراست و پیوند با اجتماع نیز بارز و امید بخش می باشد.

ادامه دارد ...

در قسمت بعد به ویژگی های خانواده ی موفق و خانواده ی ناموفق خواهیم پرداخت.