تبیان، دستیار زندگی
یكى از جماعت‏هاى الگو در قرآن، كه با افتخار و عزت از آنها یاد شده است، كشتگان اخدود مى‏باشند. قرآن در سوره بروج از آنها و سرنوشت عبرت آموز، ومقاومت جانانه‏شان در راه عقیده توحیدى سخن گفته است...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

كشتگان اخدود، پیش مرگان توحید

چاه

یكى از جماعت‏هاى الگو در قرآن، كه با افتخار و عزت از آنها یاد شده است، كشتگان اخدود مى‏باشند. قرآن در سوره بروج از آنها و سرنوشت عبرت آموز، ومقاومت جانانه‏شان در راه عقیده توحیدى سخن گفته است؛

قُتِلَ أَصْحابُ الأُخْدُودِ * النّارِ ذاتِ الوَقُود * إِذ هُمْ عَلَیْها قُعُودٌ * وَهُمْ عَلى‏ ما یَفْعَلُونَ بِالمُؤْمِنِینَ شُهُودٌ؛(1)

كشته شدند یاران گودال (خندق)؛ همان آتش مایه دار و انبوه. آن‏گاه كه آنان بالاى‏آن‏خندق به تماشا نشسته بودند. و خود بر آنچه بر سر مؤمنان مى‏آوردند، گواه‏بودند.

با پذیرفتن هر یك از روایات تاریخى موجود در مورد چگونگى و مصداق قصه اصحاب اخدود، آنچه مسلم و یقینى است، مقاومت و رشادت این گروه دربرابر تهدیدهاى جدى سركردگان كفر است، كه مى‏خواستند زندگى دنیا را به بهاى ایمان به آنها دهند و اینان بر ایمان خویش تا آخرین لحظه پاى فشردند؛

ماجراى اصحاب اخدود از حیث تاریخى با اختلاف بسیار روایت شده است. طورى كه نمى‏توان نظر قطعى درباره مصداق واقعى و زمان وقوع آن اظهار نمود. هرچند در برخى ترجمه‏ها و تفسیرها اصحاب اخدود لقب كسانى دانسته شده كه گروهى از مؤمنان را به خاطر عقیده و ایمان به توحید در گودال‏هاى آتش سوزانیده‏اند، اما مشهور این است كه اصحاب اخدود همان مؤمنان شهیدند.(2)

1. اصحاب اخدود، اسوه جان نثارى در راه توحید

بارزترین صفت اصحاب اخدود كه آنان را به مقام الگویى مى‏رساند، جانفشانى و فداكارى بى‏دریغ در راه اعتقاد توحیدى است. با پذیرفتن هر یك از روایات تاریخى موجود در مورد چگونگى و مصداق قصه اصحاب اخدود، آنچه مسلم و یقینى است، مقاومت و رشادت این گروه دربرابر تهدیدهاى جدى سركردگان كفر است، كه مى‏خواستند زندگى دنیا را به بهاى ایمان به آنها دهند و اینان بر ایمان خویش تا آخرین لحظه پاى فشردند؛

وَما نَقَمُوا مِنْهُمْ إِلّا أَنْ یُؤْمِنُوا بِاللَّهِ العَزِیزِ الحَمِیدِ.(3)

و بر آنان عیبى نگرفته بودند جز اینكه به خداى ارجمند ستوده ایمان آورده بودند.

دیدگاه مشهور درباره ماجراى اصحاب اخدود كه مورد اعتراف بیشتر مفسران و سیره‏نویسان است را به طور خلاصه از سیره ابن‏هشام مى‏آوریم:

ذونواس با سربازانش به‏سوى آنها رهسپار شد و به یهودیت دعوتشان كرد و میان كشته‏شدن ودین یهود، مختارشان ساخت. پس كشته شدن را برگزیدند و چاله‏هایى (اخدود) برایشان حفرنمود و بسیارى را سوزاند و بسیارى را با شمشیر كشت و مثله‏كرد تا به نزدیك بیست هزار شدند و آیات سوره بروج در شأن ذونواس و سپاهش نازل گشت.(4)

بارزترین صفت اصحاب اخدود كه آنان را به مقام الگویى مى‏رساند، جانفشانى و فداكارى بى‏دریغ در راه اعتقاد توحیدى است

شرح بیشتر ماجرا، بنا به نقل على بن ابراهیم قمى در تفسیر سوره بروج چنین است:

اصحاب اخدود كشته شدند و سبب آن این بود كه ذونواس آخرین پادشاه از ملوك حمیر، حبشیان را به حمله به سرزمین یمن واداشت و خود به دین یهود درآمد و حمیریان را به این آیین فرمان داد و خود را یوسف نامید. مدتى بدین‏سان گذشت تا بدو خبر رسید كه در نجران بازماندگان قومى نصرانى به‏سرمى‏برند كه دین عیسى و حكم انجیل را گردن مى‏نهند و پیشوایشان عبدالله بن بریامن است. اطرافیان پادشاه، او را به عزیمت به سوى آن قوم و تحمیل آیین یهود برایشان تشویق كردند. پس حركت كرد تا به نجران رسید و هر كس را بر دین نصرانیت بود، گرد آورد. آن‏گاه دین یهود را بر آنان عرضه كرد اما آنها امتناع كردند. وى با آنان مجادله نمود اما جز ابا و امتناع ندید. سرانجام آنها كشته شدن را بر ورود به آیین یهود برگزیدند. ذونواس براى آنها گودال‏هایى حفر كرد و هیزم در آن بنهاد و آتش به پا كرد. گروهى از ایشان به آتش سوختند، گروهى دیگر با شمشیر مثله شدند تا شمار سوختگان و كشتگان به بیست هزار رسید و تنها یكى از ایشان به‏نام دوس با اسب خود گریخت.(5)

بنابراین، آنچه از مجموع روایات مشهور برمى‏آید این است كه اصحاب اخدود آزادانه، مرگ را بر دین جبرى و تحمیلى و آیین منسوخ ترجیح دادند و از دین بر حق مسیحیت كه آخرین رسالت معتبر در زمانشان بود، بیرون نشدند و فرجامشان شهادت و سعادت عقبا گشت.

________________________________________

پی نوشت ها:

1 - بروج (85) آیات 4 - 7.

2 - بعضى از مفسران، آیه قتل اصحاب الاخدود را در مقام خبر نمى‏گیرند و نفرین و لعن تلقى مى‏كنند (خزائلى، اعلام قرآن، ص 135) و علامه طباطبایى نیز جزء این عده است (المیزان، ج 20، ص 371) كه در این صورت، این گروه از موضوع بحث ما خارج و در زمره الگوهاى كفر قرار مى‏گیرند. البته صرف نظر از مصداق لفظ اصحاب‏اخدود، مراد ما قربانیان این واقعه است كه جان خود را در راه عقیده توحیدى فدا كردند.

3 - بروج (85) آیه 8.

4 - ابن هشام، السیرةالنبویه، ج 1، ص 35.

5 - تفسیر قمى، ص 719 (به نقل از: محمدباقر مجلسى، بحارالأنوار، ج 14، ص 438 و 439).

منبع:

عباسی مقدم، مصطفی، اسوه های قرآنی وشیوه های تبلیغی آنان