تفكر مذهبی
(5)
چرا فلسفه در میان شیعه باقى ماند
تحلیل راه‌های تفكر دینی؛ طریق دوّم: بحث عقلى
در مطالب گذشته گفته‌شد كه قرآن كریم تفكر عقلى را امضا نموده و آن را جزء تفكر مذهبى قرار داده است البته به عكس هم، تفكر عقلى نیز پس از آنكه حقانیت و نبوت پیغمبر اكرم صلّى اللّه علیه و آله و سلّم تصدیق نموده است، ظواهر قرآن را كه وحى آسمانى است و بیانات پیغمبر اكرم صلّى اللّه علیه و آله و سلّم و اهل بیت گرامش را در صف حجتهاى عقلى قرار داده و حجتهاى عقلى كه انسان با فطرت خدادادى نظریات خود را با آنها اثبات مى كند دو قسم است "برهان و جدل"
چرا فلسفه در شیعه باقى ماند
چنانكه عامل مؤثر در پیدایش تفكر فسلفى و عقلى در میان شیعه و به وسیله شیعه در میان دیگران ذخایر علمى بوده كه از پیشوایان شیعه به یادگار مانده، عامل مؤ ثر در بقاى این طرز تفكر در میان شیعه نیز همان ذخایر علمى است كه پیوسته شیعه به سوى آنها با نظر تقدیس و احترام نگاه مى كند. و براى روشن شدن این مطلب، كافى است كه ذخایر علمى اهل بیت علیهم السّلام را با كتب فلسفى كه با مرور تاریخ نوشته شده بسنجیم؛ زیرا عیانا خواهیم دید كه روز به روز فلسفه به ذخایر علمى نامبرده نزدیكتر مى شد تا در قرن یازده هجرى تقریبا به همدیگر منطبق گشته و فاصله‌اى جز اختلاف تعبیر در میان نمانده است .
چند تن از نوابغ علمى شیعه
الف - ثقة الاسلام محمد بن یعقوب كلینى (متوفاى 329 هجرى ) وى در شیعه اولین كسى است كه روایات شیعه را از اصول (هر یك از محدثین روایتهایى كه از ائمه اهل بیت اخذ كرده بود در كتابى جمع آورى مى كرده و كتاب نامبرده “اصل “ نامیده مى‌شد) استخراج و تقطیع كرده و به ترتیب ابواب فقه و اعتقاد مرتب ساخته است. كتاب وى كه “كافى “نامیده مى‌شود به سه بخش اصول، فروع و روضه (متفرقات) منقسم و به “16199” حدیث مشتمل است و معتبرترین و معروفترین كتاب حدیثى است كه در عالم تشیع شناخته مى شود.
و سه كتاب دیگر كه تالى كافى مى‌باشند [عبارتند از:[ كتاب “من لایحضره الفقیه “ شیخ صدوق محمد بن بابویه قمى (متوفاى 381 هجرى قمرى ) و كتاب “تهذیب “ و كتاب “استبصار” تألیف شیخ طوسى (متوفاى 460 هجرى قمرى ) مى‌باشد.
ب - ابوالقاسم جعفر بن حسن بن یحیاى حلى ، معروف به محقق (متوفاى 676) وى نابغه فقه و سرآمد فقهاى شیعه مى‌باشد و از شاهكارهاى فقهى وى كتاب “مختصر نافع “ و كتاب “شرایع “ است كه هفتصد سال است در میان فقها دست به دست مى‌گردند و به نظرِ اعجاب و تجلیل دیده مى‌شوند.
و به عنوان تالى محقق، شهید اول شمس الدین محمد بن مكى را باید شمرد كه در سال 786 هجرى قمرى، در دمشق به جرم تشیع كشته شد. و از شاهكارهاى فقهى او كتاب “لمعه دمشقیه" است كه پس از گرفتارى، به مدت هفت روز در زندان نوشته است. و همچنین باید شیخ جعفر كاشف الغطاء نجفى (متوفاى 1227) را برشمرد و از شاهكاریهاى فقهى وى كتاب “كشف الغطاء” است .
ج - شیخ مرتضى انصارى شوشترى (متوفاى 1281 هجرى قمرى ) وى علم اصول فقه را تنقیه فرموده مجارى اصول عملیه را كه مهمترین بخش این فن است محرر ساخت و اكنون بیشتر از صد سال است كه مكتب وى پیش فقهاى شیعه دایر است .
د - خواجه نصیرالدین طوسى (متوفاى 676 هجرى قمرى ) وى اولین كسى است كه علم كلام را به شكل فنى كامل درآورد و از شاهكارهاى وى كتاب “تجریدالكلام “ است كه بیشتر از هفتصد سال مى‌باشد اعتبار خود را در میان اهل فن حفظ كرده است و شروح و حواشى بى شمارى از عامه و خاصه بر آن نوشته شده. خواجه علاوه بر نبوغى كه در علم كلام دارد، در فلسفه و ریاضیات نیز یكى از نوابغ عصر خود به شمار مىرود و بهترین گواه آن تألیفات ارزندهاى است كه در همه علوم عقلیه دارد و رصدخانه مراغه هم از آثار اوست .
ه - صدرالدین محمد شیرازى (متولد 979 متوفاى 1050 هجرى قمرى ) وى اولین فیلسوفى است كه مسائل فلسفه را (پس از آنكه قرنها در اسلام سیر كرده بود) از حالت پراكندگى درآورده مانند مسائل ریاضى روى هم چید.
و از این روى اولاً: امكان تازه‌اى به فلسفه داده شد كه صدها مسئله فلسفى كه در فسلفه قابل طرح نبود مطرح و حل شود.
و ثانیا: یك سلسله از مسائل عرفانى (كه تا آن روز طورى وراى طور عقل و معلومات بالاتر از درك تفكرى شمرده مى‌شدند) به آسانى مورد بحث و نظر قرار گیرند.
و ثالثا: ذخایر زیادى از ظواهر دینى و بیانات عمیق فلسفى پیشوایان اهل بیت علیهم السّلام كه قرنها صفت معماى لاینحل را داشتند و غالبا از متشابهات شمرده مى‌شدند، حل و روشن شدند و به این ترتیب ظواهر دینى و عرفان فلسفه آشتى كامل پذیرفته و در یك مسیر افتادند. و پیش از صدرالمتاءلهین نیز دانشمندانى مانند “شیخ سهروردى “مؤ لف “حكمة الاشراق “ از فلاسفه قرن ششن و “شمس الدین محمد تركه “در فلاسفه قرن هشتم هجرى ، قدمهاى مؤ ثرى در این راه برداشته اند ولى موفقیت كامل ، نصیب “صدرالمتاءلهین “ شد.
صدرالمتاءلهین، در پیرو این روش موفق شد كه نظریه حركت جوهرى را به ثبوت برساند و بعد رابع و نظریه نسبیت را (البته در خارج ذهن نه در فكر) كشف نماید و نزدیك به پنجاه كتاب و رساله تألیف كرده و از شاهكارهاى وى در فلسفه كتاب “اسفار” در چهار جلد مى باشد.
با تصرف از : شیعه در اسلام؛ علامه طباطبایی
