تبیان، دستیار زندگی
در این قسمت به ادامه معرفی و تفاوت آن با پیش بینی می پردازیم.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

معرفی آینده پژوهی

قسمت دوم

ayande pazhuhi

تفاوت آینده‌پژوهی با طالع‌بینی و غیب‌گویی

آینده‌پژوهی دانشی است که عقلانیت و تکرار‌پذیری بر آن حاکم است این دانش برای مطالعه‌ی آینده بر خلاف طالع‌بینی و غیب‌گویی از ابزار‌های علمی و منطقی به جای ابزارهای جادویی و شهودی استفاده می‌کند. هر کسی می‌تواند مبانی دانشی و روش‌شناسی علمی آینده‌‌پژوهی را فرا گیرد و به اندازه‌ی سطح دانش خود از آن بهره‌برداری نماید. این در حالی است که روش‌های طالع‌بینان و غیب‌گویان برای همگان قابل استفاده نیست.

در آینده پژوهی همواره صحبت از آینده‌ها است، آینده‌پژوهان معتقدند چندین آینده‌ی متفاوت می‌تواند شکل گیرد. هر فرد، سازمان و کشوری می‌تواند آینده‌ی خود را طراحی و معماری نماید. آینده‌های ترسیم شده از عدم قطعیت برخوردارند و هیچ‌گاه نمی‌توان انتظار داشت که به طور کامل محقق گردند. اما غیب‌گویان معتقدند فقط یک آینده‌ی محتوم وجود دارد و امکان تغییر ارادی و یا غیرارادی در این آینده‌ی قطعی وجود ندارد. همچنین آینده پژوهی به دنبال یک برخورد فاعلانه با آینده است.

غیب‌گویی بر موضوعات خود متمرکز می‌شود لکن آینده‌پژوهی، آینده‌ی حوزه‌های کلان را بررسی می‌نماید. به عنوان مثال در رابطه با موضوع ازدواج، غیب‌گویی امکان ازدواج یک فرد خاص در سال آتی را صفر یا یک عنوان می‌کند، اما آینده‌پژوهی تاثیرات حوزه‌های مختلفی همچون اقتصاد، فرهنگ و آموزش را بر ازدواج جوانان در ده سال آینده را بررسی می‌کند.

آینده‌پژوهی دانش و رویکردی اسرار‌آمیز و جادویی برای اظهار‌نظر درباره‌ی آینده نیست، آینده‌پژوهی‌، صرفا توجه انسان به آینده را عقلانی‌تر و در نتیجه بسیار موفقیت‌آمیزتر نموده است.

سنت‌های حاکم بر آینده پژوهی

آینده‌پژوهی در ابتدا کار خود را با پیش‌بینی آغاز نمود. پیش‌بینی شامل یک مجموعه فرایند خبره محور است که با حدس و گمانه‌زنی درباره‌ی آینده صرفا راجع به احتمالات بحث می‌کند. سپس داده‌های آن به فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک تزریق می‌شود؛ اما هیچ اثر انگیزشی در میان مردم جامعه یا کارکنان سازمان ندارد. پیش‌بینی به خودی خود ارزشی ندارد، بلکه با پاسخ‌دادن به پرسش‌های تصمیم‌گیران ابزاری برای کمک به فرایند تصمیم‌گیری است. ارزش پیش‌بینی به میزان سودمندی آن هنگام اخذ تصمیم بستگی دارد. هر پیش‌بینی‌ای که کیفیت تصمیم را بهبود ببخشد، صرف نظر از این که در آینده چه رخ دهد، امری مفید است.

علی‌رغم اینکه امروزه همچنان پیش‌بینی یکی از حوزه‌های مهم و کلیدی آینده‌پژوهی است اما از دهه‌ی70 میلادی آینده‌نگاری به سنت حاکم بر آینده‌پژوهی تبدیل شد. در این سنت برخورد فاعلانه جایگزین برخورد مفعولانه با آینده گردید. آینده‌نگاری از پیش‌بینی محض فراتر می‌رود، و به طراحی و معماری آینده‌ی مطلوب معطوف است. در این‌جا آینده‌‌پژوهان به دنبال تغییر در آینده و برپایی هوشمندانه و تا حدی دلخواه آینده هستند. طبق تعریف، آینده‌نگاری فرایندی است مبتنی بر گفتمان‌های اجتماعی معطوف به آینده، با حضور گروه‌های کثیری از خبرگان رشته‌های مختلف و نمایندگان همه‌ی ذی نفعان یک موضوع و به منظور خلق چشم‌اندازهای همه جانبه و بلندمدت از آینده، نتایج آینده‌نگاری مبنای برنامه‌ریزی استراتژیک را تشکیل می‌‌دهند، در آینده‌نگاری مشارکت گسترده‌ی افراد و سازمان‌ها در فرایند انجام آن، علاوه بر آن که موجب می‌شود آینده از منظرهای گوناگون اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و... بررسی شده و راه‌ کارهای معماری آینده ارائه می‌شود، انگیزه و باور عمومی را برای شکل بخشیدن به آینده‌ی مطلوب را در سطح وسیعی ایجاد می‌کند. امروزه میزان مشارکت گسترده در آینده‌نگاری شاخصی از مردم سالاری دولت‌ها در حوزه‌ی سیاست‌گذاری عمومی به شمار می‌رود.

جدول 1- مقایسه میان پیش‌بینی و آینده‌نگاری

پیش بینیآینده نگری
با حضور چند خبرهبا مشارکت گسترده‌ی وسیعی از سطوح مختلف مردم
متمرکز بر حوزه‌های خاصمتمرکز بر حوزه‌های عام و کلان
فقط تحلیل آیندهتحلیل و طراحی آینده
آینده‌ی مطلوب تعیین نمی‌شودراه کارهای تعیین آینده‌ی مطلوب ارائه می‌شود
ساختن آینده بررسی نمی‌شودراه ‌کارهای ساخت آینده بررسی می‌شوند
انگیزه برای شکل‌دهی آینده وجود نداردباور عمومی و مشارکت جمعی برای تحقق چشم‌انداز وجود دارد

آینده‌پژوهی در ایران

آینده‌‌پژوهی در ایران اسلامی از دو منظر تکلیف است: نخست از منظر علمی، تا بر پایه‌ی معرفت حاصل از آن بتوانیم آینده‌ی بزرگ و الهام‌بخش نظام مقدس اسلامی را معماری و مهندسی نماییم؛ و در نتیجه‌ی آن بتوانیم آینده‌ی بخش‌های مختلف جامعه  را تضمین کنیم. دوم از منظر دینی است تا بر پایه‌ی آن آینده‌ی جهان را با نگاه به باورها و ارزش‌های اسلام ناب محمدی (ص) به تصویر کشیده و قادر به مهندسی آن در عالی‌تری ترازها باشیم.

آینده‌پژوهی از حدود یک دهه پیش (البته بسیار دیر) توجه محققان و متفکران کشور را به خود جلب نموده است. اما باید پذیرفت که این دانش به دلیل عدم آشنایی و مساعدت مسئولان کشور و فقدان زیرساخت‌های فکری- فرهنگی مورد نیاز، هنوز به شکلی شایسته و بایسته در کشور نهادینه نشده است و بر خلاف کشورهای توسعه یافته، خود را در بالاترین مرتبه ممکن به مدیران و سیاستگذاران ارشد تحمیل نکرده است. تاکنون سازمان‌های مختلف خصوصی و دولتی در کشور اقدام به فعالیت در حوزه‌ی آینده‌پژوهی نموده‌اند که از جمله‌ی مهمترین آنها می‌توان به اندیشکده‌ی صنعت و فناوری (اصف)، مرکز آینده‌پژوهی علوم و فناوری دفاعی، مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور و موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی اشاره کرد. این مجموعه با یاری یکدیگر اقدام به شکل‌دهی انجمن آینده‌گری ایران نیز نموده‌اند. اما تاکنون به دلایل متعدد از جمله عدم ایجاد زیرساخت‌های فکری و فرهنگی مورد نیاز در سطح جامعه هیچ پروژه‌ی مطرحی انجام نشده است.

به منظور شکوفایی و توسعه‌ی این کشور لازم است سازوکاری منسجم برای طراحی، مهندسی و تضمین موفقیت آرمان‌های با عظمت ایرانی و اسلامی ایجاد شود. یکی از این سازوکارها به توصیه‌ی متخصصان آینده‌پژوهی ایجاد یک اندیشگاه ملی آینده‌پژوهی است. این اندیشگاه در صورتی که محور فعالیت شبکه‌ی عظیمی از اندیشگاه‌های بخشی و سازمانی باشد یک بازوی تفکری برای نظام جمهوری اسلامی به دنبال خواهد داشت. این شبکه که گنجینه‌ای از مهارت و تخصص‌های فکری است، بستری برای تبادل آرا میان اندیشمندان‌، تحلیل وضعیت جامعه در سطوح مختلف و جهت‌دهی ظرفیت‌های ملی در مسیر شکل بخشیدن به آرمان‌های با عظمت ایران اسلامی است. بدون شک تحقق این آرمان‌ها کشور را از ابتکار عمل در سطح بین‌الملل برخوردار کرده و ایمان به قدرت ایرانی- اسلامی را نزد جهانیان به وجود خواهد آورد.

بخش دانش و فناوری سایت تبیان