علم پزشکی و علم دین هم پایه اند

«العلم علمان، علم الابدان و علم الدیان. »  پیامبر اكرم (ص) 

مجموعه ای كه تحت عنوان “چهل نكته پزشكی پیرامون نماز“ پیش روی شماست، كوششی ناچیز و حركتی كوچك در جهت هدفی بزرگ است كه آن هدف بزرگ، همانا اثبات همسویی "علم و دین" است.

در جهان امروز گروهی از مردمان(از جمله مردم ممالك غرب) با پیشرفت روز افزون و حیرت برانگیز علوم مختلف و با مشاهده توانایی های بی حد و حصر علم در گره گشایی از مشكلات بشری، اصالت محض را به “علم” داده اند و آن را بعنوان تنها راه نجات خویش برگزیده اند.

در مقابل در طول تاریخ همواره مردمان دیگری نیز وجود داشته اند كه “دین” را برای برخوررداری از زندگی سعادتمندانه، كافی دانسته اند و با بی اهمیت جلوه دادن همه مسائل دنیایی و حتی “علم” در اعتقادات خویش اصالت مطلق را به “دین” بخشیده اند.

از جمله پیروان این عقیده نیز می توان به رهبران مذهبی كلیسای كاتولیك در قرون وسطی، اشاره نمود.

اما در این میان آیین مقدس اسلام، به خصوص شكل حقیقی آن یعنی مكتب “تشیع” ، “علم و دین” را به عنوان دو بال نیرومند برای پرواز انسان، به سوی كمال مطلق خویش كه همانا نزدیك شدن به مرزهای عصمت و تخلق به اخلاق الهی در سایه قرب به حضرت حق است، معرفی می كند و پرداختن به هر یك بدون توجه به دیگری را، آفتی برای سعادت و نیكبختی انسان، به حساب می آورد.

به این ترتیب همان قدر كه عالم بی دین مسبب بدبختی خود و دیگران است، جاهل مقدس مآب نیز موجبات خسارت در دنیا و آخرت را برای خود و اطرافیانش فراهم می آورد.

این سخن مولای متقیان جهان و پیشوای شیعیان حقیقی، حضرت علی (ع) است كه می فرمایند:

العلم و الدین توامان، اذا افترقا احترقا

"علم و دین پیوسته با یكدیگرند و هر گاه جدای از هم شدند، آتش افروز خواهند بود."

اما نكته بسیار مهمی كه در این میان هرگز نباید آن را فراموش كرد، نقصان علم نسبت به دین است، چرا كه “دین” توسط آفرینشگر و خالق توانای هستی وضع شده است كه هم آگاه و مسلط بر همه جزئیات و ظرایف آفرینش است و همه آنچه كه برای سعادت و نیكبختی انسان در دنیا و آخرت لازم است، بهتر از هر كس دیگری می داند، اما “علم” حاصل مجاهدات و تلاش های پی گیر “انسان” برای آگاهی یافتن به اسرار آفرینش و ارائه راه حل برای مشكلات و نابسامانی های زندگی بشری است.

بر این اساس“علم” راهی را می پیماید كه در انتهای آن راه، دین قرار گرفته است و هر روز كه جانفشانی های بشر در کشف اسرار علمی حیات به نتیجه ای جدیدتر می رسد، صحت و كمال دستورات دین، آشكار تر می گردد.

بدین ترتیب بشریت وظیفه دارد با ابراز قدرتمندی كه “علم” در اختیار او قرار می دهد و در راه روشن و صراط مستقیمی كه “دین” فرا راهش گذاشته است حركت كند و مدارج كمال را مرحله به مرحله طی نماید.

بی شك در این مسیر سرانجام انسان به درجه ای خواهد رسید كه در یك نگاه توحیدی، “علم و دین” را با یكدیگر “یكی” خواهد دید و متوجه خواهد شد كه هر حقیقتی كه “علم” به طور مسلم بر آن دست یافته است از جمله همان حقایقی است كه “دین” در كامل ترین شكل خود، یعنی “اسلام” و دقیق ترین تعبیر آن یعنی “تشیع” از آن سخن گفته است.

در این مورد خیلی جالب است كه بدانیم در دیدگاه توحیدی حاكم بر سراسر قرآن، حتی یك بار كلمه “علوم” یا كلمه “ادیان” در آیات شریفه این كامل ترین كتاب سعادت به كار نرفته است، بلكه هر چه هست سخن از “علم” است و “دین”. بدین معنا كه در دیدگاه آفریدگار یگانه، تنها “یك علم” و تنها “یك دین” وجود دارد و در مكتب توحید این هر دو نیز با هم، همسو و یكسان هستند. با این توضیحات، هر گاه فرمانی از طرف دین صادر شود، ولو اینكه فرمان در نگاه اول یك “عبودیت محض” و یك “اطاعت صرف” به نظر برسد، اما چنانچه بشر با ابزار نیرومند علم، در آن فرمان، تفكر و تامل نماید، قطعا به تاییدات علمی و عقلی متعددی، حول و حوش آن خواهد رسید، چرا كه : كل حكم به الشرع، حكم به العقل.

و بدین وسیله نه تنها ایمان انسان نسبت به الهی بودن فرامین دین تقویت می شود و سایر فرامین دین كه كه احیانا به ئدلیل نقص نسبی علم و محدودیت دایره عقل انسان، هنوز توجیه قابل قبولی پیدا نكرده اند، مورد قبول و اطاعت كامل انسان قرار می گیرد، بلكه خط مشی انسان در جریان پژوهش ها و مطالعات علمی به طور دقیق روشن می گردد.

اما در میان علوم مختلفی كه باید پیوسته در كنار دین، حركت كنند، “علم پزشكی“ به خاطر دیدگاه های خاص و منحصر به فرد آن نسبت به مسائل انسانی، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

این سخن پیشوای بزرگ شیعه، حضرت امام رضا (ع) است كه فرمودند:

“من لم یعرف الهیئه و التشریح، فهو عنین فی معرفت الله”.

“هر كسی كه نجوم و آناتومی نداند، در خداشناسی ناتوان است”.

به قول “امام محمد غزلی” (در كتاب جواهر القرآن) مفهوم آیات شریفه الهی: “یا ایها الانسان ما غرك بربك الكریم، الذی خلقك فسویك، فعدلك، فی ای صوره ما شاء ركبك”،

آن طور كه باید بر مسلمانان آشكار نبود، تا زمانی كه دانشمندان اسلامی، در عصر شكوفایی علمی خود، به تشریح اجزای بدن انسان پرداختند.

آری! همانطور كه مفهوم آیات شریفه سوره مومنون آنجا كه مراحل خلقت انسان، بیان شده است و از “نطفه و علقه و مضغه” سخن به میان آمده است یا آنجا كه از تاریكی های سه گانه رحم سخن گفته شده است، جز تا زمانی كه جنین شناسی پزشكی، به این اسرار شگرف پرداخت، روشن نشد و عظمت متحیر كننده كلام خداوند در آغاز سوره مباركه قیامت، آن جا كه انسان را به تفكر در عظمت نوك انگشتان دستش، فراخوانده شده است، جز تا زمان پیشرفت های پزشكی بشر در اوایل قرن بیستم آشكار نشد، یعنی زمانی كه “گالتون” ثابت كرد اثر برجسستگی های نوك انگشت در دو انسان مختلف، در سرتاسر دنیا، تنها زمانی ممكن است اندكی به یكدیگر شبیه شوند كه جمعیت كنونی دنیا، 13 برابر میزان فعلی شود، یعنی از 5 میلیارد نفر به حدود 64 میلیارد نفر برسد!

یا زمانی بشر متوجه اهمیت آیات شریفه سوره لقمان و بقره درباره تغذیه كودك با شیر مادر تا سن دو سالگی گردید، كه دانش پزشكی موفق به شكافتن ریزترین اجزای شیر مادر گردید و متوجه شد كه ضروری ترین ماده برای سلامتی جسمی و روانی انسان، “شیر مادر” است.

از این قبیل شواهد مسیر پزشكی در آیات قرآن، بسیار می توان یافت، كه اگر به آن مجموعه غنی و بی نظیر سخنان معصومین (ع) و آراء حكمای الهی و به طور كلی مبانی فقه شیعه را نیز اضافه نماییم متوجه عظمت شگرف و لایتناهی دستورات اسلامی در پرداختن به مسائل جسمی و پزشكی انسان، خواهیم شد.

به علاوه، به مدد دانش پزشكی، می توان به درك بهتری نسبت به مسائل گوناگون اسلامی، از جمله گرایشات غنی فلسفی آن رسید. به عنوان مثال تحقیق در مبانی موجود در فلسفه قدرتمند حكیم ملاصدرا (ره)، از جمله عبارت مشهور او در بیان ماهیت انسان “جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاد”، چنانچه با آگاهی از فرآیندهای موجود در دستگاه مغز و اعصاب انسان و وضعیت ناقل های عصبی موجود در آن، صورت پذیرد، بسی قابل فهم تر و گویاتر خواهد بود.

با این اوصاف بی سبب نیست كه در فرمایش گوهربار حضرت رسول اكرم (ص) كه در آغاز سخن به آن اشاره كردیم و از قول حضرت علی (ع) نیز نقل شده است، “علم پزشكی” هم پایه با “علم دین” معرفی شده است.