مهربان ترین قصه گوی دنیا
نوه‌ها و مادربزرگها (1)
رابطه ی نوه‌ها و مادربزرگها از جهات مختلف و زوایای گوناگون ، بسیار مهم، قابل توجه و در عین حال از نظر تربیتی فوق‌العاده حساس است.
در غالب موارد چگونگی ارتباط «مادربزرگ» با « نوه» نقش چشم‌گیر و تعیین کننده در تکوین و شکل‌گیری شخصیّت (نوه) دارد.
به‌طور کلّی مادربزرگها با توجه به موقعیت و شرایط و امکانات فردی و خانوادگی با نوه‌های خود رابطه برقرار کرده، نقش‌های متفاوتی در ارتباط با آنها ایفا می‌کنند. به عنوان مثال در اینجا به چند نمونه از نقش مادربزرگها اشاره می‌شود.
نقش رسمی
بعضی از مادربزرگها به لحاظ ویژگی‌هایی که در شخصیّت آنان مشهود است و با توجه به نگرش ایشان نسبت به خانواده ی فرزندشان، رابطه‌ای کاملاً رسمی و جدی با نوه‌ها دارند. در این وضع، مادربزرگها با نوه‌ها رفتاری بسیار مودبانه، محترمانه و مهربانانه دارند و کاملاً مراقب هستند که مبادا کلامی بگویند یا رفتاری از خود نشان دهند که خدای ناکرده موجب رنجش خاطر نوه خود شوند. بدیهی است که این‌گونه رابطه‌ها بسیار محدود و منحصربه موقعیّت‌های خاص خواهد بود و طبعاً چنین رابطه‌ای برای نوه‌های خردسال آن‌چنان خوشایند و دوست‌‌داشتنی نخواهد بود.
نقش غیررسمی
در این نوع ارتباط ، مادربزرگها به لحاظ احساس صمیمیّت و نزدیکی هر چه بیشتر، به دور از هر گونه تکلّف و رفتارهای کلیشه‌ای و با نهایت خلوص و احساس تلاش می‌کنند رابطه‌ی کاملاً صمیمی با نوه‌ها داشته باشند و همه ی توان خود را برای ایجاد رابطه‌ای دوست داشتنی و مملو از نشاط و سرزندگی مبذول دارند. در این نوع رابطه، بیشترین نقش مادربزرگها در هیأت یک همبازی رام و مطیع جلوه‌گر می‌شود و در واقع بازی با بچه‌ها و گذراندن لحظات و اوقاتی خوش با آنها، هدف اصلی مادربزرگها در این نقش است.
نقش جانشینی
گاه مادربزرگ بنا به دلایلی عملاً جانشین مادر می‌شود و اغلب روزها و بعضاً شب‌ها اوقات قابل توجهی را با نوه ی عزیزش سپری می‌کند. در واقع مادربزرگ مسوولیت نگه داری، مراقبت، تنظیم امور و رسیدگی به نیازهای اساسی کودک را عهدهدار می‌شود.
این نقش مادربزرگ در غیاب مادر فوق‌العاده حساس است و از نظر روان‌شناسی تربیتی بسیار مهم و تعیین‌کننده می‌باشد. جانشینی مادربزرگ به جای مادر ممکن است در موقعیت‌ها و شرایط گوناگون صورت پذیرد و صرفاً محدود به زمان اشتغال مادر خارج از خانه نیست؛ مثل بیماری ،سفر وخدای ناکرده فوت . البته گاهی نیز مادربزرگ در کنار یا همراه خانواده ی فرزند خود زندگی می‌کند و با شخصیّت فوق‌العاده نافذ، مقتدر و حاکم خود، فرصت اظهار‌نظر تربیتی و اعمال شیوه‌های فرزند‌پروری را به مادر نوه‌اش نمی‌‌دهد و عملاً با این که مادر در خانه حضور دارد، به‌طور مستقیم و غیرمستقیم، مادربزرگ تربیت و هدایت بچه را عهدهدار می‌شود. بدیهی است که این رابطه از نظر تربیتی چندان مورد تأیید نیست.
نقش معلّمی
گاهی رابطه ی «مادربزرگها» و «نوه‌ها» را در هاله‌ای از صمیمیّت و معنویّت و در بستری از مبانی اخلاقی و تعلیم و تربیتی در می‌یابیم. در این گونه رابطه‌ها و پیوندهای عاطفی میان مادربزرگها و نوه‌ها، ضمن وجود صمیمیّت متقابل، نشاط و سرزندگی در روابط فی‌مابین، مادربزرگها عمدتاً در جایگاه فردی بصیر، عاقل و حکیم قرار دارند و نقش اصلی‌شان ارائه اطلاعات و دانش عمومی، آموزش مهارت‌های کلامی، حسی و حرکتی و پرورش رفتارهای مطلوب در فضایی سرشار از عطوفت و مهربانی نسبت به نوه یا نوه‌هاست.
به سخن دیگر در این قبیل رابطه‌ها، مادربزرگها اساساً رسالت مربیگری و معلّمی را عهدهدار هستند و هرگز درصدد جانشینی مادر نمی‌باشند. البته ایشان در این نقش همواره معلّمی خوش‌رو، خوش اخلاق، مهربان و متبسّم، صبور و پرحوصله هستند. در واقع بسیاری از مادربزرگ‌هایی که در زندگی خانوادگی خود چنین نقش موثری بر عهده دارند، از بهترین معلّمان و مربّیان کودکان خردسال و بچه‌های پیش‌دبستانی محسوب می‌شوند.
نقش میهمان
گاهی اوقات به دلایل گوناگون اخلاقی، روانی، اجتماعی و فرهنگی رابطه ی مادربزرگها با «نوه‌ها» از صمیمیّت مورد انتظار برخوردار نیست و جایگاه و منزلت مادربزرگ با حضور دیگر آشنایان و همسایگان تفاوت چندانی ندارد، بلکه گاه رابطه ی «نوه» با همسایه ها و آشنا یان بسیار صمیمی‌تر از رابطه‌اش با مادربزرگ است. بدیهی است که علت اصلی این امر را می‌توان در چگونگی ارتباط و نحوه ی رابطه ی فی‌مابین مادربزرگها و فرزندان، دامادها و عروس‌ها جست‌وجو کرد. در این نوع رابطه مادربزرگها زمانی که فرصت پیدا می‌کنند نوه ی خود را ملاقات کنند و اوقاتی را با او بگذرانند، در واقع ارتباطات خانوادگی که بسیار محدود برقرار می‌شود، مادربزرگ فقط در مواقع خاص که زمینه ی مناسبی فراهم شود و فرصتی پیش بیاید به دیدن نوه خود می‌رود و یا نوه را در خانه خود ملاقات می‌کند.
آری، وجود مادربزرگها در کنار نوه‌ها به معنای حضور سه نسل ارزشمند و سه حلقه ی عطوفت در کنار یکدیگر، فوق‌العاده مهم و قابل توجه است. این حضور می‌تواند با اندکی تدبیر و دوراندیشی، گذشت و صبوری، نشاط و سرزندگی، حضوری موفق و پربرکت باشد.
پیوند عاطفی و رابطه ی پویا، پرثمر و تعالی‌بخش نوه‌ها و مادربزرگها بستگی به شرایط و عوامل گوناگونی دارد که توجه به این عوامل می‌تواند تضمین کننده ی پایدارترین و متعالی‌ترین پیوندهای عاطفی و اخلاقی باشد.
در مقاله ی بعد راجع به عواملی که در ایجاد و استمرار رابطه ی مادر بزرگ ها و نوه ها نقش دارندصحبت می کنیم .
ادامه دارد...
منبع : روان شناسی رابطه ها - دکتر غلامعلی افروز - با تغییر و تلخیص
مقالات مرتبط :
