تبیان، دستیار زندگی
خدمت وظیفه عمومی خدمت سربازی به شكل امروزی آن توسط ناپلئون بناپارت پایه ریزی شد و بسیاری از آموزش های نظامی فعلی ما ( جنگ سر نیزه ، قدم روها و ..) ، كه هنوز در كشور آموزش داده می شوند ، به جا مانده از تعالیم ناپلئون هستند. د...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

پایان عصر ناپلئون

ررسی تغییر موضع كشورهای جهان نسبت به قانون خدمت وظیفه عمومی

خدمت سربازی به شكل امروزی آن توسط ناپلئون بناپارت پایه ریزی شد و بسیاری از آموزش های نظامی فعلی ما ( جنگ سر نیزه ، قدم روها و ..) ، كه هنوز در كشور آموزش داده می شوند ، به جا مانده از تعالیم ناپلئون هستند. در نیمه اول قرن بیستم ، دوره جنگ های جهانی ، اغلب كشورهای مهم جهان به آن تن دادند و سربازگیری اجباری از میان شهروندان را تصویب نمودند. پس از پایان جنگ دوم و در سال های دهه پنجاه نخستین كشور انگلستان بود كه در فاصله اندكی از جنگ جهانی ، جنگی كه 55 میلیون كشته بر جا گذاشته بود و انگلستان یكی از كشورهای مهم درگیر در جنگ بود ، طی تصمیمی جسورانه ، خدمت وظیفه عمومی را لغو نمود و تاكید كرد كه " رویارویی با جهان جدید را با شیوه جدید دنبال خواهد كرد" . نیمه دوم قرن با تمامی افت و خیزهایش شاهد كاهش كلی گرایش به سربازگیری در میان كشورها بود. با تغییر علایق امنیتی جهان طی جنگ سرد ، دولتها به سوی تشكیل ارتش های كوچك ولی حرفه ای و قابل انعطاف روی آوردند. تنها طی دهه آخر قرن بیستم به رغم افزایش جمعیت ، تعداد افراد نظامی كشورهای جهان به طور كلی %26 كاهش یافته است.

انگلستان در فاصله اندكی از جنگ جهانی، نخستین كشوری بود كه طی تصمیمی جسورانه، خدمت وظیفه عمومی را لغو نمود و تاكید كرد كه " رویارویی با جهان جدید را با شیوه جدید " دنبال خواهد كرد

در بلوك غرب ، آمریكا و كاندا سالهاست كه از ارتش كاملا داوطلب و حرفه ای بهره می برند. كشور فرانسه كه خود بنیانگذار روش سربازگیری بود پس از 96 سال در سال 2001 خدمت سربازی را به طور كامل برچید و یك ارتش 90 هزار نفره حرفه ای را جایگزین آن نمود. كشور اسپانیا در پی اعتراضات گوناگون مردمی در سال 2002 به خدمت سربازی 9 ماهه برای همیشه پایان داد و برای برخی خدمات عمومی كه ارتش در آن فعال بود اكنون از نیروهای داوطلب مردمی استفاده می كند. كشور ایتالیا حذف سربازی را در دستور كار خود قرار داده است و تا سال 2006 یك ارتش كاملا حرفه ای در اختیار خواهد داشت و خدمت سربازی 10 ماهه كنونی ، برچیده خواهد شد. پرتغال نیز در سال 2003 به جمع این كشورها می پیوندد. سویس دوران سربازی را به 4 ماه كاهش داده است .

 اتریش و یونان نیز تشكیل ارتش حرفه ای را در دست مطالعه دارند. در بلوك غرب كشورهای اسكاندیناوی و آلمان تنها كشورهایی هستند كه هنوز تصمیم جدی برای برداشتن خدمت وظیفه عمومی ندارند. در مورد آلمان علت این است كه این كشور طی تاریخ كوتاه 130 ساله اش ، دو جنگ خونین در كارنامه اش به جای گذاشته است و لذا در كنار ژاپن بعد از جنگ جهانی دوم و در دادگاه نورنبرگ ، تحت شدیدترین محدودیتهای نظامی قرار داشته است و هیچگاه اجازه نیافته اند كه از لحاظ نظامی قدرت بگیرد و به ناچار بر خلاف دیگر كشورهای منطقه خدمت سربازی را هنوز حذف نكرده است . مدت سربازی عمومی در آلمان 10 ماه است كه در پی اعتراضات اخیر جوانان آلمانی به 9 ماه كاهش یافته است و حدود 30% افراد به انتخاب خود به جای امور نظامی در خدمات اجتماعی مختلف این مدت را سپری می كنند . مساله قابل توجه اینكه آلمان و كشورهای اسكاندیناوی جزو پیرترین كشورهای جهان به حساب می آیند و برای تامین حداقل نیروی نظامی خود ناچارند خدمت عمومی را برای جوانانشان اجباری كنند كه البته این خدمت در تمامی این كشورها مدتی بین 9 تا 12 ماه است و همیشه می توان به جای آن در خدمات اجتماعی و شهری به خدمت پرداخت.
باتغییر علائق امنیتی جهان، دولتها به سوی تشكیل ارتش های كوچك ولی حرفه ای و قابل انعطاف روی آوردند. تنها طی دهه آخر قرن بیستم، به رغم افزایش جمعیت، تعداد افراد نظامی كشورهای جهان به طور كلی 26 درصد كاهش نشان می دهد

.

در میان كشورهای شرقی نیز تمایل به تشكیل ارتشهای كوچكتر و كارآمدتر كه با تكنولوژی پیچیده نظامی روز آشنایی داشته باشند به روشنی دیده می شود. جمهوری خلق چین پس از آنكه انتظاراتش از آن ارتش چند میلیونی كه " مائو" آن را " امواج خروشان انسانی " می نامید برآورده نشد، دست به اصلاحات جدی در این باره زد.
طی دهه 70 ، رهبران نظامی چین شروع به تغییر تاكتیك ها و بازبینی استراتژی های نظامی كردند و ارتش حجیم و كند چین را به سوی ارتشی روز آمد و مدرن سوق دادند . با وجود اینكه در چین از هر هزار نفر ، 9/1 نفر نظامی وجود دارد و در ایران از هر هزار نفر 7 تن در حال خدمت نظامی هستند . هم اكنون چینی ها به خوبی می دانند كه اگر بخواهند در جهان قدرتی محسوب شوند یك ارتش میلیونی تنها چیزی نیست كه به آن احتیاج دارند . آنها در سالهای اخیر ، با اعطای معافیت از خدمت سربازی به كلیه پذیرفته شدگان دانشگاهها و حتی كسانی كه پس از دبیرستان شغل مناسب و مفیدی داشته باشند و توجه ویژه به تحولات جهانی و سرمایه گذاری درست در زمینه علم و تكنولوژی ، می روند كه جایگاه ویژه ای در قدرت و اقتصاد جهانی و رفته و رفته چهره یك ابر قدرت جدید را به خود بگیرند


چین نیز پس از آنكه انتظاراتش از آن ارتش میلیونی كه " مائو " آنرا " امواج خروشان انسانی " می نامید، برآورده نشد، دست به اصلاحات جدی و بازبینی استراتژی ها زد. اكنون چینی ها خیلی خوب می دانند كه برای مطرح شدن در عرصه قدرت جهانی، یك ارتش میلیونی تنها چیزی نیست كه به آن احتیاج دارند.

در كنار كشورهایی مثل ژاپن و مالزی كه سالهاست از ارتش داوطلب و حرفه ای بهره می برند ، كشور هند نیز همیشه افتخار كرده است كه حتی یك نفر از نیروهای نظامی این كشور بالاجبار وارد این نیرو نشده اند و هیچ سرباز وظیفه بی رغبتی اراده نظامی كشور را سست نخواهد كرد. همچنین است همسایه شرقی ، كشور پاكستان ، كه از ارتش تماما حرفه ای و داوطلب برخودار است

در نهایت ، كشور وسیع روسیه كه همواره یكی از بزرگترین و حسادت برانگیزترین ارتش های جهان را در اختیار داشته است ، اخیرا با موافقت پوتین حركت به سوی تشكیل ارتش حرفه ای و حذف كامل خدمت سربازی را در دستور كار خود قرار داده است و در دوران گذار ، سربازی به جای 24 ماه ، 6 ماه خواهد بود تا زمانی كه ارتش به شیوه حرفه ای تغییر تشكیل دهد. اكنون روی نقشه جغرافیایی جهان، شمال آفریقا ، كشورهای ساحل غربی آمریكای جنوبی ، دو كره و بخشی از خاورمیانه ، گروههایی از كشورها را تشكیل می دهند كه خدمت سربازی اجباری را از دوران گذشته به ارث برده اند و همواره اتخاذ سیاست سربازگیری در كشوری ، كشورهای همسایه را نیز به این عمل متقابل تحریك كرده است . بعد از تحولات افغانستان و عراق تشكیل ارتش حرفه ای ، حتی در افغانستان ، تنها كشورهای ایران و تركیه در منطقه باقی می مانند كه در مقایسه با دیگر كشورهای هم رده به لحاظ جمعیتی یا مساحتی ، هنوز سیاست سربازگیری اجباری را دنبال می كنند. طول دوره سربازی در تركیه 12 تا 16*ماه و برای فارغ التحصیلان دانشگاه ها تنها 8 ماه است و در ایران طول این دوره 18 تا 24 ماه است و هر گونه معافیت برای تحصیلكرده ها سخت تر از دیگر افراد است

.
كشور هند هم همیشه افتخار كرده است كه حتی یك نفر از نیروهای نظامی این كشور بالاجبار وارد این نیرو نشده اند و لذا هیچ سرباز وظیفه بی رغبتی اراده نظامی این كشور را سست نخواهد كرد

.


در مجموع اغلب استراتژیستهای نظامی جهان بر این باورند كه دوران سربازی و خدمت وظیفه عمومی به سر آمده و سربازگیری اجباری از مردم ،آن چیزی نیست كه كشورها بتوانند برای حفظ امنیت خود به آن تكیه كنند . استعاره خوبی كه برای مقایسه ارتش حرفه ای و ارتش مبتنی بر سربازگیری اجباری به كار می رود مقایسه توانایی علمی 500 نفر كه سوادی در حد كلاس اول دبستان داشته باشند با 100 نفر از كسانی است كه سالها به تحصیل مشغول بوده اند و هر یك تخصص ویژه خود را به خوبی فراگرفته اند . امروزه این امری پذیرفته شده است كه سیاست سربازگیری اجباری در كنار افزایش نارضایتی عمومی ، عملا با اصرار بر تكرار همان ابتدایی ترین فرم آموزش نظامی به صدها هزار نفر باعث به هدر رفتن بودجه و انرژی نظامی كشور می شود و نتیجه هم ارتشی آماتور خواهد بود كه نه تنها نمیتوان روی نیروهایش برنامه ریزی طولانی مدت كرد بلكه نظامیانش برای پایان دوره خدمت و رهایی از آن لحظه شماری می كنند. در میان 20 لشكر پر تعداد جهان در سال 1999 تنها نام 6 كشور توسعه یافته دیده می شدند كه با تغییراتی كه خیلی از كشورها در سالهای اخیر در رویكرد نظامی خود داده اند ، این تعداد باز هم كمتر خواهد شد.

سیاست سربازگیری اجباری در كنار افزایش نارضایتی عمومی، عملا با اصرار بر تكرار همان ابتدایی ترین فرم آموزش به صدها هزار نفر، باعث به هدر رفتن بودجه و انرژی نظامی كشور می شود. نتیجه هم ارتشی آماتوری خواهد بود كه نه تنها نمی توان روی نیروهایش برنامه ریزی طولانی مدت كرد بلكه نظامیانش برای پایان دوره خدمت و رهایی از آن لحظه شماری می كنند.

وقتی یك مقام ایتالیایی بعد از تصویب حذف قانون سربازی طی سخنانی می گوید: " ما در جهانی زندگی نمی كنیم كه بتوانیم جوانانمان را 10 ماه از فعالیتهای اقتصادی و تحصیلی دور نگه داریم ." به هیچ وجه منظورش این نیست كه این كشور و دیگر كشورهایی كه به حذف سربازی همت گماشته اند علاقه ای به امنیت ملیشان ندارند ، بلكه اینان سعی دارند تا در عرصه های رقابت بین المللی ، چه نظامی ، چه اقتصادی و حتی فرهنگی ، یك قدم از رقیبانشان جلوتر باشند و همیشه همین یك قدم است كه برنده را از بازنده متمایز می كند

.

پانوشت

:
* تركیه پیش از این در سال 1990 یك بار تصمیم به حذف سربازی گرفت ولی از این كار منصرف شد. اما اكنون دوباره زمزمه تشكیل ارتش تماما داوطلب میان مقامات تركیه به گوش می رسد.
گروه مطالعات سربازی دانشگاه صنعتی شریف