حاج ملا هادی سبزواری
بزرگترین فیلسوف ایرانی قرن نوزدهم
حکیم سبزواری، حاج ملا هادی(ره)، از بزرگ ترین فیلسوفان اسلامی است. دانشمندان معاصر و بعدی، او را ارسطوی زمان خود شمرده اند. وی در فلسفه وعرفان به یکسان چیره دست و توانا بود؛ او نمونه اعلای حکیمانی بود که هم در حکمت نظری استادند و هم در عرفان و تجربیات معنوی.
زمانی که متولد شد، یعنی سال 1212 ق، 19 سال از حکومت «قاجار» در ایران می گذشت. فتحعلی شاه، محمدعلی شاه و ناصرالدین شاه در زمان حیات او بر ایران حکم می راندند.
حاج ملا حسین، عالمی فاضل و عارفی وارسته بود و تأثیر فوق العاده ای بر شکل گیری شخصت علمی وعملی حکیم سبزواری داشت؛ آن چنان که پس از 10 سال شاگردی در محضر او، ملاهادی به عنوان یک استاد کامل و فاضل در فقه و اصول مشهور شد.
سال 1232 ق، به قصد زیارت خانه خدا از مشهد بیرون آمد، ولی وقتی بین راه به اصفهان وارد شد و حوزه درس ملا اسماعیل کوشکی اصفهانی را دید، از رفتن به حج منصرف شد و ده سال در اصفهان ماند.
ملا اسماعیل، معلوماتی عمیق و بیانی بسیار شیوا داشت. فلسفه، منطق و عرفان از جمله درس هایی بودند که ملاهادی در محضر او و استاد بزرگ دیگری به نام ملاعلی نوری آموخت.
در 1242 ق، هنگامی که حاج ملاهادی فقیهی کامل و حکیمی عارف شده بود، به مشهد بازگشت و پنج سال تدریس کرد. سپس عازم سفر مکه شد که سه سال طول کشید. وقتی از سفر حج بر می گشت، راهها نا امن بودند و حکیم ناچار شد یک سا ل در کرمان بماند.
برای این که از وقتش استفاده کند، به صورت گمنام، به «مدرسه معصومیه کرمان» وارد شد و در آن جا ضمن نظافت مدرسه، از مجلس درس آیت الله آقا سید جواد، امام جمعه شیرازی، بهره برد، اما خیلی زود مراتب فضل و کمال او بر آقا سید جواد آشکار شد و فهمید که ملاهادی ،عالمی بزرگ و حکیمی فرزانه است.
حاج ملاهادی در پایان اقامتش در کرمان، با دختر خادم مدرسه معصومیه ازدواج کرد(1) و به همراه همسرش به سبزوار بازگشت و تا پایان عمر در آن جا ماند و به تدریس فلسفه اسلامی پرداخت.
حکیم سبزواری علاوه بر این که در تمام علوم زمان خود استاد بود، شاعری بزرگ و توانا نیز بود.
این کتاب که 20 سال از عمر حاج ملاهادی را به خود اختصاص داد، امروزه با عنوان «شرح منظومه سبزواری» در مدرسه های علوم اسلامی و محافل علمی تدریس می شود. همچنین یک دوره فقه اسلامی را به زبان عربی به نظم درآورد و شرح آن را نیز خود برعهده گرفت. دیوان اشعاری هم به زبان فارسی دارد که در آن نکات عالی عرفانی را به نظم درآورده است. تخلص او در شعر فارسی «اسرار» است.
مجلس درس حکیم بسیار گسترده بود و شاگردان بسیاری از سراسر ایران و سایر کشورها از جمله هند، افعانستان، ترکیه و عربستان در آن حضور داشتند. یکی از شاگردان حاج ملاهادی، فقیه بزرگ، مرحوم آخوند ملامحمد کاظم خراسانی بود که خود از فقیهان بزرگ شیعه و صاحب کتاب «کفایة الاصول» است. این کتاب تاکنون در حوزه های علوم اسلامی تدریس می شود. او یک سال از درس حکمت حاج ملاهادی استفاده کرد و بسیار تأثیر گرفت.
خودش نیز زندگی زاهدانه ای داشت. دانشمند بزرگ ژاپنی و استاد فلسفه «دانشگاه مک گیل کانادا»، پرفسور ایزوتسو، در مورد او می گوید: «او بزرگ ترین فیلسوف ایرانی قرن نوزدهم میلادی بود و در میان استادان هم عصر، مقام اول را داشت.»
تهیه و تالیف:حسین احمدی
زیرنویس:
1. حاج ملاهادی قبل از آن صاحب همسر فرزند بود، ولی هر دو پیش از سفر وی به مکه از دنیا رفته بودند.
منابع:
1. سید حسین قریشی سبزواری. حاج ملاهادی سبزواری حکیم فرزانه. سازمان تبلیغات اسلامی. چاپ اول. تابستان 1372.
2. هانر کوربن. تاریخ فلسفه ی اسلامی. جلد دوم. ترجمه ی جواد طباطبایی. انتشارات کویر. چاپ اول . بهار. 70.
3. غلامحسین ابراهیمی دینانی. ماجرای فکری فلسفی در جهان اسلام. جلد سوم.
