گفت‌وگوی كارگردان «دست‌های خالی»

خواستم به این نظر كه «نسل فعلی بی‌دین و ایمان است» جواب بدهم

«ابوالقاسم طالبی» گفت: یكی از دغدغه‌هایم در «دست‌های خالی» این بود كه به این عقیده كه «نسل فعلی بی‌دین و ایمان است» جواب بدهم.

كارگردان «دست‌های خالی» در مورد كارگردانی فیلم "دست‌های خالی" گفت: ایده اولیه من این بود فیلمی بسازم كه در آن نگاه حسینی وجود داشته باشد بدون این كه بخواهم تاریخی كار كنم. با این ایده، مدت‌ها فكر كردم و طرح زدم. حتی یك بار دو فیلمنامه‌‌نویس بر اساس این طرح فیلمنامه‌ای را نوشتند كه با حاشیه‌نویسی بارها بازنویسی شد اما در نهایت به جز چند دیالوگ، نتوانستم آن فیلمنامه را (كه حس كردم دارد از ایده و ذهنیت من دور می‌شود) دست بگیرم و سرانجام خودم دست به كار شدم.

وی افزود: در ادامه، به این نتیجه رسیدم كه فیلمنامه در "آن" شكل می‌گیرد، من نمی‌توانم در ذهنیت فرد دیگری به دنبال این "آن" بگردم و فعلا باید این حرف را خودم بزنم. اینگونه بود كه "دست‌های خالی" را نوشتم و آنچه به فیلم فعلی بدل شد، شكل گرفت.

طالبی گفت: مشكل من این است كه نمی‌خواهم فیلم‌هایم شبیه فیلم‌های دیگر باشد و برای همین هم فیلمنامه ان به سختی تولد می‌یابد. البته باید بدانیم كه هزاران فیلم وسریال درباره جنگ جهانی و جنگ سرد ساخته شده، هزاران فیلم هندی و فیلمفارسی ساخته شده و امروز می توان از روی آنها فیلم ساخت اما من نه در قصه و نه در نوع نگاه به روایت و شخصیت‌ها، در خودآگاهم به دنبال كپی‌برداری و دیزالو روایت‌های شناخته شده و آشنا نیستم.

وی گفت: این سوال خیلی‌ها است كه" اگر واقعا برای امام حسین(ع) جنگیدیم، چرا باید در نتیجه، آدم‌های بازمانده از دفاع مقدس، دچار ناراحتی جسمی، روحی و روانی شوند"،"چرا باید یكی دیوانه شود و دیگری زجر بكشد؟"... "این‌ها اگر مورد توجه امام حسین(ع) هستند، پس چرا این توجه دیده نمی‌شود؟"... و در نقطه مقابل این فكرها نیز این مطرح شود كه "چرا كسی كه درد نكشیده، مورد توجه نباشد؟". من در "دست‌های خالی" می‌خواستم بگویم كه آنی كه درد دارد، مورد توجه هم هست و هر كسی كه مورد توجه است دلیل ندارد كه آن درد را كشیده باشد.

طالبی به فارس گفت: دغدغه من در "دست‌های خالی" پاسخ دادن به این سئوال است كه "اگر این دفاع، مقدس و الهی بوده، چرا این آدم‌های الهی اینقدر دارند زجر می كشند؟" و به نظرم باید سینما پاسخ این پرسش‌ها را بدهد.

وی گفت: غربت "امیر حسین"، غربتی است كه برای مؤمن اتفاق می‌افتد و غربتی است كه آدم‌های معتقد دارند باید فراتر باشد. من می‌خواستم بگویم "امیر حسین" مورد توجه است. آدم‌هایی كه از كنار تو رد می شوند نباید این را ببینی كه روی ویلپچر است، دست ندارد، قطع نخاع است، مجنون شده است و... او مورد توجه است و اگر آزارش بدهی، در جایی نتیجه‌اش را می‌بینی.

طالبی در مورد توجه پررنگ خود به خانواده قهرمانان دفاع مقدس در "دست‌های خالی" اظهار داشت: قهرمان فیلم‌ها و سریال‌هایی كه ساخته‌ام، زن بوده‌اند و در "دست‌های خالی" هم می‌خواستم یك بار دیگر به نقش زن و خانواده قهرمان اصلی‌ام اشاره كنم.

وی همچنین درباره تقابل نسل‌ها در این فیلم گفت: ریشه‌های این قصه در واقعیت است و وجود دارد. من در "دست‌های خالی" در صدد هستم به آنها كه می‌گویند "نسل فعلی بی‌دین و ایمان است" جواب بدهم.

طالبی ادامه داد: من وجود بی‌ایمانی در نسل فعلی را قبول ندارم. نمی‌پذیرم كه نسل فعلی به پدرانش بی‌توجه است. "اختلاف سلیقه" با این كه "پدرها را نمی‌خواهند" و از آنها متنفر هستند، دو حرف است. واقعیت این است كه برای این نسل پدر، یك عشق است. دوست دارند در آغوش گرم پدرشان باشند. برای همین است كه نشان می دهم این نسل می‌رود روی پای نسل قبلی می‌افتد و آن نسل می‌ترسد كه اگر دیوانگی‌اش را ببیند او را پس بزند لذا می‌خواهد حالش بهتر شود و بعد به دیدار فرزندش برود...

كارگردان "دست‌های خالی" افزود: متاسفانه امروز عده‌ای می‌گویند نسل فعلی مثل نسل قبلی نیست، پای انقلاب و جنگ نمی‌ایستد لذا بترسید كه اگر آمریكا آمد پوست همه را می‌كند و شروع كنید به آمریكا باج بدهید! و من در "دست‌های خالی" تلاش كرده‌ام كه واقعیت این قضیه را در رابطه این دو نسل به تصویر بكشم.

وی در مورد انتخاب یك دختر (با بازی مریلا زارعی) به عنوان نماینده نسل جوان گفت: اتفاقا ابتدا چنین نبود و من قصد انجام چنین كاری را نداشتم. ابتدا با "محمدرضا فروتن" صحبت كردم و نقش را هم بر اساس ایشان نوشته بودم ولی به لحاظ مالی توافق پیدا نكردیم كه من در ادامه، از این بابت خیلی غصه خوردم و حتی فشار اصلی هم كه به من وارد شد، این بود كه در یك مقطه زمانی مجبور شدم جای دختر و پسر را در قصه تغییر بدهم كه به تبع آن، دوستاش، قصه، نوع رابطه او با مادر و... تغییر می‌یافت. البته در نهایت به یك تصویر امروزی‌تر هم رسیدم.

وی در مورد رویكرد كمرنگ و گاه به‌دور از واقعیت به "خانواده" در فیلم‌های دفاع مقدس گفت: به هر حال قهرمان و ضدقهرمان درست كردن، درام ایجاد می‌كند و شاید برخی دوستان برای اینكه درام‌شان قوی شود، به آنچه شما می‌گوئید می‌رسند كه من در مورد آنها نظر ندارم. اما در مورد خودم باید بگویم كه برای "دست‌های خالی" انگیزه بسیار زیادی داشتم، آنقدر با انگیزه صحبت می‌كردم كه "گلشیفته فراهانی" (كه به دلیل قرار داد با "میم مثل مادر" نتوانست به این فیلم بیاید) به فیلمنامه من عنوان "دفترچه اعتقادات" داد. من بعد ازعارضه‌ای كه سر فیلمبرداری این فیلم رخ داد و ساخته شدن آن را به تعویق انداخت، آنقدر انگیزه داشتم كه با آن حالت (كه البته كسب سلامتی‌ام را پس از آن عارضه، توفیق خدا می‌دانم) ، برای این كه سرما نخورم با شال و كلاه پشت دوربین رفتم چون ساخته شدن فیلم برایم خیلی برایم مهم بود و خدا هم لطف كرد، دوستان زحمت كشیدند به طوری كه امروز، فیلم دوپارگی ندارد. آن هم در حالی كه فیلمبردار، طراح صحنه و دستیاران من تغییر یافتند و ما حتی خواستیم جایزه هم بگذاریم تا ببینیم چه كسی این دوپارگی را تشخیص می‌دهد؟

* من نماینده هیچ قشری نیستم

"طالبی" با اشاره به این كه "نماینده" هیچ دسته و قشری نیست و به عنوان یك سینماگر، ممكن است حرف‌هایش، در راستای تفكرات مردم باشد، گفت: نسل ها به هیچكس نمایندگی نداده‌اند، من هم نماینده هیچكس نیستم. من نماینده آنها كه در سال 1357 انقلاب كردند یا آنها كه جنگ كردند، یا بعد از جنگ كار فرهنگی كردند، نیستم. اگر كسی این را بگوید (به تعبیر رهبر معظم انقلاب) آنها خودشگفتی دارند. ممكن است من یك مطلب بنویسم كه آن عده را نمایندگی كند و فردا یك مطلب دیگر بنویسم كه دسته‌ای دیگر را نمایندگی كند. من معتقدم هنرمند، روزنامه‌نویس و شاعر نمی‌تواند بگوید كه نماینده است. او می‌گوید كه من از دل آنها هستم و ممكن است حرف آنها را هم زده باشم.

كارگردان "دست‌های خالی" در مورد شخصیت "سنجری وفا" گفت: او بچه‌اش به جنگ رفته، شهید شده و می‌خواهد انتقام بگیرد و من برای اولین بار خیلی نرم به این قضیه پرداختم، چون لازم دیدم دراین مقطع باید پاسخ این قضایا را بدهیم و به چنین پدری بگوئیم كه "تو با بچه‌ات فرق داری" چرا كه انگیزه او چیز دیگری بوده است. این پدر گرچه مشروبخوار است اما آدم بدی نیست. او می گوید من اگر این مستی نبود، دیوانه می‌شدم، خب مومن هم كه نبوده، پس به این سمت می‌رود، اما او كسی است كه به خاطر خدا، قاتل فرزندش را بخشیده و نوعی حالت عصیان و سئوال برایش ایجاد شده است. او با خود می‌گوید كه "خدایا من كه آن‌دفعه لو را بخشیده‌ام، چرا به من عنایت نمی‌شود؟". او به امیرحسین هم می‌گوید: من دیوانه می‌شدم و مستی این از من است. مولانا و حافظ هم چنین می‌گویند؛ كل می مستی‌اش از جای دگر... اصل مستی را باید از جای دیگر پیدا كنید وگرنه مستی هم دیگر درد را دوا نمی‌كند و این كه اینقدر غم داریم از آن می واقعی ننوشیده‌ایم.

وی گفت: این سناریو را یك بار آقای آتیلا پسیانی خواند و گفت: اگر من این شخصیت را بنویسم، خواهند گفت كه من می‌خواهم آن را تطهیر كنم.

طالبی گفت: سنجری وفا بخشنده است، آتش گرفته... من این ایده "آتش گرفتن" را از یك پدر شهید گرفتم. او وقتی پسرش شهید شده بود، خیلی بی‌قراری می‌كرد. از نزدیكانش نقل می‌شد كه یك روز نزدیك صبح، رفته بود داخل یك حوض. وقتی از او پرسیده شد كه دلیل كارش چیشت، بغض كرد و گفت: جگرم دارد می سوزد، ازدرون آتش گرفته‌ام. سنجری وفا هم در فیلم من داغان است. او هم مورد توجه است كه جام از دستش می‌افتد، یا وقتی كه می‌گوید "امیر حسین" برو به حسینت بگو... این در خواست اوست و در حقیقت از طریق امیر حسین دعوت می‌شود تا او درخواست كند.

وی در مورد پایان "دست‌های خالی" نیز به فارس گفت: ایمان اگر در تو باشد، در لحظه‌های زندگی‌ات ادامه دارد. رحمت خداوند بی پایان است. با توجه به قوانین طبیعی و نه خرق عادت. زندگی اتفاق می‌افتد و ما معتقدیم بعضی از آدم ها مورد توجه هستند. همان‌طور كه دعای كمیل می‌گوید "خدایا تو ضامن اجابت این دعا شو". در واقع ما هستیم كه بی توجه هستیم، چون شیطان و دنیا نمی‌گذارد، خالص نیستیم، نفس و شهوت و مال نمی گذارد پوسته را بشكافیم. ممكن است كه مومن نباشی اما لحظه‌ای از خدا بخواهی و"ادعونی" بگویی. آنگاه است كه "استجب لكم" برایت اتفاق می‌افتد. آن لحظه‌ای است كه آن را به طور ناب خواسته‌ای.

طالبی در مورد رویكردش به سینمای دفاع مقدس گفت: دفاع مقدس و حق و حقیقت آن، هیچوقت تنها نمی‌ماند. همیشه مردانی هستند كه این توفیق را داشته باشند. حالا ممكن است زیاد باشند و ممكن است كم باشند. كمیت هم خیلی تاثیر ندارد. من معتقدم كه باید توفیق پیدا شود كه یك فیلم دفاع مقدس در تاریخ تاثیری بگذارد كه شاید خیلی‌ها نتوانند این تاثیر را بگذارند.

* ادبیات دفاع مقدس به یك دلیل موفق‌تر است

وی در مورد پیشر بودن ادبیات دفاع مقدس نسبت به سینمای دفاع مقدس گفت: سینما بیشتر به مخاطب فكر می‌كند چون مجبور است كارهایی كند كه از صداقت دور می‌شود. وقتی از صداقت دور می‌شوی باید دروغ بگویی. برای همین است كه در ادبیات كم‌تر دغدغه مخاطب داری و می‌نشینی گل واقعیات را در می‌آوری. مثل كتاب "آن سه مرد". البته در این زمینه هم همه موفق نیستند.

وی در مورد واكنش مطبوعات به عدم توجه داوران جشنواره فجر به عوامل (و به خصوص بازیگران "دست‌های خالی" در جشنواره) گفت: من در جلسه مطبوعاتی جشنواره هم گفتم كه مقصر كسانی هستند كه نمی‌آیند به عنوان "نماینده افكار عمومی" از جشنواره و داوری آن انتقاد كنند. خب در دوره های گذشته هم شده كه دبیر جشنواره، رای داوران را وتو كند اما نداشته‌ایم داورانی را كه به سلیقه شخصی یا به خاطر لجبازی، یك هنرمند را كاندیدا هم نكنند. خلق سینمایی آدمی كه 20 سال زندانی كشیده و شكنجه هم شده، خیلی متفاوت است. ما دندان‌های خسرو شكیبایی را دادیم شكستند و دو شكستگی در دندان‌های او ایجاد شد كه خودش خیلی با ما همكاری كرد. موهای او در 65 سالگی، همه مشكی هستند. دكلره كردن موهای ایشان خیلی سخت بود یا حالت چشمانش برای درآوردن شماره عینك او. ایشان واقعا همكاری زیادی كرد و با آن كه مریض احوال بود، صبح زود با لباس سفید در آب رفت و خلاصه این كه خیلی فداكاری كرد. یا خانم زارعی كه در 4 دقیقه، طی یك برداشت، مونولوگ می‌گوید و با آن تاریخ جنگ و آنچه بر خانواد‌ه‌اش گذشته را بیان می‌كند. من حدود 50 بار این مونولوگ را بازنویسی كردم. اصلا یكی از دلایل انتخاب او برای بازی در همین صحنه بود كه در یك برداشت خلق شد...

"طالبی" در پایان گفت‌وگو با فارس، در مورد نمایش خارجی "دست‌های خالی" اظهار داشت: این به فعالیت واحد بین‌الملل بنیاد سینمایی فارابی برمی‌گردد. من منتظرم ببینم این بار كه همه چیز در مورد پخش فیلم، به فارابی مربوط است، در این زمینه چه‌كار می‌كند. تكلیف من با بخش بین‌الملل فارابی، با "دست‌های خالی" یكسره خواهد شد و مشخص خواهد شد كه آیا در دفعات پیش هم واقعا من اشتباه كرده‌ام و غرضی در این زمنیه نیست؟

منبع : خبرگزاری فارس