تبیان، دستیار زندگی

 آنتیک؛ تمسخر اعتقادات در پوشش کمدی

فیلم آنتیک، ساخته‌ هادی نائیجی، اثری است که در جشنواره‌ فجر ۴۳، بیش از آنکه بخنداند، بحث‌برانگیز شد.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : شراره داودی
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
فیلم آنتیک، جشنواره‌ فجر ۴۳،  اعتقادات مذهبی، مخاطب سینمای ایران، اثرگذاری سینما بر ذهن مخاطب،

این فیلم که در ژانر کمدی ساخته شده، داستان ابی و ولی (پژمان جمشیدی و بیژن بنفشه‌خواه) را روایت می‌کند؛ دو آنتیک‌فروش که پس از رکود کسب‌وکارشان، تصمیم می‌گیرند با فریب مردم، مکانی مقدس را به یک امامزاده قلابی تبدیل کنند و از این راه درآمد کسب کنند.

در نگاه اول، به نظر می‌رسد آنتیک قصد دارد خرافه‌پرستی و سوءاستفاده از اعتقادات مذهبی مردم را نقد کند. موضوعی که در طول تاریخ بارها مورد بحث بوده و حتی علمای دینی نیز بر لزوم مبارزه با خرافات تأکید داشته‌اند. اما مسئله اینجاست که فیلم نتوانسته مرز میان نقد خرافات و تمسخر اعتقادات مذهبی را رعایت کند.

در طول فیلم، مردم روستا نه‌تنها فریب می‌خورند، بلکه شخصیت‌های اصلی به‌شکلی مضحک آن‌ها را بازیچه قرار می‌دهند. صحنه‌هایی که قرار بود انتقاد از خرافات باشد، بیشتر به تمسخر باورهای دینی شباهت دارد. فیلم‌ساز می‌توانست نشان دهد که سوءاستفاده از باورهای مردم وجود دارد، اما به‌جای آن، کلیت اعتقادات مذهبی را زیر سؤال برده است. اینجا همان خط باریکی است که فیلم‌ساز باید با دقت از آن عبور می‌کرد.

یکی از پرتکرارترین انتقادات، حجم زیاد شوخی‌های جنسی در فیلم است. این سبک شوخی‌ها در کمدی‌های عامه‌پسند سینمای ایران وجود داشته، اما آنتیک به‌جای استفاده از کنایه‌های ظریف یا موقعیت‌های هوشمندانه، مستقیم‌ترین و زننده‌ترین شکل این شوخی‌ها را ارائه می‌دهد.

چرا این مسئله نگران‌کننده است؟ چون باعث عادی‌سازی ابتذال می‌شود، و مخصوصا کودکان و نوجوانان که عموما از مشتری‌های پروپاقرص آثار کمدی هستند، این مساله برای‌شان جا می‌افتد که شوخی خط قرمزی ندارد! در نهایت هم باید از بی‌احترامی به مخاطب سینما حرف بزنیم. آیا مخاطب سینمای ایران لیاقت دیدن یک اثر با کیفیت که طنز هوشمندانه‌ای دارد، نیست؟

یکی از عجیب‌ترین بخش‌های آنتیک، پایان‌بندی آن است. پس از حدود دو ساعت تمسخر، تحقیر و فریبکاری، فیلم در آخرین لحظات، با یک چرخش ناگهانی، پیر روستا را به صحنه می‌آورد که می‌گوید:
«بروید زیارت امام رضا علیه‌السلام!» فیلمی که ریشه‌ اماکن مذهبی را زیر سؤال برده و مردم را ساده‌لوح نشان داده، چطور در ۲ دقیقه آخر می‌خواهد مسیر ذهنی مخاطب را تغییر دهد؟

اثرگذاری سینما، لحظه‌ای نیست. بلکه یک فرآیند ذهنی است که در طول فیلم شکل می‌گیرد.