چرا فوراً بعد از خوردن غذا احساس دفع دارید؟

در بدن شما خوردن و دفع‌کردن دو سوی متضاد سیستم گوارشتان است و عجیب به نظر می‌رسد که تا غذا در دهان گذاشتید، نیاز به دفع پیدا کنید.
این واکنش طبیعی «بازتاب معده‌ای روده‌ای» نام دارد: پُر شدن معده به طور اتوماتیک، باعث شروع حرکت در روده بزرگ می‌شود و این می‌تواند در عرض مدت کوتاهی مثلاً ۱۵ دقیقه رخ دهد. این یکی از بازتاب‌های طبیعی و غیرارادی بدن است، درست مانند زمانی که کسی زیر کاسه زانویتان ضربه‌ای می‌زند عضلهٔ رانتان ناخودآگاه منقبض می‌شود. وقتی چیزی می‌خورید، روده بزرگتان شروع به حرکت و انقباض می‌کند.
اما این که این رفلکس با چه شدت و سرعتی اتفاق می‌افتد می‌تواند متفاوت باشد. عده‌ای ممکن است تا مدتی بعد از پایان غذای خود این تحرکات روده را احساس نکنند؛ اما عده‌ای وسط غذا این حرکات را احساس می‌کنند که می‌تواند ناراحت‌کننده باشد و بر کیفیت زندگی اثر بگذارد.

بازتاب معده‌ای روده‌ای وادارتان می‌کند دفع کنید تا فضای روده برای غذایی که خورده‌اید باز شود

فاصله زمانی کوتاه بین غذاخوردن و مدفوع کردن می‌تواند این طور به نظر برسد که غذایی که همین‌الان خورده‌اید، وارد روده‌هایتان شده و آماده دفع است. اما در واقع این‌طور نیست؛ خیلی بیشتر طول می‌کشد تا غذایی که خورده‌اید سیستم گوارشتان را طی کند و آماده دفع شود.
عبور غذا از روده بزرگ به‌تنهایی خودش می‌تواند بیشتر از ۲۴ ساعت طول بکشد.
احساس دفع فوراً بعد از خوردن غذا مربوط به فرایندهای گسترده‌تری است. وقتی چیزی می‌خورید، معده‌تان پُر شده و باز می‌شود تا جا برای ورود غذای بیشتری فراهم شود. تا جای مشخصی، گیرنده‌های کششی در دیواره معده این افزایش سایز را حس می‌کنند و در نتیجه سیگنال‌هایی در سیستم عصبی ایجاد می‌شود که به روده بزرگ مربوط‌اند و باعث انقباضات ریتمیک می‌شوند.
وقتی این انقباضات و فشردگی‌ها شروع می‌شوند، تمام غذاهای باقیمانده در روده بزرگ از وعده‌های غذایی قبلی، حرکت می‌کنند و پیش می‌روند و وقتی این ضایعات به رکتوم نزدیک می‌شود شما احساس دفع پیدا می‌کنید. هدف بدن شما از این فرایند این است که محتویات باقیمانده در روده تخلیه شوند تا جا برای غذاهای ورودی بعدی باز شود.
بازتاب معده‌ای روده‌ای در کودکان و نوزادان قوی‌تر است؛ چون بچه‌ها مکرراً غذا می‌خورند و کنترل کمتری روی میل به دفع دارند. با بزرگ‌تر شدن در موقعیت‌هایی قرار می‌گیریم که می‌دانیم مناسب نیست سفره را ترک کنیم و به دستشویی برویم، در نتیجه ناخودآگاه این رفلکس را نادیده می‌گیریم و مهار می‌کنیم. اما به‌طورکلی طبیعی است که بعد از خوردن غذا، روده بزرگ به حرکت بیفتد.

ممکن است بیش‌فعالی بازتاب معده‌ای روده‌ای داشته باشید

گاهی رفلکس طبیعی که وادارتان می‌کند بعد از خوردن دفع داشته باشید می‌تواند تا جایی زیاد و شدید شود که واقعاً در زندگی‌تان اختلال ایجاد کند. مثلاً شاید مدام وسط غذا به دستشویی می‌روید و اگر بخواهید مقاومت کنید دچار شکم‌درد و اسپاسم می‌شوید.
تحقیقات نشان می‌دهد بیشتر افرادی که سندرم روده تحریک‌پذیر دارند اغلب دچار این مشکل‌اند، خصوصاً آنهایی که بیشتر در وضعیت اسهال هستند تا یبوست یا ترکیبی از اسهال و یبوست دارند ممکن است دچار بیش‌فعالی بازتاب معده‌ای روده‌ای باشند.
فاکتوری که باعث ارتباط سندرم روده تحریک‌پذیر و این حساسیت بیش از اندازه می‌شود، سیستم عصبی است. علت سندرم روده تحریک‌پذیر به‌طورکلی شناخته شده نیست؛ اما تحقیقات نشان می‌دهد که ممکن است شامل یک اختلال ارتباطی بین روده‌ها و مغزتان شود. یعنی عصب‌هایی بخصوص که در یکی از این اعضا یا در مسیر بین این دو قرار دارند، درست عمل نمی‌کنند. در نتیجه احساس درد و ناراحتی و نفخ به وجود می‌آید درحالی‌که از نظر ساختاری هیچ مشکلی در سیستم گوارش وجود ندارد.
برای کسی که تعامل روده‌ای - مغزی‌اش دچار اختلال شده، سیگنال‌های عصبی‌اش نیز احتمالاً بیش از حد حساس شده‌اند. به عبارتی دیگر آستانهٔ شروع این رفلکس در افرادی که سندرم روده تحریک‌پذیر دارند پایین‌تر است؛ بنابراین حتی چند لقمه از غذا هم می‌تواند کولون را به حرکت بیندازد و احساس نیاز فوری به دفع ایجاد کند.
علت اینکه وقتی استرس و اضطراب دارید احساس دل‌پیچه و دفع دارید نیز می‌تواند همین تعامل عصبی بین مغز و روده‌ها باشد.
مسئله اینجاست که در این شرایط هر چه بیشتر نگران احساس ناراحتی شکمتان باشید و اینکه ممکن است نیاز فوری به دستشویی داشته باشید، یعنی توجه بیشتری به آن دارید و در نتیجه احتمال اینکه دقیقاً همان را احساس و تجربه کنید بیشتر خواهد بود.
علاوه بر بیش‌فعالی بازتاب معده‌ای روده‌ای، سناریوهای گوارشی دیگری نیز هستند که می‌توانند وسط غذا شما را به دستشویی بکشانند، مثلاً مسمومیت غذایی یا عدم تحمل غذایی (مانند حساسیت به گلوتن یا لبنیات). در این موارد چندان عجیب نیست که دچار اسهال فوری شوید؛ زیرا بدنتان در حال جنگیدن با یک پاتوژن است یا در حال جدال و تلاش برای هضم یک سری از مواد مغذی که به آنها حساسیت دارید. اگر اسهالتان چند روز ادامه پیدا کرد، خون در مدفوع داشتید یا دچار علائم کم‌آبی بودید حتماً به پزشک مراجعه کنید.

برای کنترل بیش‌فعالی بازتاب معده‌ای روده‌ای چه باید بکنید؟

لازم به یادآوری است که نیاز به دفع بعد از خوردن غذا کاملاً طبیعی است و اگر مشکلی با این مسئله ندارید، قطعاً نیازی نیست کاری هم انجام دهید. اما اگر این مسئله مانع لذت‌بردنتان از غذا شده و برایتان آزاردهنده است که میز یا سفره غذا را ترک کنید و به دستشویی بروید درحالی‌که بقیه مشغول خوردن غذا هستند، راهکارهایی وجود دارد که مشکل را کنترل کنید.

کمتر سراغ قهوه بروید
قهوه علاوه بر اینکه بیدار و هشیارتان می‌کند، شکم را نیز به کار می‌اندازد و این دقیقاً همین چیزی است که در این شرایط مطلوب شما نیست. تحقیقات نشان می‌دهد قهوه یک اثر مستقیم بر روده بزرگتان دارد و شروع‌کنندهٔ انقباضاتی است که می‌توانند ضایعات را در عرض ۴ دقیقه به جلو برانند.
مطالعات نشان داده‌اند حتی نوشیدنی‌های کافئین‌دار نیز می‌توانند باعث تحرکات روده شوند. محققان فکر می‌کند ترکیبات خاصی از قهوه باعث ترشح هورمون‌هایی مانند کوله‌سیستوکینین می‌شوند که محرکی برای بازتاب معده‌ای روده‌ای است. به هر صورت بهتر است مدتی قهوه را کنار بگذارید و اثر آن را ببینید.

به‌جای وعده‌های غذایی بزرگ و حجیم، وعده‌های کوچک و مکرر بخورید
حجم غذا مهم است. هر چه مقدار و حجم غذایی که به معده‌تان وارد می‌کنید بیشتر باشد، فضای بیشتری می‌خواهد و بنابراین گوارشتان مجبور می‌شود با کشش‌ها و انقباضات خود فضای بیشتری باز کند. مسلماً منظور ما این نیست که کمتر بخورید؛ بلکه توصیه می‌کنیم وعده‌های غذایی کم‌حجم‌تر اما به‌دفعات بیشتری بخورید تا در یک‌زمان، فشار کمتری به گوارشتان وارد شود.

غذاهای خیلی چرب نخورید
اشتباه نکنید؛ چربی‌ها بخش ضروری از تغذیه هستند و نقش مهمی در عملکرد مغز و سیستم عصبی دارند و به جذب ویتامین‌های محلول در چربی، حمایت از استخوان‌ها و دندان‌ها و پوست و مو کمک زیادی می‌کنند. اما خوردن مقدار زیادی از چربی به‌یک‌باره می‌تواند باعث فعالیت زیاد بازتاب معده‌ای روده‌ای شود.
دلیلش می‌تواند این باشد که چربی کالری زیادی دارد. یعنی یک گرم چربی نسبت به یک گرم پروتئین یا کربوهیدرات دارای کالری بیشتری است. در نتیجه باعث می‌شود با سرعت کمتری از معده‌تان تخلیه شود. هر چه غذای بیشتری برای مدت‌زمان طولانی‌تر شکمتان را پُر کنند احتمال اینکه گیرنده‌ها فعال شده و دستور برای تخلیه روده صادر شود بیشتر است. این احتمال وجود دارد که مولفه‌های خاصی از چربی، مشابه قهوه، ترشح کوله‌سیستوکینین‌ها را تحریک کرده و باعث فعالیت بازتاب معده‌ای روده‌ای شوند. منظور این نیست که چربی نخورید؛ بلکه توصیه می‌کنیم با آزمون‌وخطا پیش بروید تا متوجه شوید خوردن چه اندازه چربی به‌یک‌باره می‌تواند باعث حرکات روده‌تان شود.

از دارو استفاده کنید
در بعضی موارد، تغییرات گفته شده نتیجه‌ای نمی‌دهند. به‌هرحال ما از انقباضات عضلات روده‌هایتان صحبت می‌کنیم که شما کنترلی روی آن ندارید. در این شرایط ممکن است داروهای آنتی‌اسپاسم بتوانند کمکتان کنند. این داروها که شامل دیسیکلومین و هیوسیامین (هیوسین) می‌شوند می‌توانند عضلات روده را آرام کرده و مانع انقباضات زیادشان شوند.
برخی پزشکان توصیه می‌کنند قبل از اینکه وارد موقعیتی شوید که دوست ندارید وسط غذا نیاز به دستشویی پیدا کنید، این داروها را مصرف کنید. شاید بازتاب معده‌ای روده‌ای باز هم اتفاق بیفتد اما شاید شدت کمتری داشته باشد و به شما زمان بدهد تا در فرصت بهتری به دستشویی بروید.
این داروها نیاز به تجویز پزشک دارند و شما باید با نظر پزشک از آنها استفاده کنید.

احتمال سندرم روده تحریک‌پذیر را نیز بررسی کنید
پزشک می‌تواند کمکتان کند مشخص کنید دچار سندرم روده تحریک‌پذیر هستید یا نه. اگر چنین تشخیص داده شد حتماً طبق دستور پزشک درمان را انجام دهید. مطمئناً لازم است تغییراتی نیز در سبک زندگی‌تان ایجاد کنید، مثلاً تغییر در رژیم غذایی، ورزش هوازی یا استفاده از تکنیک‌های کاهش استرس و یا شاید استفاده از داروهای ضدافسردگی تحت‌نظر پزشک.
برای کاهش استرس و اضطراب می‌توانید از روش‌های غیردارویی مانند مشاوره و مراجعه به تراپیست نیز کمک بگیرید. فعالیت زیاد بازتاب معده‌ای روده‌ای اغلب به سندرم روده تحریک‌پذیر مربوط است و درمان و مدیریت این عارضه می‌تواند این رفلکس را نیز کنترل کند. البته نباید انتظار نتیجه فوری داشته باشید و این اتفاقی است که به‌مرور خواهد افتاد.

---