فرصت‌های معنوی در آئین شب یلدا

همسویی آئین شب چله با ارزش‌های اسلامی

اسلام به سنت‌هایی که با ارزش‌های انسانی، اخلاقی و دینی سازگارند، نگاه مثبتی دارد و حتی بر حفظ آن‌ها تاکید می‌کند. بسیاری از نمادهای شب یلدا، همچون نور، روشنایی، پیروزی نور بر تاریکی و همبستگی خانوادگی، مفاهیمی مثبت و سازگار با آموزه‌های اسلامی دارند. صله رحم، دور هم جمع شدن خانواده، شاد بودن و امید به آینده، از جمله ارزش‌های انسانی هستند که در شب یلدا تجلی می‌یابند و با آموزه‌های اسلامی همسو هستند.

سفارش امیرالمؤمنین علیه‌السلام به مالک دربارۀ پاسداشت آئین‌های نیکو

امیرالمؤمنین علیه‌السلام در سفارش خود به مالک اشتر، هنگام اعزام او به مصر، که سرزمینی با فرهنگ کهن و تمدنی چند هزار ساله بود، نکته‌ای مهم را گوشزد می‌کند. ایشان به مالک می‌فرمایند: «آیین‌ها و سنت‌های نیکویی که بخش بزرگی از مردم آن سرزمین به آن پایبند هستند، در دلشان جای گرفته و باعث الفت و همدلی میانشان شده است، و همچنین موجب اصلاح رفتار جامعه می‌گردد، نباید از میان برده شود. روش جدیدی را نیز ایجاد نکن که به این سنت‌های نیک گذشته آسیبی برساند؛ چرا که در این صورت، پاداش ایجاد آن سنت‌ها برای گذشتگان محفوظ می‌ماند، اما مسئولیت و گناه نابودی آن‌ها بر عهده تو خواهد بود»

واضح است که این توصیۀ حضرت درباره سنت‌ها و آیین‌های اسلامی نیست. زیرا مردم مصر پیش از ورود اسلام، تمدنی دیرینه و فرهنگی غنی داشتند و از آنجا که دین اسلام و سنت‌های آن تازه وارد این سرزمین شده بود، نمی‌توانست در این سفارش موضوع تأکید امام علی علیه‌السلام باشد.

یلدا و تحکیم پیوند خانوادگی
فرخنده‌ترین اتفاق شب یلدا، گردهمایی اعضای خانواده و تقویت پیوند میان آن‌هاست. صلۀ رحم از ارزش‌های متعالی دین اسلام است و عمل به آن، آثار خیر و برکات فراوانی در دنیا و آخرت خواهد داشت. به عنوان مثال، در حدیثی نبوی می‌خوانیم:

«صلة الرحم تعمر الدیار، وتزید فی الأعمار وإن كان أهلها غیر أخیار»

(ارتباط با خویشاوندان، شهرها را آباد و عمرها را طولانی می‌کند هر چند اهل صلۀ رحم، جزو نیکان نباشند.) (میزان الحكمة، ج2، ص 1055)

تفکر در آیات آفرینش
شب یلدا به‌واسطه پیوندش با طبیعت، فرصتی است برای تأمل در نظام آفرینش و گردش شب و روز. قرآن کریم در آیات متعددی از انسان می‌خواهد که در نظام خلقت تفکر کند:

«إِنَّ فِی اخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ وَمَا خَلَقَ اللَّهُ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَّقُونَ» (یونس:6)

(در دگرگونی شب و روز و آنچه خدا در آسمان‌ها و زمین آفریده است، نشانه‌هایی برای پرهیزگاران است.)

طولانی‌ترین شب سال می‌تواند زمانی برای تأمل در حکمت الهی و آموختن صبر و امید به صبح باشد.

ترویج شادی و نشاط حلال
اسلام بر شادی حلال تأکید دارد و شاد کردن مؤمن را در زمره بهترین عبادت‌ها برمی‌شمرد. در روایتی از امام سجاد نقل شده است که: «محبوب ترین عمل در پیشگاه خداوند تبارک و تعالى وارد کردن سرور و شادى در دل مؤمنین است.» (الکافی، ج2، ص 189)

مراسم شب یلدا چنانچه به دور از اسراف، تجمل‌گرایی و رفتارهای ناپسند باشد، فرصتی برای شادی و تفریح حلال خواهد بود.

گسترش فرهنگ کتاب‌خوانی
از جمله آیین‌های شب یلدا، خواندن اشعار حافظ و داستان‌های کهن است. این اقدام اگر به سمت استفاده از متون اخلاقی و حکمت‌آموز هدایت شود، با فرهنگ مطالعه و دانش‌افزایی که در اسلام توصیه شده است، همخوانی دارد. امیرالمومنین علیه‌السلام می‌فرمایند:

«العَقلُ غَریزةٌ تَزیدُ بِالعِلمِ»

(عقل، غریزه‌ای است که با علم فزونی می‌یابد.) (میزان الحكمه، ج ٣، ص 2050)

فقط یادتان باشد نتیجۀ برآمده از تفأل به دیوان خواجۀ شیراز را در حد یک سرگرمی ببینید نه وحی مُنزَل، چرا که ممکن است خاطری را پریشان کند یا امید واهی بیافریند. آیت الله جوادی آملی در این باره می‌نویسد:
«آنچه در میان مردم، مرسوم است که در زمان‌های خاصی مانند شب یلدا، اشعار حافظ را می‌خوانند و به آن تفأل می‌زنند، یک نوع سرگرمی است و اگر خاطری را مشوش نکند و برای پیشرفت و کمال وی مانعی ایجاد ننماید و بی‌جهت، امید به زندگی را از او نگیرید، اشکالی ندارد.» (مفاتیح الحیات، ص 758-757)

شب یلدا، در صورتی که با نیت‌هایی چون تقویت پیوندهای خانوادگی، شکرگزاری از نعمت‌های الهی، تأمل در نظام آفرینش و دوری از اسراف و خرافات برگزار شود، نه‌تنها با آموزه‌های دینی مغایرتی ندارد، بلکه می‌تواند فرصتی برای عمل به آموزه‌های اسلامی و گسترش اخلاق و معنویت باشد. بنابراین، با اصلاح و هدایت آداب این شب در مسیر ارزش‌های الهی، می‌توان آن را به یک فرصت دینی و معنوی ارزشمند تبدیل کرد. 

---