علت پافشاری و مطالبه حضرت زهراعلیهاالسلام بر فدک چه بود؟

مطالبه فدک، یک مطالبه سیاسی بود، تا فریاد اعتراض خود را نسبت به جریان "تحریف و نفاق" به گوش مردم رسانده، و مردم جاهل و غافل را نسبت به نفوذ و عملیات روانی تحریف و نفاق» آگاه سازد، و پیامدهای عهدشکنی نسبت به خلافت امیرالمومنین علیه‌السلام را به دیگران یادآوری نماید.

قطعا حضرت فاطمه علیهاالسلام برای این همه اصرار، دلایلی داشتند که در اینجا به آن دلائل اشاره می‌کنیم. با بررسی زندگی حضرت درمی‌یابیم که ایشان کمترین دلبستگی به دنیا و اموال خود نداشتند تا جایی که در شب عروسی خود که زیباترین زمان یک دختر می‌باشد، لباس عروسی‌اش را از تن درآورده و به فقیر تقدیم کرد و با لباس کهنه‌اش به خانه بخت رفت. پس یقینا هیچ گونه دلبستگی و وابستگی به مال دنیا نداشتند. کاملا واضح است که حضرت برای بازپس‌گیری فدک، اهداف سیاسی در نظر داشته‌اند.

کنترل اقتصادی اهل بیت علیهم‌السلام

غصب فدک توسط حاکمیت وقت، به معنای محدود کردن استقلال مالی اهل بیت‌علیهم‌السلام بود. آنها با این اقدام، ایشان را از یک منبع مهم اقتصادی محروم کردند که می‌توانست آنان را از وابستگی به حاکمیت بی‌نیاز کند.

تثبیت‌نشدن قدرت خلیفه اول

تصاحب فدک نشان‌دهنده تصمیم قاطع حکومت جدید برای تمرکز قدرت و جلوگیری از تقویت مخالفان سیاسی بود. فدک به نمادی از مشروعیت اهل بیت علیهم‌السلام تبدیل شده بود، و تصرف آن، نوعی اعلام قدرت از سوی دستگاه خلافت بود.
 

پیامدهای اجتماعی و مذهبی

این زمین نه فقط ارزش اقتصادی، بلکه اهمیت اجتماعی داشت. این ماجرا باعث شد اختلافات میان طرفداران اهل بیت (شیعیان) و طرفداران خلافت بیشتر شود. خطبه فدکیه به عنوان سندی تاریخی، به تلاش حضرت فاطمه علیهاالسلام برای دفاع از حقوق خود و جایگاه اهل بیت اشاره دارد.

فدک؛ نمادی از حق‌خواهی و قدرت

فدک، فراتر از یک زمین کشاورزی بود و به یک نماد سیاسی در تاریخ اسلام تبدیل شد. در طول تاریخ، گروه‌های شیعه از ماجرای فدک به عنوان نمادی از حق‌خواهی اعل‌بیت‌علیهم‌السلام و اعتراض به غصب حق آنان یاد کرده‌اند.

توجه به جنبه‌های گوناگون این کشمکش، نشان می‌دهد که فدک، صرفا جنبه درخواست و مطالبه زمین نبوده، بلکه از مفهومی گسترده‌تر برخوردار بوده است. با هدف پدید آوردن انقلابی عظیم برای باز ستاندن حقوق غصب شده و ارج و احترام از دست رفته و بازگرداندن روند حرکت امتی که منحرف شده بودند.

جلوگیری از ضعف مالی اهل بیت علیهم‌السلام

حکومت وقت، از مصادره اموال حضرت فاطمه علیهاالسلام و در اختیار اموال دولت قراردادن، بدنبال تضعیف جناح اهل‌بیت بود و می‌خواست که حضرت علی علیه‌السلام فقیر شده تا مردم گرد وی جمع نشوند و ایشان از نظر اقتصادی دارای وزن و شانی نباشند.

نرفتن به زیر بار ظلم

حق را باید طلب کرد و حق به خودی خود داده نمی‌شود. کسی که مالش را غصب کرده‌اند باید حق خود را بستاند. زیرا که حق اوست حتی اگر از آن مال بی‌نیاز باشد و رغبتی به آن مال نداشته باشد و این مطلب هیچگونه منافاتی با زهد و ترک دنیا ندارد و هیچگاه در برابر غصب حق، سکوت نباید نمود

با ارزش بودن فدک

اراضی فدک کم بهره و کم ارزش نبود، بلکه درآمد قابل ملاحظه‌ای داشت. ابن ابی الحدید می‌گوید درختان نخل فدک مانند نخلستان‌های کوفه در زمان ابن ابی الحدید بود.(یعنی بسیار زیاد بوده)

علامه مجلسی از کشف المحجة نقل می‌کند: درآمد فدک بیست و چهار هزار دینار در هر سال بود و در روایتی دیگر آمده هفتاد هزار دینار و شاید که این اختلاف در این دو رقم مربوط به یک سال نبود بلکه در سال‌های مختلف عواید فدک نیز مختلف می‌گردیده است.(بحارالانوار، ج29، ص123)

  

پشتوانه‌ای برای قدرت سیاسی

در اختیار داشتن فدک با درآمد بالای آن در حکم پشتوانه قوی برای قدرت سیاسی است و مردم اگر می‌دیدند فدک در اختیار اهل بیت علیهم‌السلام است، به سوی او گرایش نشان می‌دادند و در حقیقت پس‌گرفتن فدک در حکم کودتای خاموش بود و حاکمیت وقت این مسئله را درک کرده بودند وگرنه خسارات تصاحب فدک را تحمل نمی‌کردند.

محکوم شدن به دزدی از بیت‌المال

اگر حضرت به غصب فدک اعتراض نمی‌کرد، به دزدی از بیت‌المال متهم می‌شد. زیرا مردم تصور می‌کردند که اگر تا آن زمان فدک دست ایشان بوده غیر شرعی و غیر قانونی بوده است. زیرا ابوبکر با استناد به حدیثی از پیامبر اکرم گفت که انبیاء چیزی به ارث نمی‌گذارند. بنابراین اگر حضرت سکوت می‌کردند در نگاه مردم نعوذبالله به دزدی متهم می‌شدند.(صحیح بخاری،ج۴، ص۷۹)

جلوگیری از تحریف دین

در احکام اسلام بطور واضح مطرح شده که انسان از والدین خود ارث می‌برد و هیچ استثنایی بین پیامبر و امام و مردم عادی وجود ندارد. حضرت در خطبه فدکیه در مسجد به این حرف خلیفه اول اعتراض کردند و با استناد به آیات قرآن کریم ثابت نمودند که استثنایی در ارث بردن وجود ندارد و بدین ترتیب از تحریف دین جلوگیری کردند.

برپایی عدالت

باور سیدجعفر شهیدی اینست که هدف حضرت زهرا علیهاالسلام برای مطالبه فدک، گرفتن درختان خرما و مقداری گندم نبود، بلکه او به دنبال زنده نگه‌داشتن سنت پیامبراکرم و برپایی عدالت بود و نسبت به بازگشت ارزش‌های جاهلیت و برتری قبیله‌ای که در کمین جامعه اسلامی بود، احساس نگرانی می‌کرد.(علی از زبان علی،ص۳۷)

اعلام مخالفت علیه حاکمیت وقت

سید محمدباقر صدر معتقد است مطالبه فدک نه یک مسئله شخصی و نزاع مادی، بلکه نوعی اعلام مخالفت علیه حاکمیت وقت و نامشروع دانستن بنیان‌های حاکمیت یعنی سقیفه بود که افرادی نظیر ابوبکر، عمر و ابوعبیده جراح پی‌ریزی کرده بودند. او مطالبه فدک را نقطه آغاز نهضت حضرت زهرا علیهاالسلام علیه حاکمیت و یکی از مراحل دفاع ایشان از امامت و ولایت می‌داند.(صدر، فدک‌ فی‌ التاریخ‌،۱۴۱۵ق، ص۱۱۳-۱۱۷)

---