علائم، دلایل، عوارض، پیشگیری و درمان آمبولی ریه

آمبولی ریه یک عارضهٔ اورژانسی است که اگر فوراً درمان نشود می‌تواند باعث آسیب قلب یا ریه و حتی مرگ شود. تقریباً ۳۳ درصد از افرادی که دچار آمبولی ریه می‌شوند، پیش از تشخیص و درمان جان خود را از دست می‌دهند.

آمبولی ریه می‌تواند:
. به ریه‌ها آسیب بزند
. به قلب فشار بیاورد و باعث نارسایی قلبی شود
. بسته به‌اندازه لخته خون، کُشنده باشد
. آمبولی ریه در صورت تشخیص و درمان فوری بندرت کُشنده خواهد بود.

آمبولی ریه چقدر شایع است؟

آمبولی ریه یکی از شایع‌ترین بیماری‌های قلبی و عروقی در دنیاست و بعد از حمله قلبی و سکته مغزی در رده سوم قرار می‌گیرد.

علائم و علت‌های آمبولی ریه

اولین علامت آمبولی ریه معمولاً تنگی نفس و درد در قفسه سینه است که اگر به خودتان فشار بیاورید تا نفس عمیق بکشید بدتر می‌شود. اگر این علائم را داشته باشید باید هر چه سریع‌تر به بیمارستان مراجعه کنید. آمبولی ریه خطرناک اما قابل مداواست. درمان فوری به میزان زیادی ریسک مرگ را کاهش می‌دهد.
علائم آمبولی ریه می‌تواند بسته به شدت و بزرگی لخته خون متفاوت باشد. بیشتر افرادی که دچار آمبولی ریه می‌شوند علائم دارند؛ اما عده‌ای هم بی‌علامت هستند:
. تنگی نفس ناگهانی
. تنفس تند
. خس‌خس سینه
. دردی تیز و بی‌دلیل در سینه، بازو، پشت، شانه، گردن و آرواره. این درد می‌تواند شبیه علائم حمله قلبی باشد و با نفس‌کشیدن بدتر می‌شود.
. سرفه با یا بدون خلط خونی
. رنگ‌پریدگی یا کبودی پوست
. تندی ضربان قلب (نبض)
. تعریق زیاد
. در برخی موارد، احساس اضطراب، سبُکی در سر، غش و بی‌حالی
اگر هر یک از این علائم را دارید باید فوراً به بیمارستان مراجعه نمایید.

چه مدت ممکن است آمبولی ریه کرده باشید بدون اینکه بدانید؟

برخی از افراد علائم خفیفی دارند که به‌مرور و طی چند روز یا حتی چند هفته ظاهر می‌شود. تدریجاً این علائم بدتر شده و فرد را متوجه می‌کنند. اما در عده‌ای این علائم در عرض چند دقیقه (یا حتی چند ثانیه) ظاهر می‌شوند.

علت آمبولی ریه چیست؟

. تجمع خون در قسمتی از بدن. معمولاً بعد از مدت طولانی بی‌تحرکی، مثلاً بعد از عمل جراحی، بستری بودن یا پروازی طولانی، خون جایی از بدن جمع می‌شود.
. آسیب به یک رگ، مثلاً در اثر شکستگی یا جراحی (خصوصاً در ناحیه لگن، باسن، زانو یا پا)
. یک عارضه دیگر، مثلاً بیماری قلبی و عروقی (شامل نارسایی احتقانی قلب، فیبریلاسیون دهلیزی، حمله قلبی و یا سکته مغزی)
. افزایش یا کاهش در فاکتورهای لخته‌شدن خون. افزایش فاکتورهای لخته‌شدن خون می‌تواند در برخی از سرطان‌ها در افرادی که تحت درمان هورمونی قرار می‌گیرند یا قرص ضدبارداری مصرف می‌کنند رخ بدهد. کاهش یا کُندی فاکتورهای لخته‌شدن خون نیز می‌تواند نتیجهٔ اختلالات لخته خون باشد.

ریسک فاکتورهای آمبولی ریه چه هستند؟

. داشتن یک لخته خون در پا یا ترومبوز ورید عمقی
. بی‌تحرکی برای مدتی طولانی حین سفر با قطار یا هواپیما
. سابقه اخیر تروما یا آسیب به یک رگ، احتمالاً در اثر جراحی، شکستگی یا واریس.
. در حال استفاده از روش‌های هورمونی ضدبارداری مثلاً قرص یا رینگ یا درمان جایگزین هورمون.
. داشتن یک اختلال لخته خون
. داشتن سابقه لخته خون در خانواده
. سیگاری بودن
. ابتلا به دیابت
. ابتلا به سرطان
. سن بالای ۶۰
. داشتن سابقه نارسایی قلبی، حمله قلبی یا سکته مغزی
. اضافه‌وزن (شاخص توده بدنی بالاتر از ۲۵) یا چاقی (شاخص توده بدنی بالاتر از ۳۰)
. بارداری یا زایمان‌کردن طی شش هفته گذشته
. داشتن کاتتر سیاهرگ مرکزی در دست یا پا
اگر هر یک از این ریسک فاکتورها را دارید و سابقهٔ لخته خون نیز دارید حتماً در مورد راه‌های کاهش ریسک آمبولی ریه با پزشک مشورت کنید.

عوارض آمبولی ریه چیست؟

آمبولی ریه می‌تواند منجر به این موارد شود:
. سیانوز
. حمله قلبی
. سکته مغزی
. افزایش فشارخون ریوی
. شوک
. انفارکتوس ریوی (مرگ بافت ریه)

تشخیص و آزمایش‌ها

آمبولی ریه چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک بعد از بررسی علائم و ریسک فاکتورها با استفاده از تست‌های زیر، تشخیص آمبولی ریه می‌دهد:
. آزمایش خون (از جمله D-dimer test)
. سی تی آنژیو
. سونوگرافی از ریه که به شناسایی لخته خون در پا یا ترومبوز کمک می‌کند).
. اسکن VQ که یک اسکن هسته‌ای است و می‌تواند وجود لخته خون در ریه را شناسایی کند.
. پالس اکسی‌متر که به نوک انگشت متصل می‌شود تا سطح اکسیژن را چک کند.
. اکو قلب
. آنژیو ریه
. عکس‌برداری سینه با اشعه X

مدیریت و درمان آمبولی ریه

پزشکان معمولاً آمبولی ریه را در بیمارستان درمان می‌کنند چون می‌توانند وضعیت بیمار را به‌دقت چک کنند. مدت‌زمان درمان آمبولی ریه و بستری بودن در بیمارستان بستگی به شدت عارضه دارد. برخی از بیماران شاید نیازی به بستری‌شدن نداشته باشند.
درمان اصلی آمبولی ریه، داروی رقیق‌کننده خون است.
بسته به شدت لخته خون و اثرات آن بر دیگر ارگان‌های بدن مثل قلب، شاید به ترومبولیتیک درمانی، جراحی یا روش‌های مداخله‌ای دیگر نیاز باشد تا جریان خون در شریان‌های ریوی بهبود پیدا کند.

داروهای رقیق‌کننده خون
در بیشتر موارد، درمان آمبولی ریه شامل استفاده از داروهای رقیق‌کننده خون می‌شود. این داروها توانایی لخته‌شدن خون را کاهش می‌دهند و جلوی لخته خون در روزهای بعدی را می‌گیرند.
خیلی مهم است که بدانید و از پزشکتان بپرسید داروی رقیق‌کننده خون را تا چه زمانی و چگونه باید مصرف نمایید.
تشخیصی که داده می‌شود، تعیین‌کننده نوع دارویی که باید مصرف کنید، مدت زمانی که باید دارو مصرف کنید و نوع چکاپ‌های بعدی‌تان است. حتماً طبق برنامهٔ پزشک برای چکاپ مراجعه کنید تا پزشک بتواند واکنش بدن شما نسبت به دارو و درمان را بررسی کند.
در دوره مصرف داروی رقیق‌کننده خون، چکاپ‌های شما شامل آزمایش خون نیز می‌شود تا سرعت لخته‌شدن خونتان ارزیابی شود. این آزمایش‌ها به پزشک کمک می‌کنند دوز مناسب دارو را برایتان تعیین نماید.

جوراب واریس
جوراب واریس باعث بهبود گردش خون در پاها می‌شود. افرادی که ترومبوز یا واریس دارند اغلب از این جوراب‌ها استفاده می‌کنند. اگر پزشک تشخیص داد باید از جوراب واریس استفاده کنید حتماً این کار را بکنید. این جوراب‌ها با فشاری که وارد می‌کنند جلوی جمع‌شدن خون در پا را می‌گیرند.
از پزشکتان بپرسید تا چه مدت باید جوراب واریس بپوشید. جوراب واریس را طبق دستورالعمل آن بشویید تا عملکردش حفظ شود.

جراحی
اگر آمبولی ریه در وضعیت خطرناکی باشد یا درمان‌های دیگر جواب ندهند، پزشک عمل جراحی یا کاتتر را برای برداشتن لخته خون توصیه می‌کند. شاید هم پزشک یک روش دیگر را توصیه کند که در آن فیلتری داخل بزرگ‌ترین شریان بدن بیمار جاگذاری می‌شود. این فیلتر، لخته‌های خون را پیش از اینکه وارد ریه شوند گیر می‌اندازد.

ترومبولیتیک درمانی
داروهای ترومبولیتیک شامل فعال‌کننده پلاسمینوژن بافتی (tPA) می‌شود که حل‌کننده لخته خون است. این درمان همیشه در بخش اورژانس یا ICU بیمارستان انجام می‌شود. اگر شما شرایط خاصی داشته باشید، مثلاً فشارخون پایین یا عارضهٔ ناپایدار، ممکن است به دلیل آمبولی ریه این نوع درمان را دریافت کنید.

عوارض درمان

خونریزی یکی از عوارض احتمالی داروهای درمان آمبولی ریه می‌باشد. پزشک دوز مناسبی از داروی رقیق‌کننده خون را متناسب با وضعیت بیمار تجویز می‌کند. بستری‌شدن بیمار در بیمارستان به پزشکان این امکان را می‌دهد تا وضعیت بیمار تحت کنترل بگیرند.

چقدر بعد از درمان حال بیمار بهتر خواهد شد؟

بیمار باید در عرض یک هفته بعد از شروع درمان حال بهتری پیدا کند. اما آمبولی ریه ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها زمان ببرد تا کاملاً برطرف شود.
قلب شما مجبور است سخت‌تر کار کند تا جریان خون محدود شده را جبران کرده و فشار بالای ناشی از آمبولی ریه را تعدیل کند. به همین دلیل، برخی از افرادی که مشکلی در یکی از دهلیزهای قلب خود دارند، دیرتر به وضعیت نرمال خود برمی‌گردند. در نتیجه چندان و به‌اندازه قبل از آمبولی ریه قادر به فعالیت فیزیکی نخواهند بود.

پیشگیری از آمبولی ریه

. فعالیت بدنی منظم داشته باشید، اگر نمی‌توانید راه بروید، هر روز هر یک ساعت چند دقیقه دست‌ها و پاهای خود را حرکت بدهید. اگر می‌دانید قرار است چند ساعت بی‌حرکت بنشینید، جوراب واریس بپوشید.
. مایعات زیاد بنوشید و کمتر کافئین مصرف کنید.
. از محصولات تنباکو استفاده نکنید.
. پا روی پا نیندازید.
. لباس‌های تنگ نپوشید.
. به وزن سالمی برسید.
. روزی دو بار پاها را نیم ساعت بالا قرار دهید.
. با پزشک در مورد راه‌های کاهش ریسک لخته خون مشورت کنید، خصوصاً اگر سابقه لخته خون در خانواده دارید.

اگر آمبولی ریه دارید انتظار چه چیزهایی را باید داشته باشید؟

آمبولی ریه بدون درمان عارضه‌ای بسیار خطرناک است که می‌تواند منجر به بیماری دائمی و مرگ شود. برخی از افراد ناگهان یا چند ساعت بعد از وقوع آمبولی ریه جان خود را از دست می‌دهند و این اتفاق می‌تواند پیش از تشخیص رخ دهد.
اگر بیماری قلبی یا ریوی داشته باشید ریسک مرگ ناشی از آمبولی ریه برای شما بیشتر خواهد بود. اما با کمک روش‌های تشخیصی تصویری که امروزه در دسترس است، آمبولی ریه فقط در یک تا سه درصد موارد کُشنده است.
آمبولی ریه با درمان به‌موقع، بسته به شدت لخته خون و انسدادی که ایجاد کرده و همچنین وضعیت عمومی بیمار و عملکرد قلب در پمپاژ خون، پیامدهای متفاوتی می‌تواند داشته باشد.

آیا آمبولی ریه کاملاً خوب می‌شود؟

شاید ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد تا آمبولی ریه کاملاً خوب شود. فشارخون ریوی مزمن یکی از پیامدهای مزمن آمبولی ریه است که اغلب ادامه‌دار می‌شود.

چطور باید از خود مراقبت کنم؟

لازم است سه تا شش ماه و یا بیشتر داروی رقیق‌کننده خون مصرف کنید. مصرف دارو را متوقف نکنید مگر اینکه پزشک دستور دهد. وقتی داروی رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنید، چیزهایی هستند که می‌توانند شما را در معرض خونریزی قرار دهند.
طبق توصیه پزشکتان چکاپ شوید و ریسک آمبولی ریه دوباره را کاهش دهید. تنباکو مصرف نکنید، بیشتر فعالیت بدنی داشته باشید و عادات غذایی خود را تغییر دهید.
اگر بعد از آمبولی ریه احساس اضطراب یا ترس دارید می‌توانید از یک مشاور کمک بگیرید.

چه زمانی باید زودتر به پزشک مراجعه کنم؟

علاوه بر مراجعات منظم به پزشک با هدف چکاپ، اگر این علائم را داشتید باید زودتر به پزشک مراجعه کنید: تیرگی مدفوع، یک سردرد بد یا کبودی که بزرگ‌تر شده. این علائم نشان می‌دهند دچار خونریزی داخلی هستید.

چه سؤال‌هایی باید از پزشکم بپرسم؟

. بهترین درمان برای من چیست؟
. چه مدت باید دارو مصرف کنم؟
. مراجعه بعدی من چه زمانی است؟

در پایان
بعد از اینکه از آمبولی ریه جان سالم به در بردید، شاید متوجه شوید زندگی شما دیگر آن‌طور که قبلاً بود نیست. بپذیرید که تجربه بسیار سخت و خطرناکی را پشت سر گذاشته‌اید. شاید دیگران هیچ‌وقت درک نکنند که شما چرا نگران هستید دوباره دچار آمبولی ریه شوید. بهتر است در مورد ترس‌ها و نگرانی‌هایتان با یک مشاور روان‌شناس صحبت کنید تا کمکتان کند بر ترس‌هایتان غلبه کرده و روی حفظ سلامتی خود متمرکز شوید.

---