بیا با هم حرف بزنیم

 حرف زدن به تعبیری ابزاری مفید برای ارتباطات سالم در میان اعضای خانواده است و تاثیرات شگرفت آن جامعه‌ای با ارتباطات اجتماعی عمیق و صحیح را به دنبال دارد. دکتر عسل اکبری، روان‌شناس در گفت‌وگو با مجله اینترنتی مکث درباره تاثیرات ویژه صحبت کردن و ایجاد ارتباطات سالم در خانواده و مضرات عدم این ارتباط صحبت کرده است.


میل به صحبت کردن و ایجاد ارتباط از دوره انسان اولیه
صحبت کردن ابزار و وسیله‌ای کاربردی برای ایجاد ارتباط موثر بوده و مقدمات این ارتباط گیری حتی از دوران اولیه آفرینش انسان آغاز شده است. دکتر عسل اکبری روان‌شناس در این باره می‌گوید: «روان‌شناسان صحبت کردن در خانواده را تحت عنوان حرف‌ زدن‌های تاثیرگذار نام‌گذاری می‌کنند. چرا که مهم‌ترین وسیله ارتباطی انسان‌ها صحبت کردن و حرف زدن است. اهمیت این مسئله حتی در تلاش انسان اولیه برای ایجاد ارتباط مشخص می‌شود. انسان اولیه برای ایجاد ارتباط شروع به استفاده از نوشتن روی دیواره غارها و علامت دادن کرده و پس از آن رفته رفته دایره لغات ایجاد شده و انسان‌ها شروع به صحبت کردن با یکدیگر کرده‌اند.»

احساستو بیان کن
دکتر اکبری فراگیری صحبت‌ کردن اصولی را وسیله‌ای برای بیان صحیح احساسات می‌داند: «صحبت وسیله‌ای است برای انتقال احساسات هیجان و در این زمینه بیان یک مدل رفتاری به حساب می‌آید. ما خشم و نگرانی‌مان را در پرخاشگری کلامی نشان می‌دهیم و شادی‌مان را با استفاده از کلمات و بالا و پایین کردن لحن. پس کلمات ابزار مهم صحبت و گفت‌وگو کردن و ایجاد یک ارتباط اجتماعی درست برای ما هستند. پایه شکل‌گیری این ابزار مهم ارتباطی در خانواده است و ما حرف زدن را در خانواده و از پدر و مادر و مراقب‌های اولیه‌مان آموزش می‌بینیم. ما در کودکی یاد می‌گیریم از چه کلماتی استفاده کنیم و دامنه لغاتمان را افزایش دهیم و بعدها با کمک مطالعه و سایر ارتباطات اجتماعی دایره لغاتمان را تقویت کنیم و اطلاعات عمومی‌مان را بالا می‌بریم.»او ادامه می‌دهد:« ما از حدود یک سالگی شروع به استفاده کردن از کلمات می‌کنیم و تا این زمان فقط نقش شنونده را داشته‌ایم. اهمیت صحبت کردن در خانواده و چگونه و چطور صحبت کردن به اندازه‌ای است که کودک زیر یک سال و از همان روزهای اولیه تولد در حال ثبت کردن کلمات در مغز خودش است. پدر و مادری که با کلمات و جملات در احساس مثل دوستت دارم، ممنونم که به من توجه کردی و … با یکدیگر صحبت می‌کنند به نوعی در حال پر کردن جعبه ابزار ارتباطی کودک خودشان با کلمات مثبت هستند. فراگیری صحبت کردن به شکل احساسی درست به کودک احساس امنیت،‌اعتماد و امید می‌دهد و باعث می‌شود هم به درون خودمان و هم محیط اجتماعی‌مان احساس آرامش دهد.»

تقویت دایره لغات و آموزش صحیح استفاده از کلمات
پس از فراگیری کلمات و افزایش دامنه لغات، اصل مهم دیگری مطرح می‌شود و آن میزان توانایی ما برای حرف زدن و ارتباط گرفتن با یکدیگر است. دکتر اکبری در این باره می‌گوید:« حرف زدن در خانواده و استفاده صحیح از کلمات گاها مدل‌های خاصی به خود می‌گیرد و از سطح تعادل خارج می‌شود. به عنوان مثال محبت‌های اغراق آمیز و قربان صدقه‌های افراطی مادرانه از یک سو و خشم‌های کلامی می‌توانند روند آموزش صحبت‌ کردن را با اختلالاتی رو به رو کنند. در چنین شرایطی کودک استفاده صحیح از کلمات را به اشتباه می‌آموزد و بعدها در استفاده درست از کلمات دچار اشتباه می‌شود.صحبت کردن یک رفتار روزانه و ساده به نظر می‌رسد اما در واقع گفت‌وگو و صحبت کردن یک مهارت رفتاری است که در بعضی از مواقع می‌تواند به شدت پیچیده باشد. این‌جاست که عجیب حرف زدن و استفاده از کلمات غیر مصطلح در خانواده به خصوص در سنین نوجوانی فرزندان، باعث ایجاد شکاف کلامی بین اعضای خانواده و به اطلاح متوجه نشدن منظور همدیگر تلقی می‌شود و استفاده درست و به جا از کلمات را تبدیل به یک مهارت ارتباطی می‌کند.»

خوب گوش دادن پایه اولیه خوب حرف زدن
دکتر اکبری معتقد است مهارت‌های ارتباطی کودکان به صورت تقلید از سایر اعضای خانواده به خصوص والدین و مراقب‌های اولیه شکل می‌گیرد:« دکتر اریکسون مثال‌های جالبی در مورد تقلید رفتار دارد. به عنوان مثال در یکی از کتاب‌هایش می‌گوید که کودکان شکلک‌ها را تقلید و آنها را اجرا می‌کنند تا دیگران را بخندانند. این شکل از تقلید رفته رفته جای خودش را به تقلید کلامی می‌دهد که از حدود یک سال و نیمگی در کودکان آغاز می‌شود. پدر و مادرها باید بدانند بچه‌ها یاد می‌گیرند همان طور که شما صحبت می‌کنید حرف بزنند و در خلال فراگیری صحبت‌ کردن می‌آموزند که چطور باید گوش دهند. ما پیش از آنکه بخواهیم در مورد مشکلات و معضلات حرف بزنیم باید خوب گوش دادن را بیاموزیم و بعد درباره مشکلاتمان صحبت کنیم. خوب شنیدن یا هنر درست شنیدن یکی از مهارت‌هایی است که ما باید برای خوب حرف زدن آن را در خانواده بیاموزیم.»

اصلا چرا حرف بزنیم؟
صحبت‌ کردن مزایای زیادی دارد و بر خلاف نمای ساده بیرونی در بسیاری از موارد روان‌شناسی، رفتار شناسی و ارتباطات اجتماعی رشد انسان را به همراه دارد. دکتر اکبری در توضیح مزایای صحبت کردن و فراگیری اصولی این توانایی می‌گوید:« ما با حرف زدن توانایی برقراری ارتباط با اطرافیانمان را به دست می‌آوریم و می‌توانیم خواسته‌ها و نیازهایمان را مطرح کنیم. همانطور که در نوزادی برای بیان خواسته‌هایمان از گریه کمک می‌گیریم بعد از به دست آوردن توانایی کلام می‌توانیم خواسته‌هایمان را با صحبت کردن مطرح کنیم.»او ادامه می‌دهد:« دومین فایده صحبت کردن نزدیک کردن اعضای خانواده به یکدیگر است. متاسفانه زمان زیادی از تعاملات انسان‌های امروزی در خانواده زمانی رقم می‌خورد که تلویزیون روشن است یا هر کسی با گوشی تلفن همراهی که در دست دارد در دنیای مجازی مورد علاقه‌اش غرق است. طبیعتا اگر در زمان دور هم بودن‌های خانوادگی تلوزیون خاموش شود و گوشی‌ها کنار گذاشته شوند سوال در مورد روزمرگی‌ها و ایجاد ارتباط و صمیمیت بین اعضای خانواده بیشتر می‌شود و در ادامه درصد اضطراب‌ها و افسردگی‌ها تا حد زیادی پایین می‌آید.

نترس! حرف بزن!
یکی از مهم‌ترین مزایای صحبت کردن در خانواده حفظ سلامت روانی و اجتماعی نوجوانانی است که در خانواده عضویت دارند. دکتر اکبری ایجاد ارتباط صحیح و همکلامی با نوجوانان را بخش مهمی از ارتباطات خانوادگی می‌داند و در این باره می‌گوید: «وقتی ما در محیط خانواده نوجوانی را تحت عضویت و حمایت داریم که تاثیر پذیری عمیقی از گروه همسالانش دارد، باید با ایجاد یک الگوی صحیح صحبت کردن، فرزندمان را به خودمان نزدیک کنیم تا بدون ترس از قضاوت یا سرزنش شدن سوال‌ها و ابهامات ذهنی‌اش را مطرح کند و از والدین مشاوره صحیح بگیرد. طبیعتا ما از بسیاری ارتباطات و گروه‌های همسالان فرزند نوجوانمان بی‌خبریم و با ارتباط صحیح می‌توانیم محیطی برای مطرح کردن تمام چیزهای دور از تصور او در بیرون از خانه فراهم کنیم. مطمئنا نوجوانی که محیط خانه احساس امنیت نکند، دغدغه‌هایش را بیرون از خانه و با گروه همسالانش مطرح می‌کند که در بیشتر مواقع توانایی حل مسئله و قدرت تصمیم‌گیری این دوست هم‌سطح و حتی کمتر از اوست. بنابراین ارتباط گرفتن صحیح و توانایی صحبت کردن با نوجوان از بسیاری از اتفاقات منفی مثل اعتیاد، تجاوزات جنسی و افسردگی‌ها و اختلالات روانی در سنین نوجوانی جلوگیری می‌کند.»

حرف نزدن‌هایی که از حرف زدن بهترند!
در کنار مزایایی که برای حرف زدن مطرح می‌شوند گاهی برخی حرف نزدن‌ها فایده‌ای بیشتر از حرف زدن دارند. بنابراین فراگیری صحیح مهارت‌های کلامی به ما می آموزد که چطور صحیح و به جا صحبت کنیم. دکتر اکبری معتقد است:« گاها برخی حرف نزدن‌ها بهتر از یک حرف زدن بی‌فایده، تخریبی و پوچ است. اگر قرار است حرف زدن ما باعث از بین رفتن اعتماد به نفس، عزت نفس و تخریب روحیه فرد شود، بهتر است سکوت کنیم و حرف نزنیم. باید بدانیم کلمات وزن دارند و زمانی که قصد صحبت کردن داریم باید بدانیم قرار است از چه کلماتی استفاده کنیم. ما با کلماتمان می‌توانیم فردی را تا مرز خودکشی ببریم یا او را از لبه پرتگاه به سمت نور و روشنایی هدایت کنیم. سرزنش کردن فرصت اصلاح کردن را از بین می‌برد و فرد آسیب دیده با شنیدن سرزنش و تحقیر فقط به فکر فرار از موقعیتی که عاملی برای فشار روانی‌اش بوده می‌افتد. کودکی که با سیستم توهین و تحقیر در محیط خانواده پرورش یافته باشد حتی اگر در بزرگسالی در قالب یک شغل شریف مانند معلمی وارد جامعه شود، با همان سیستم تخریب و سرزنش با شاگردانش رفتار خواهد کرد و دانش‌آموزانی تحقیر و تخریب شده را به جامعه هدیه می‌دهد. بنابراین استفاده درست و به موقع اصولی از کلمات، یک گفت‌وگوی سالم و مهارت ارتباطی قوی را به دنبال خواهد داشت.»

چیزهایی که با حرف نزدن از دست خواهیم داد
دکتر اکبری در توضیح معایب حرف زدن معتقد است:« با حرف نزدن و نیاموختن شکل صحیح حرف زدن ما از هیجانات و احساسات آدم‌های اطرافمان باخبر نمی‌شویم، نمی‌فهمیم حال عزیزانمان خوب است یا بد و از نظر روانی هیچ تقویت سالمی بین ما و نزدیکانمان ایجاد نمی‌شود. از سوی دیگر اختلالات و آسیب‌های روانی حرف نزدن‌ها باعث می‌شوند تا فرزندانمان نسبت به معضلات اجتماعی آسیب‌پذیرتر شوند و در بزرگسالی نتوانند در زمان حل بحران‌ها و مشکلات تصمیم درست بگیرند و در نتیجه رفتارهای آسیب زننده به خودشان و دیگران داشته باشند. دکتر دیل کارنگی در کتاب آیین دوست یابی معتقد است مهارت حرف زدن باعث می‌شود ما خانواده‌ای سالم‌تر و شادتر داشته باشیم که در نتیجه خانواده‌های سالم جامعه‌ای سالم با شهروندانی با سلامت روانی و ارتباطات اجتماعی بهتر است. پس برای حال خوب خودمان و اطرافیانمان ضروری است تا مهارت خوب حرف زدن و خوب شنیدن را بیاموزیم»