جذام؛ از علائم و دلایل تا پیشگیری و درمان

جذام یک بیماری عفونی پیش‌رونده است که زخم‌های پوستی شدید و بدشکل ایجاد می‌کند. این بیماری عصب‌های دست‌وپا، پوست، جداره بینی و مجرای فوقانی تنفسی را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
عامل باکتریایی مایکوباکتریوم لپره (Mycobacterium Leprae) باعث بیماری جذام می‌شود. این عفونت می‌تواند با ایجاد زخم‌های پوستی به عصب‌ها آسیب برساند و باعث تضعیف عضلات شود؛ بنابراین اگر این بیماری به‌موقع در افراد درمان نشود، بدشکلی و معلولیت شدید ایجاد خواهد کرد.

آیا جذام هنوز هم وجود دارد؟

بله، هر چند بسیار نادر است؛ اما بیماری جذام هنوز هم وجود دارد. طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی، تقریباً ۲۰۸۰۰۰ فرد مبتلا به جذام در تمام دنیا وجود دارد و بیشترین موارد آن در آسیا و آفریقا هستند.

چه کسانی جذام می‌گیرند؟

هرچند جذام هر کسی را می‌تواند درگیر کند؛ اما بیشتر در میان افراد ۵ تا ۱۵ سال یا بالای ۳۰ سال شایع است. تحقیقات نشان می‌دهد بیش از ۹۵ درصد از افرادی که باکتری مایکوباکتریوم لپره وارد بدنشان می‌شود دچار بیماری جذام نمی‌شوند؛ زیرا بدنشان به‌خوبی با این عفونت مبارزه می‌کند.

انواع بیماری جذام

. توبرکلوئید: این نوع جذام معمولاً علائم خفیفی دارد و فقط چند زخم ایجاد می‌کند که دلیل آن یک واکنش ایمنی خوب است.
. لپروماتوز: افرادی که به این نوع جذام مبتلا می‌شوند زخم‌ها و ضایعات گسترده‌ای دارند که عصب‌ها، پوست و اعضا را درگیر می‌کند. در لپروماتوز، واکنش ایمنی بدن ضعیف بوده واگیری بیشتری دارد.
. جذام مرزی: این نوع جذام شامل علائم توبرکلوئید و لپروماتوز هر دو می‌شود.

علائم و علت‌های جذام

جذام چند علامت اصلی دارد:
. ضایعات پوستی که می‌توانند قرمز یا بی‌رنگ باشند.
. ضایعات پوستی که تقریباً حسی ندارند.
. کرختی یا گزگز در دست‌ها و پاها.
. زخم‌های بدون درد یا ضایعاتی شبیه سوختگی روی دست‌ها و پاها
. ضعف عضلانی

این علائم نیز ممکن است وجود داشته باشند:
. ضخیم‌شدن پوست
. بزرگ‌شدن اعصاب محیطی
. ازبین‌رفتن ابروها و مژه‌ها
. گرفتگی بینی
. خونریزی بینی

در مراحل پیشرفته این علائم ظاهر می‌شوند:
. فلجی
. ازبین‌رفتن بینایی
. ازبین‌رفتن بینی
. آسیب دائمی دست‌ها و پاها
. کوتاه‌شدن انگشت‌های دست‌وپا
. زخم‌های مزمن در کف پا که خوب نمی‌شوند
در صورت ابتلا به باکتری مایکوباکتریوم لپره تقریباً سه تا پنج سال طول می‌کشد تا علائم ظاهر شوند. در برخی موارد حتی ممکن است دو دهه طول بکشد. به همین دلیل پزشکان به‌سختی می‌توانند مشخص کنند عفونت چه زمانی اتفاق افتاده است.

علت اصلی جذام چیست؟

تماس نزدیک با مایکوباکتریوم لپره باعث ابتلا به بیماری جذام می‌شود.

آیا بیماری جذام واگیردار است؟

بیماری جذام هر چند که به‌شدت واگیردار نیست اما می‌تواند از شخص به شخص دیگر منتقل شود. هنوز دقیقاً مشخص نیست جذام چگونه از شخص به شخص منتقل می‌شود؛ اما احتمالاً این باکتری از طریق ذرات معلق در هوا وقتی که فرد بیمار سرفه یا عطسه می‌کند پخش می‌شود. وقتی این باکتری در محیط رها می‌شود، افراد دیگر می‌توانند آن را استنشاق کنند. بیماری جذام از راه دست‌دادن و در آغوش گرفتن و نشستن کنار فرد بیمار یا حتی تماس جنسی منتقل نمی‌شود.
لازم است بدانید بیشتر افراد نسبت به مایکوباکتریوم لپره به طور طبیعی ایمنی دارند. در واقع فقط ۵ درصد از افراد مستعد ابتلا به جذام‌اند.

تشخیص جذام

اگر پزشک تشخیص بدهد که فرد ممکن است به جذام دچار شده باشد، نمونه‌برداری از پوست انجام می‌دهد.

آیا امروزه درمانی برای جذام وجود دارد؟

بله خوشبختانه علم پزشکی مدرن و کشف آنتی‌بیوتیک‌ها باعث شده جذام قابل‌درمان بشود. طی ۲۰ سال گذشته بیش از ۱۶ میلیون مورد بیماری جذام با موفقیت درمان شده‌اند.

جذام چگونه درمان می‌شود؟

بیماری جذام با شیوهٔ چنددارویی درمان می‌شود. در این رویکرد درمانی، انواع آنتی‌بیوتیک‌ها ترکیب می‌شوند. در بیشتر موارد پزشک دو یا سه نوع آنتی‌بیوتیک متفاوت را هم‌زمان تجویز می‌کند. این کار کمک می‌کند جلوی مقاومت به آنتی‌بیوتیک گرفته شود و باکتری‌ها مجال تغییرپیداکردن پیدا نکنند و کشته شوند. آنتی‌بیوتیک‌هایی که معمولاً در درمان جذام به کار می‌روند شامل dapsone، rifampin و clofazimine می‌شوند.
آنتی‌بیوتیک‌ها نمی‌توانند آسیب عصبی ناشی از بیماری جذام را درمان کنند. برای این منظور پزشکان معمولاً داروهای ضدالتهاب مانند استروئیدها را تجویز می‌کنند تا درد عصب کنترل شود.

درمان جذام چقدر طول می‌کشد؟

به طور متوسط درمان جذام حدود یک تا دو سال طول می‌کشد تا کامل شود. طی این مدت، پزشک روند پیشرفت درمان را کنترل و مدیریت می‌کند.

پیشگیری از جذام

هر چند احتمال ابتلا به جذام بسیار کم است؛ اما باز هم خوب است اقداماتی برای پیشگیری از ابتلا انجام دهید. مثلاً اگر نزدیک یک بیمار جذام هستید، از تماس با ذرات تنفسی او اجتناب کنید.

عوارض بیماری جذام چیست؟

اگر تشخیص داده شد که فرد جذام دارد لازم است درمان فوراً شروع شود. هر چه زودتر درمان با آنتی‌بیوتیک آغاز شود، علائم شدت کمتری خواهند داشت. پزشک می‌تواند ترکیب مناسب آنتی‌بیوتیک‌ها را متناسب با شرایط بیمار مشخص کرده و طی دوره درمان وضعیت بیمار را کنترل کند.
هر زمان که دچار زخم پوستی، بی‌حسی یا ضعف عضله شدید باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک می‌تواند تشخیص بدهد علائمی که دارید ناشی از جذام است یا یک عارضه دیگر.

---