بررسی تاریخی تاکتیکهای جنگی امام حسین علیه‌السلام در صحرای کربلا
تاکتیکهای جنگی امام حسین علیه‌السلام در صحرای کربلا
مورخان نوشته‌اند که در روز عاشورا او چنان کاردانی‌ای در فنون جنگی نشان داد که پیشتر کسی مانندش را ندیده بود. طبق اسناد تاریخی تاکتیکهای امام سوم شیعیان را میتوان در سه بخش قبل از جنگ، شب جنگ و روز جنگ طبقه بندی کرد.
در مقابل امام حسین علیه‌السلام توانست مقابل این موازنه جنگی نابرابر بایستد. مورخان نوشته‌اند که در روز عاشورا او چنان کاردانی‌ای در فنون جنگی نشان داد که پیشتر کسی مانندش را ندیده بود. طبق اسناد تاریخی تاکتیکهای امام سوم شیعیان را میتوان در سه بخش قبل از جنگ، شب جنگ و روز جنگ طبقه بندی کرد.
تاکتیک های پیش از جنگ
تقویت روحیه
بیست و ششم ذیحجه سپاه هزار نفری حُر بن یزید ریاحی اولین گروه از سپاه کوفه، با امام روبه رو شد. آنها تشنه بودند. امام دستور داد سیرابشان کنند. با آنها سخن گفت و تأکید کرد که «من مهمان کوفه‌ام.» برخورد امام حر جوان را منفعل کرد و باعث شد سپاهیان کوفه پشت سر امام نماز بخوانند. این برخوردها سرانجام نتیجه داد. در روز عاشورا، حر به امام پیوست و شهید شد
وفای به عهد
حُر نه اجازه داد امام به سمت کوفه حرکت کند و نه گذاشت باز گردد. قرار شد مسیر سومی را برگزینند. تا عبیدالله بن زیاد، حاکم کوفه تکلیفشان را روشن کند. برخی یاران امام حمله به سپاه حر را پیشنهاد کردند اما امام نپذیرفت. او به عهدش پایبند بود
انتخاب زمین
امام جغرافیای جنگ را میشناخت، کربلا ویژگیهای خوبی داشت و زمینش مناسب کشاورزی بود. نه آن قدر نرم بود که پای اسب‌ها در آن فرو رود و نه آن قدر سفت که سمشان بشکند و راه رفتنشان را مختل کند. پیرامونش را شعبه‌های رود فرات مثل نهر علقمه و نخلستانهای روستای غاضریه احاطه کرده بود بخشهایی از آن مرتفع‌تر بود و هر گروهی رویشان مستقر میشد به منطقه دید داشت. مرتفع‌ترین نقطه تپه‌ای خاکی بود که بعدتر تل زینبیه نام گرفت. امام دستور داد خیمه‌ها را شرقی – غربی برپا کنند، یعنی روی خیمه‌ها به سمت شرق باشد. در واقع میدان دید به سمت شرق بود، تل زینبیه در سمت چپ خیمه‌ها قرار گرفت. پشت خیمه‌ها هم نخلستان بود. امام بعدتر دستور داد برای حفاظت بیشتر پشت خیمه‌ها خندق حفر کنند
مذاکره
عمر سعد، فرمانده سپاه کوفه و پسر سعد ابی وقاص فاتح ایران سوم محرم وارد کربلا شد. امام در چند مرحله با او صحبت کرد، گفت کوفیان او را دعوت کرده‌اند، گفت مسلمان است و مهمان کشی حرام است. درباره وعده حکومت ری هم با او صحبت کرد، عُمر سعد در تمام این مذاکرات منفعل بود. او تا روز تاسوعا مردد بود و مدام از ابن زیاد کسب تکلیف میکرد، تردیدش به قدری بود که حتی پشت سر امام نماز میخواند امام هشت بار تقاضا کرد اجازه دهند بازگردد اما عمر سعد و کوفیان نپذیرفتند
تاکتیکهای شب جنگ
سپاه کوفه میخواست در عصر تاسوعا کار را تمام کند. اما حسین بن علی علیه‌السلام از آنها یک شب فرصت خواست. پذیرفتند. شب عاشورا، امام به یاران و خویشانش گفت بیعتش را از آنها برداشته. هر کس می خواهد. می تواند برود. اما کسی نرفت. نوشته‌اند حدود سی نفر از سپاه کوفه به امام پیوستند. ۲۷ حفر خندق این تاکتیک ایرانی را سلمان فارسی در جنگ خندق به مسلمانها آموخت. البته خندق حفر شده چندان عمیق نبود اما در آن خار و خاشاک ریختند. این خندق پیرامون خیمه‌ها را در بر می گرفت. فشرده سازی عصر تاسوعا امام دستور داد تا حدود شصت خیمه را به هم نزدیک کنند. خیمه‌ها در فاصله دومتری هم قرار گرفتند، طنابهایی را به طور زیگزاگی در خاک فرو کردند تا اگر کسی از خندق گذشت بین طنابها و خیمه‌ها گیر کند. چینش و آرایش خیمه‌های یاران امام به صورت هلالی بوده که خیمه‌های اهل حرم در بخش میانی و دو طرف آن خیمه‌های یاران امام حضور داشت. این خیمه‌ها در جنگ، غالبا خالی و از آن به عنوان سنگر دفاعی استفاده میشد. یاران امام در گروه های 3 یا 4 نفره لابه‌لای خیمه کمین می‌کردند و دشمن را از پا در می‌آوردند. بر اساس این آرایش جنگی سپاه امام حسین علیه‌السلام که تنها 72 نفر بودند توانستند ساعتها با لشکر چندین هزاره دشمن مبارزه و مقاومت کنند.انتخاب میدان جنگ
امام زودتر به کربلا رسیده بود و بنابراین بهترین محل را برگزید. در واقع او موقعیت خود را طوری چیده بود که آرایش سپاه روبه رو به دلخواه او انجام شد. میدان جنگ را طوری انتخاب کرد که جنگ در یک جهت انجام گیرد، ابتکار عمل عملاً در دست او بود که جنگ چگونه و در کجا انجام شود. میدان جنگ حدود سیصد و شصت متر طول داشت و فاصله‌اش با خیمه‌ها حدود دویست و پنجاه متر بود. به این ترتیب، همه چیز پیش روی او بود، در حالی که سپاه کوفه عملا تسلطی بر میدان نداشت. ابن سعد به میدان جنگ اشراف نداشت و چند قاصد اخبار جنگ را به گوش او می رساندند.
تاکتیکهای روز جنگ
همسایه‌ها مقابل هم کل یاران امام به صد و چهل و پنج نفر هم نمی رسید؛ اما او به آنها آرایش نظامی کلاسیک داد. چپ و راست سپاهش را بر اساس ترکیب سپاه روبه‌رو چید، وقتی دید فرمانده جناح چپ کوفه شمر بن ذی الجوشن است فرمانده جناح روبه رویش را که جناح راست خود میشد. زهیر بن قین قرار داد. زهیر پیش از پیوستن به امام از مخالفان علی بن ابی طالب و حامیان عثمان بود. ۱۳ فرماندهی جناح راست سپاه کوفه هم بر عهده عمرو بن حجاج بود. امام روبه روی او حبیب بن مظاهر را گذاشت؛ مسن ترین مرد میدان که همه ی کوفیان او را میشناختند. عمرو از قبیله ی مذحج و حبیب از قبیله ی بنی اسد بود که از قبایل همسایه در کوفه بودند به این ترتیب امام حسین میخواست همسایگی و حق نان و نمک را به یاد کوفیان بیندازد.مذاکره عمومی
بی نتیجه بودن مذاکرات با فرماندهان باعث شد امام در روز عاشورا، عموم سپاه روبه رو را مخاطب قرار دهد. انتخاب موقعیت مناسب امکان شنیده شدن سخنانش را برای همه فراهم میکرد، در تمام کتابها و روایات موجود آمده که تمام حاضران بارها سخنان امام را شنیده بودند. او برای خواندن خطبه سوار شتر شد و برای جنگ سوار اسب هدف از انتخاب شتر این بود که بهتر دیده شود. ذخیره نیرو در سراسر روز عاشورا، سپاه کوفه بود که سراسیمه حمله می کرد. ابن سعد میخواست ماجرا را به سرعت تمام کند تقریبا در هیچ صحنه‌ای سپاه امام مهاجم نبود، چون دست بالا را در میدان داشت. سیستم دفاعی‌شان هم خسته‌شان نمی کرد و هم اجازه میداد بر اساس نوع حمله مهاجمان موضع بگیرند.
وقت کشی
مورخان دو حمله عمومی را در روز عاشورا ثبت کرده‌اند. یکی حمله تیراندازان کوفه در اول صبح و دیگری حمله جناح چپ کوفه به جناح راست سپاه امام در باقی روز تمام نبردها تن به تن بود. سپاه کوفه جنگاور قابلی نداشت. همه برای غنایم آمده بودند. از طرفی نبرد تن به تن فرصتی برای رجز خوانی قدرت نمایی و رشادت فردی برای سپاهیان امام فراهم میکرد.
