نفرین پلاستیکی

در میان قصه اسطوره‌های یونانی آمده که در گذشته‌های دور پادشاهی به نام میداس وجود داشت. میداس کار نیکی انجام می‌دهد و در ازای آن یکی از خدایان یونان به او می‌گوید که هرچه طلب کند برایش فراهم خواهد کرد. میداس هم درخواست می‌کند تا به هر چه دست زد به طلا تبدیل شود. خواسته او اجابت می‌شود و شاه میداس با خوشحالی به سراغ تنه یک درخت و سنگهای اطرافش می‌رود تا قدرت خود را آزمایش کند. وقتی می‌بیند به هر چه دست بزند از طلا می‌شود دیگر سر از پا نمی‌شناسد و دائم شروع به لمس چیزهای مختلف می‌کند.

این داستان شبیه قصه انسان و پلاستیک است. اولین باری که انسان توانست از نفت پلیمری به نام پلاستیک بسازد همه چیز رویایی و شگفت‌انگیز به نظر می‌رسید. ما به ماده‌ای در دسترس، فراوان، ارزان‌قیمت و با کاربرد بالا دست پیدا کرده بودیم که حالا به کمک آن می‌توانستیم همه‌چیز بسازیم. اما می‌خواهید بدانید آخر افسانه شاه میداس چه شد؟

جهانی از پلاستیک

شاه میداس خیلی زود فهمید این قدرت افسانه‌ای در واقع یک نفرین هولناک است. او به محض اینکه به قصرش بازگشت تا ضیافت باشکوهی برای خود برگزار کند با دست زدن به اولین ظرف غذا، خوراکش تبدیل به طلا شد. بی وقفه به هر چه که دست می‌زد از آن طلا می‌ساخت. برای تسکین دردش به دیدن دخترش رفت و درست در لحظه بغل کردنش متوجه اشتباه خود شد اما دیر بود، فرزندش تبدیل به طلا شد. حالا شاه میداس، ثروتمندترین مرد جهان گرسنه و غمگین در کاخش تنها بود.

این پایان شاید چندان برای ما هم دور از انتظار نباشد، پلاستیکی که در ابتدا شبیه یک قدرت ماورایی به نظر می‌رسید حالا بدل به یک نفرین هولناک شده، امروزه آلودگی پلاستیک به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های محیط زیست جهان تبدیل شده است. این مواد که از دهه 1950 با سرعت افزایش یافته‌اند، به دلیل عدم تجزیه‌پذیری و پایداری بالا، به طور مداوم در محیط‌های زیستی تجمع پیدا می‌کنند و صدمات جبران‌ناپذیری به دنیای ما می‌زنند.

در حال حاضر، تقریباً 3 درصد از تمام پلاستیک‌های تولید شده هر سال به اقیانوس‌ها رسیده و در آنجا جمع می‌شوند، این وضعیت به قدری فاجعه‌بار است به عنوان "فصل پلاستیک" در برخی کشورها شناخته می‌شود و تصاویر هولناکی از انبوه ریزذرات پلاستیک برروی آب می‌سازد.

از زمان معرفی گسترده پلاستیک پس از جنگ جهانی دوم، بیش از 8.3 میلیارد تن پلاستیک تولید شده و تنها 9 درصد از آن بازیافت شده یا سوخته می‌شود. بقیه به محیط‌های دفن زباله منتقل شده یا به صورت پلاستیک‌های بدون تجزیه در محیط زیست باقی می‌مانند.

تأثیرات آلودگی پلاستیک بر حیات وحش

آلودگی پلاستیک به حیوانات زیادی آسیب می‌رساند. حیوانات مختلف، از ماهی‌ها تا پرندگان و موجودات دریایی‌ها، پلاستیک‌های آلوده را به اشتباه به عنوان منابع غذایی می‌خورند. این مواد نه‌تنها باعث خفگی و آسیب‌های فیزیکی به آنها می‌شوند، بلکه با جذب سموم موجود در پلاستیک‌ها باعث مرگ یا آسیب به این موجودات می‌شود. طبق گزارش‌ها، بیش از 2000 گونه حیوان به خاطر وجود پلاستیک‌ها آسیب دیده یا از دست رفته‌اند.

این مسائل نه‌تنها برای حیات وحش بلکه برای تعادل اکولوژیکی در زیست‌بوم‌ها نیز تهدیدی جدی محسوب می‌شوند. گیر افتادن در پلاستیک می‌تواند عواقب وحشتناکی برای جانوران داشته باشد. از کاهش تحرک و خفگی گرفته تا بسته شدن راه دهان و مردن بر اثر گرسنگی. شاید تصاویر دردناکی را دیده باشید که تورهای پلاستیکی چطور می‌توانند در گوشت نهنگ‌ها بریدگی ایجاد کنند و باعث از دست دادن باله یا دم آن‌ها شوند. پرندگان هم ممکن است در پلاستیکی که دور پاها یا سرشان پیچیده می‌شوند، گرفتار شوند. سایر حیوانات دریایی مانند شیرهای دریایی، دلفین‌ها و لاک‌پشت‌ها هم از این موضوع در امان نیستند.

انتقال تغذیه‎‌ای میکروپلاستیک‌ها

پلاستیک‌ امروزه حتی به زنجیره غذایی ما وارد شده است. حیوانات از میکروپلاستیک‌ها تغذیه می‌کنند و ما نیزاز گوشت این جانوران تغذیه می‌کنیم، این فرآیند "انتقال تغذیه‌ای" میکروپلاستیک‌ها نامیده می‌شود. پلاستیک وقتی وارد محیط می‌شود، تمایل به جذب آلاینده‌های محیطی دارد و این سموم می‌توانند همراه با پلاستیک در زنجیره غذایی حرکت کنند و در چربی و بافت حیوانی تجمع کنند.

کرم‌های پیکان، موجوداتی شفاف که در دریا زندگی می‌کنند، میکروالیاف پلاستیکی مصرف می‌کنند. این کرم‌ها توسط حیوانات بالاتر در زنجیره غذایی خورده می‌شوند، بنابراین پلاستیک وارد زنجیره غذایی می‌شود. دانشمندان سوئدی نشان داده‌اند که نانوپلاستیک‌ها می‌توانند از طریق زنجیره غذایی وارد مغز ماهی‌ها شده و رفتارهای غیرعادی ایجاد کنند.

پاندمی پلاستیکی

سروکله پلاستیک‌ها حتی از جایی که فکرش را هم نمی‌کنیم می‌تواند پیدا شود. مانند ذراتی که از ساییدن لاستیک خودروها و لباس‌های الیاف مصنوعی به وجود می‌آید و به طور مخفیانه به محیط زیست منتقل می‌شود. آلودگی اکوسیستم‌ها به طور جدی توسط پلاستیک تهدید می‌شود. پلاستیک وارد اکوسیستم‌های دریایی شده و تعادل طبیعی آن‌ها را بر هم می‌زند. جانوران هنوز فرصتی برای یادگیری نحوه برخورد با آن نداشته‌اند و برخی گونه‌ها نسبت به دیگران آسیب‌پذیرترند و این می‌تواند هرم غذایی را مختل کند.

در سال 1997، کاپیتان چارلز مور از هاوایی به کالیفرنیای جنوبی رفت و در وسط اقیانوس آرام، تکه‌های پلاستیکی شناور دید. او متوجه شد که پلاستیک نه تنها در سطح آب، بلکه در لایه‌های مختلف ستون آب وجود دارد. پلاستیک پس از جنگ جهانی دوم بسیار محبوب شد و از آن زمان، هر سال پلاستیک بیشتری تولید و در محیط منتشر می‌شود. اکنون پلاستیک در همه جا وجود دارد، از جمله در آبی که می‌نوشیم و هوایی که تنفس می‌کنیم. پلاستیک به دلیل مقاومت و دوام طولانی‌مدت خود، به سرعت به یک مسئله جهانی تبدیل شده است. از یک سو، این خصوصیات مثبت برای استفاده‌های مختلف زندگی ما ارزش دارند، اما از سوی دیگر، این ویژگی‌ها باعث می‌شوند که پلاستیک به راحتی در محیط زیست تجمع یابد و آثار منفی زیادی برای حیات وحش و اکوسیستم‌های زیستی داشته باشد.

چطور نجات پیدا کنیم؟

آلودگی پلاستیکی یکی از مسائل جهانی امروزه است که نیازمند راه‌حل‌های جدی و هماهنگ بین المللی است. یکی از راه‌حل‌های اصلی کاهش آلودگی پلاستیک، کنترل و مدیریت مناسب زباله‌های پلاستیکی است. روش‌های مختلفی برای بازیافت پلاستیک و یا امحای آن به شکل مناسب وجود دارد اما واقعیت این است که در بیشتر کشورای دنیا از روش دفن زباله‌ها و یا ریختن آنها در اقیانوس استفاده می‌شود. به این خاطر که سرعت تولید پلاستیک خیلی بیشتر از سرعت بازیافت است و کشورها در این میان هزینه اقتصادی را هم در نظر می‌گیرند که باعث می‌شود نقش محیط‌زیست کم‌رنگ‌تر شود.

با توجه به اهمیت این مسئله، ممکن‌ترین راه‌حل به عنوان یک شهروند برای ما کمتر کردن مصرف پلاستیک است، سپس مطالبه از نهادها و سازمان‌های مربوطه تا از سیاستمدارن موثر خواسته شود این روند مخرب را تغییر دهند. چرا که اگر مسیری که در پیش گرفته‌ایم تغییر نکند نفرین شاه میداس گریبان‌گیر همه ما خواهد شد.

---