خواص معجزه‌آسای عسل و اعجاز علمی قرآن

زنبور عسل ترکیبی از ویژگی‌های فردی و همکاری اجتماعی را نشان می‌دهد که در قلمرو حیوانات بی‌نظیر است. نگاهی به کندوی آن‌ها روشن می‌کند که چرا زنبورهای عسل از همان روزهای آغازین مشاهدات علمی، ما را مجذوب خود کرده‌اند. ساختار کندو به صورت شانه‌های کاملاً یکنواخت و کاربردی، از موم ساخته شده و به سلول‌های تقریباً شش‌ضلعی کامل تبدیل شده است.

ساختار نظام اجتماعی زنبورهای عسل

در سطح فردی، زنبورهای عسل نه یک نوع، بلکه سه نوع عضو کلنی دارند: ملکه‌ها، نرها و کارگران، که هر کدام تخصص‌ها و جایگاه خاص خود را در جامعه زنبورهای عسل دارند. ملکه بر لانه حکومت می‌کند، توسط خدمتکاران احاطه شده و با غذای مقوی که برای انجام وظایف کم اما حیاتی‌اش در کلنی نیاز دارد، تغذیه می‌شود.

ملکه فرومون‌های قدرتمندی تولید می‌کند که سیگنال‌های شیمیایی هستند که رفتارهای بسیاری از کارگران را کنترل می‌کند و بخشی از «چسب اجتماعی» را که زندگی زنبورهای عسل را به هم پیوند می‌دهد، فراهم می‌سازد. علاوه بر این، از «رقص‌های» پیچیده‌ای در داخل کندو برای اطلاع‌رسانی از محل منابع غذایی با ارزش استفاده می‌شود.

محصولاتی فراتر از عسل

محصولات کندو برای سیستم کشاورزی مدرن اهمیت دارند. زنبورهای عسل نه تنها عسل، موم، بره موم، ژل رویال و گرده به ما می‌دهند، بلکه بخش بزرگی از محصولات زراعی ما، از جمله گیاهان کشاورزی متنوعی چون درختان میوه، دانه‌های روغنی، توت‌های کوچک و محصولات علوفه‌ای را گرده‌افشانی می‌کنند.

عسل: شیرین کننده طبیعی با اهمیت تاریخی

عسل مایعی شگفت‌انگیز و غلیظ است که توسط زنبورها از شهد گیاهان مختلف تهیه می‌شود. عسل در طول تاریخ جایگاه برجسته‌ای در طب‌های سنتی داشته است. مصریان باستان، آشوریان، چینی‌ها، یونانیان و رومیان از عسل برای زخم‌ها و بیماری‌های روده استفاده می‌کردند. سرزمین موعود بنی اسرائیل، چه در زمان اقامت آنها در مصر و چه در سفرشان از صحرا، به عنوان «سرزمینی که شیر و عسل در آن جاری است» توصیف شده است، که بر ارزش این منبع طبیعی تأکید می می کند.

قرآن کریم از عسل به عنوان دارویی شفابخش یاد می‌کند:

پروردگار تو به زنبور عسل وحى كرد كه: از كوه‌ها و درختان و در بناهایى كه مى‌سازند خانه‌هایى برگزین. آنگاه از هر ثمره‌اى بخور و فرمانبردار به راه پروردگارت برو. از شكم او شرابى رنگارنگ بیرون مى‌آید كه شفاى مردم در آن است. و صاحبان اندیشه را در این عبرتى است. (ترجمۀ آیات 68 و 69 سورۀ نحل)

شاید خواننده تعجب کند که نقل قول فوق از قرآن در یک دایرةالمعارف معروف درباره عسل ذکر شده است. یافته‌های علمی در سال‌های اخیر تأیید می‌کند عسل اثرات مفیدی بر برخی شرایط پزشکی و جراحی دارد. این اثرات را می‌توان به صورت زیر خلاصه کرد:

خواص ضدباکتری و ضدقارچی

این خواص عسل به خوبی اثبات شده‌اند. عسل غلیظ نشده رشد باکتری‌هایی مانند استافیلوکوکوس اورئوس، برخی از پاتوژن‌های روده و قارچ‌هایی مانند کاندیدا آلبیکنس را مهار می‌کند. در غلظت 30-50٪، عسل نشان داده است که در درمان عفونت‌های مجاری ادراری نسبت به برخی آنتی‌بیوتیک‌های رایج مؤثرتر است.  مکانیزم دقیق اثر ضد میکروبی عسل همچنان مبهم است. احتمالا مجموعه‌ای از عوامل از جمله اسیدیته پایین، اختلال اسمزی در عوامل بیماری‌زا و وجود مواد باکتری‌کش (به طور کلی مهارکننده نامیده می‌شوند) در این امر نقش دارند.

خواص ضد اسهال

عسل با غلظت 40 درصد، اثر باکتری‌کشی روی باکتری‌های مختلف روده‌ای که باعث اسهال و اسهال خونی می‌شوند، مانند سالمونلا، شیگلا، اشرشیاکلی انتروپاتوژن و ویبریو کلرا دارد. در یک مطالعه، نشان داده شد که مصرف عسل همراه با محلول خوراکی ORS (برای جبران مایعات و الکترولیت‌ها) می‌تواند مدت زمان اسهال باکتریایی را در نوزادان و کودکان کاهش دهد.

خواص التیام‌بخشی زخم و ضدالتهابی

عسل در درمان سوختگی، زخم‌های جراحی عفونی و زخم بستر (دکوبیتوس) ارزشمند است. عسل بسیار چسبناک است و به همین دلیل می‌تواند آب را از بافت ملتهب اطراف جذب کند. به عنوان مثال، مطالعه‌ای در غرب آفریقا نشان داد که با استفاده موضعی عسل روی زخم، از پیوند پوست، دبریدمان جراحی و حتی قطع عضو با استفاده موضعی از عسل در زخم بهبود یافت، در حالی که درمان مرسوم ناکام بود.

در مطالعه دیگری، استفاده از عسل در زنانی که تحت عمل جراحی رادیکال ولوکتومی (برداشتن واژن) به دلیل سرطان ولوو (سرطان مهبل) قرار گرفته بودند، باعث تسریع بهبود زخم شد. همچنین، پیشنهاد شده است که عسل ممکن است در درمان زخم‌های مزمن و بدبو در بیماران مبتلا به جذام مفید باشد.

خواص ضد سرفه و خلط‌آور

این خواص ضد سرفه عسل به توانایی آن در رقیق کردن ترشحات برونشی و بهبود عملکرد اپیتلیوم برونش (لایه داخلی مجاری تنفسی) مرتبط است.

خواص تغذیه‌ای

عسل خالص، غذایی سالم، قابل هضم، طبیعی و غنی از انرژی است. عسل حاوی کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها، لیپیدها، آنزیم‌ها و ویتامین‌هاست. یک قاشق غذاخوری عسل 60 کالری انرژی فراهم می‌کند و حاوی 11 گرم کربوهیدرات، 1 میلی‌گرم کلسیم، 0.2 میلی‌گرم آهن، 0.1 میلی‌گرم ویتامین B و 1 میلی‌گرم ویتامین C است.

عسل در بیشتر جوامع به‌طور گسترده‌ای در دسترس است اما همچنان بخش قابل توجهی از پتانسیل پزشکی آن مورد استفاده قرار نگرفته است. خواص مفید و معجزه‌آسای عسل، که به زیبایی در قرآن کریم و سنت 14 قرن پیش بیان شده‌ است، ناتوانی علم مدرن در پذیرش و بهره‌برداری از این «درمان سنتی» را آشکار می‌کند. 

---