عوارض بعد از سکته مغزی را چگونه مدیریت کنید؟

بعد از سکته مغزی به‌احتمال زیاد پیامدهایی فیزیکی یا ذهنی را تجربه خواهید کرد. این پیامدها و عوارض ممکن است جزئی یا جدی، موقتی و یا دائمی باشند. برخی از این عوارض مستقیماً حاصل سکته مغزی‌اند. اما برخی دیگر نتیجهٔ تغییرات فیزیکی یا ادراکی هستند که سکته مغزی باعث آنها شده است.

فاکتورهایی که بر عوارض سکته مغزی اثر می‌گذارند

هر سکته مغزی متفاوت است و ریکاوری بعد از آن بستگی به فاکتورهای زیادی دارد، از جمله اندازه و ناحیه سکته مغزی، علت آن و سن بیمار.
سکته مغزی دو نوع است: ایسکمیک و هموراژیک.
سکته‌های مغزی ایسکمیک زمانی اتفاق می‌افتند که رگ‌های خونی در مغز، یک لخته خون تشکیل داده و جریان خون به سمت قسمتی از مغز را مسدود می‌کنند. ۸۷ درصد از موارد سکته‌های مغزی از نوع ایسکمیک هستند. پلاک‌های کلسترول نیز ممکن است باعث این انسداد شوند. ریسک فاکتورهای سکته مغزی ایسکمیک شامل فشارخون بالا، کلسترول بالا، دیابت و سیگارکشیدن می‌شود. اما لخته خون همیشه هم در مغز تشکیل نمی‌شود و ممکن است از قلب یا گاهی از جایی دیگر منشأ گرفته باشد (مثلاً پا) و سپس به سمت مغز حرکت کرده باشد.
سکته مغزی هموراژیک زمانی رخ می‌دهد که رگ‌های خونی ضعیف شده در مغز پاره می‌شوند. این خونریزی ناگهان اتفاق می‌افتد. گاهی خونریزی در مغز روی نمی‌دهد؛ بلکه در زیر عنکبوتیه، زیر سخت‌شامه یا فضای اپیدورال اتفاق می‌افتد. این نواحی بین مغز، پوشش بیرونی آن و جمجمه هستند.

عوارض شایع سکته مغزی

بعد از سکته مغزی خیلی مهم است نسبت به اتفاقاتی که در بدن و ذهنتان می‌افتد آگاه باشید. حتی عوارضی به‌ظاهر جزئی، مثل سردرد، نباید نادیده گرفته شوند.
فرقی نمی‌کند چه علائمی را تجربه می‌کنید، به‌هرحال لازم است به پزشکتان اطلاع دهید. در واقع شما باید پزشکتان را در جریان هر گونه تغییری قرار دهید تا به شما کمک کند جلوی سکته مغزی دیگر را بگیرید.

تورم مغز
تورم مغز زمانی است که مایعات در مغز جمع می‌شوند. فشار ناشی از این شرایط می‌تواند خون‌رسانی و اکسیژن‌رسانی به مغز را محدود نماید.
این اتفاق بسیار خطرناک است و نیاز به اقدام پزشکی فوری دارد. خوشبختانه، علائم به‌اندازه کافی نگران‌کننده هستند و کسی نمی‌تواند آنها را نادیده بگیرد. این علائم معمولاً طی سه تا پنج‌روز اول بعد از سکته مغزی روی می‌دهند، یعنی زمانی که بیمار همچنان در بیمارستان بستری است. علائم شامل موارد زیر می‌شوند:
. سردرد
. تهوع و استفراغ
. کاهش سطح هشیاری
. بی‌اختیاری ادرار
. گرفتگی و درد در گردن
. کاهش قابل‌توجه بینایی یا حافظه
. مشکل در تکلم یا راه‌رفتن
. تشنج

لخته‌های خون یا ترومبوز شریان‌های عمقی (DVT)
وقتی در بیمارستان هستید یا برای مدت طولانی حرکتی ندارید، در معرض تشکیل یک لخته خون هستید که معمولاً در پاها یا ریه‌ها به وجود می‌آید. بسته به علت سکته مغزی، ممکن است در حال حاضر بیشتر در معرض تشکیل لخته خون باشید.
جدی‌ترین نگرانی بعد از سکته مغزی عارضه‌ای به نام ترومبوز شریان‌های عمقی است. اساساً، یک لخته خون در یک شریان عمقی در بدن تشکیل می‌شود و این پتانسیل را دارد که برگشت خون به سمت قلب را مسدود کند. علائم این عارضه شامل تورم دست‌ها و پاها، قرمزی و داغی پوست می‌شود.
ترومبوز شریان‌های عمقی به‌خودی‌خود خطرناک نیستند؛ اما یک لخته خون ممکن است از جای خود آزاد شده و در جریان خون حرکت کند. اگر این لخته، رگ‌های ریه را ببندد، عارضهٔ بسیار خطرناک به نام آمبولی ریه رخ خواهد داد. علائم آمبولی ریه شامل تپش قلب، تنگی نفس، درد در قفسه سینه و پایین‌بودن سطح اکسیژن می‌شوند.
پزشک در این شرایط داروی ضد لخته تجویز می‌کند تا ریسک تشکیل لخته خون را کمتر نماید. اگر داروی رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنید، باید مواظب باشید تا دچار بریدگی یا آسیبی که خونریزی دارند نشوید.

آفازی یا دیگر اختلالات کلامی
آسیب به قسمت‌هایی از مغز که مسئول زبان و کلام هستند باعث آفازی می‌شود. این عارضه، بیان و تکلم و درک زبان را دچار اختلال می‌کند. حتی ممکن است توانایی خواندن و نوشتن را نیز تحت‌تأثیر قرار دهد. آفازی ممکن است همراه با دیگر اختلالات رخ بدهد که بر کلام اثر می‌گذارند، مثل آپراکسی (عدم توانایی انجام کارهایی که فرد قبل از سکته مغزی انجامشان می‌داده) و دیس آرتری (اختلال گفتاری).
یک آسیب‌شناس کلام و زبان، یک برنامه درمانی به خانواده بیمار توصیه می‌کند که می‌تواند شامل تخته کلمات، ابزارهای الکترونیکی و دیگر روش‌ها برای کمک به بهبود ارتباط باشد.

اختلال در بلع (دیسفاژی)
بعد از سکته مغزی، همان مشکلات عضلانی که باعث مشکل در تکلم می‌شوند می‌توانند در بلع نیز اختلال ایجاد کنند. علائم اختلال بلع می‌توانند برای هر کسی متفاوت باشند. تمام علائم زیر تحت عنوان دیسفاژی بیان می‌شوند:
. مشکل در جویدن یا نگه‌داشتن مایعات در دهان
. پایین‌رفتن اشتباهی غذا
. احساس اینکه انگار چیزی در گلو گیرکرده
. بالا برگشتن غذا (گاهی از طریق بینی)
. جاری‌شدن آب دهان
. خفه شدن یا سرفه حین خوردن
. همچنان وجود غذا یا نوشیدنی در دهان بعد از قورت‌دادن
موارد خفیف‌تر دیسفاژی با تغییراتی کوتاه‌مدت در سبک زندگی خودبه‌خود برطرف می‌شوند، مثلاً لقمه‌های کوچک‌تر یا جرعه‌های کوچک‌تر برداشتن و هنگام غذاخوردن کاملاً صاف نشستن. در موارد شدیدتر دیسفاژی، پزشک بلع درمانی و یا تغذیه با لوله را توصیه می‌کند.

پنومونی
پنومونی ظاهراً شبیه یک عارضه معمول از سکته مغزی نیست، اما در واقع اشتراکات زیادی با آن دارد. پنومونی نتیجهٔ دیسفاژی می‌باشد. وقتی کسی دچار مشکل بلع می‌شود، عجیب نیست که غذا و مایعات از دهانش به جاهای دیگر برود، مثلاً به ریه‌ها رفته و التهاب ایجاد کند. این اتفاق در دو صورت رخ می‌دهد:
. اگر دیسفاژی شدید دارید، چیزی نخورید؛ چون خیلی خطرناک است. تیم درمان شما از طریق لوله، شما را به‌اندازه کافی تغذیه خواهند کرد.
. اگر می‌توانید غذا را قورت بدهید، حتماً وقت غذاخوردن کاملاً صاف بنشینید.
درمان پنومونی معمولاً با آنتی‌بیوتیک و متعاقباً با ترکیبی از تنفس درمانی و بلع درمانی انجام می‌شود.

مشکلات مثانه و روده
در برخی موارد، سکته مغزی به قسمت‌هایی از مغز که مسئول عملکردهای مثانه و روده‌اند آسیب می‌زند. در مواردی دیگر، عوارض سکته مغزی مثل مشکل در حرکت‌کردن باعث می‌شود به‌موقع به دستشویی رفتن سخت شود. مشکلات روده و مثانه می‌توانند عفونت‌های دستگاه ادراری، گیرکردن مدفوع در راست‌روده و دیگر مشکلات گوارشی را به دنبال داشته باشند.
شایع‌ترین مشکلات مثانه بعد از سکته مغزی:
. افزایش تکرر ادرار و فوریت ادرار
. بیدارشدن از خواب به دلیل نیاز به ادرارکردن
. خیس کردن رختخواب در خواب
. بی‌اختیاری ادرار عملکردی، بی‌اختیاری ادرار استرسی، بی‌اختیاری ادرار ناآگاهانه یا بی‌اختیاری ادرار سرریزی
. ناتوانی در کامل ادرارکردن که به آن احتباس ادرار می‌گویند
شایع‌ترین مشکلات روده بعد از سکته مغزی:
. بی‌اختیاری مدفوع
. گیرکردن مدفوع
. سرریزی مدفوع
حرف‌زدن در مورد این مشکلات هم سخت است؛ اما باید در مورد هر گونه از این عوارض با پزشکتان صحبت کنید. تقریباً همیشه راه‌حل حتی نسبی وجود دارد که می‌تواند وضعیت فیزیکی و کیفیت زندگی‌تان را بهتر کند. مثلاً پزشکتان می‌تواند داروهایی تجویز کند و یا کاردرمانی، فیزیوتراپی عضلات کف لگن یا آموزش مثانه را توصیه نماید. پزشک تغییراتی در سبک زندگی پیشنهاد می‌کند که کمکتان خواهند کرد کنترل مثانه و روده‌تان بهتر شود.

تشنج یا صرع
بسته به ناحیه‌ای از مغز که در آن سکته اتفاق افتاده ممکن است تشنج داشته باشید. تشنج زمانی است که مغز ناگهان امواج الکتریکی غیرنرمال فراوانی را به‌یک‌باره ارسال می‌کند.
بیشتر اوقات، تشنج در عرض مدت کوتاهی بعد از سکته مغزی هموراژیک شدید رخ می‌دهد یا بعد از هر سکته‌ای که در ناحیه قشر مغز اتفاق افتاده است. این قسمت از مغز اصلی‌ترین بخشی است که حرکات، تفکر، بینایی و هیجانات را کنترل می‌کند. این احتمال وجود دارد که تشنج مرتبط با سکته مغزی چند سال بعد اتفاق بیفتد، اما هر کسی در هر زمانی می‌تواند دچار تشنج بشود؛ بنابراین سخت است که با اطمینان بدانیم سکته مغزی که فرد قبلاً داشته عامل تشنج است یا نه.
اگر طی یک دوره نسبتاً طولانی تشنج‌های متعددی داشته باشید، ممکن است تشخیص صرع داده شود. هر ساله بیش از ۱۵۰۰۰۰ مورد جدید تشنج تشخیص داده می‌شود و تقریباً ۶۵ میلیون نفر در سراسر دنیا دچار این عارضه‌اند. خوشبختانه اکثر افرادی که تشخیص داده می‌شود صرع دارند می‌توانند با دارو و با کمک پزشک خود این عارضه را مدیریت کنند.

سردرد
سردرد در مواردی که سکته مغزی از نوع هموراژیک باشد شایع‌تر است. زیرا خون ناشی از خونریزی ممکن است هم‌زمان با بازجذب، مغز را تحریک کند. اما شما نباید بدون مشورت با پزشکتان دارویی برای تسکین سردردتان مصرف کنید.

زخم بستر
اگر توانایی حرکت‌کردن شما به دلیل سکته مغزی بسیار محدود شده باشد، پس ریسک زخم بستر وجود دارد. زخم بستر، زخم‌هایی هستند که در اثر فشار طولانی‌مدت روی پوست زمانی که فرد برای مدت طولانی قادر به حرکت‌کردن نیست به وجود می‌آیند. مناطقی از بدن که معمولاً دچار زخم بستر می‌شوند شامل پایین کمر، پاشنه‌ها و شانه‌ها می‌شوند.
زخم بستر علاوه بر اینکه دردناک است می‌تواند عفونت هم بکند؛ بنابراین لازم است اقداماتی برای پیشگیری انجام شود:
. اگر قادر نیستید از رختخواب بیرون بیایید یا بایستید یا از ویلچر استفاده کنید، پرستار باید کمکتان کند مرتباً وضعیت بدنی خود را تغییر بدهید. ضمناً پرستار شما باید پوستتان را به طور مرتب چک کند. اگر خودتان هم هر گونه تغییری در پوست خود حس می‌کنید باید اطرافیان را در جریان بگذارید.
. پوست خود را خشک و تمیز نگه دارید و از کرم‌های محافظ در نواحی که معمولاً عرق می‌کنید استفاده نمایید. اگر لباس زیرتان از جنس جاذب عرق است، کرم‌های محافظ را در نواحی از پوست که ممکن است با ادرار یا مدفوع در تماس باشند استفاده کنید.
. اگر تحت فیزیوتراپی هستید، تمرینات را انجام دهید. فعال ماندن بهترین راه پیشگیری از زخم بستر است.
. رژیم غذایی خوب و مقوی داشته باشید و به‌اندازه کافی آب بنوشید.

اسپاسم غیرارادی عضلات
بعد از سکته مغزی ممکن است دچار سفتی و درد در عضلات پا یا دست شوید که به آن اسپاسم نیز می‌گویند. این اتفاق می‌تواند فوراً بعد از سکته مغزی یا ماه‌ها بعد بیفتد. علائم اسپاسم شامل درد و عدم توانایی برای استفاده درست از عضو تحت‌تأثیر می‌شود.
فیزیوتراپ احتمالاً به شما توصیه می‌کند تمرینات کششی انجام دهید. همچنین شاید اسپلینت یا بریس را پیشنهاد دهد. پزشک شما بر اساس ارزیابی اسپاسمی که دارید ممکن است تزریق بوتاکس به عضلات را تجویز کند تا درد و اسپاسم غیرارادی عضلات کاهش پیدا کند.

انقباض دست‌وپا
انقباض دست‌وپا نیز مثل زخم بستر در افرادی که در حال ریکاوری بعد از سکته مغزی هستند شایع بوده و ناشی از بی‌تحرکی است. بافت‌های هم‌بند، عضلات، تاندون‌ها و رباط‌ها در اثر عدم استفاده، کوچک‌تر و سفت‌تر می‌شوند. در نتیجه طیف حرکتی آنها کمتر شده و گاهی درد هم ایجاد می‌کنند.
اگر دچار انقباض عضلات شدید باید علائم خود را به پزشکتان اطلاع دهید. پزشک می‌تواند با تجویز فیزیوتراپی یا کاردرمانی، طیف حرکتی را تا حدود زیادی برگرداند. همچنین ممکن است داروهایی تجویز کند یا توصیه کند از اسپلینت استفاده کنید تا نواحی منقبض به‌آرامی و تدریجاً کشیده شوند. موارد شدید انقباض عضلات ممکن است به عمل جراحی نیاز داشته باشند.
درد شانه
تقریباً ۸۴ درصد از کسانی که از سکته مغزی نجات پیدا می‌کنند دچار درد شانه می‌شوند. این درد ناشی از ضعف عمومی عضلات و دررفتگی ناقص مفصل است. اگر در یک یا هر دو شانه احساس ناراحتی دارید به پزشکتان اطلاع دهید. فرایند تشخیص، ساده است و رویکردهای درمانی گوناگونی وجود دارند که پزشک بسته به علت درد شما آنها را توصیه خواهد کرد.

زمین افتادن
مشکلت تعادلی، حرکتی، سرگیجه، انقباض عضلات دست‌وپا و اسپاسم همگی می‌توانند ریسک زمین افتادن را بیشتر کنند. در واقع، زمین افتادن یا زمین‌خوردن یکی از معمول‌ترین مشکلات افرادی که است که دوره بعد از سکته مغزی را سپری می‌کنند. ۷ درصد از افرادی که دچار سکته مغزی می‌شوند طی هفته اول بعد از سکته مرتباً زمین می‌خورند و ۷۳ درصد از موارد زمین‌خوردن طی یک سال بعد از ترخیص از بیمارستان رخ می‌دهند.
اما خوشبختانه راه‌های زیادی برای کاهش احتمال زمین‌خوردن وجود دارد: نکاتی در سبک زندگی، راه‌های درمانی و ابزارهای کمکی همگی برای کاهش احتمال زمین‌خوردن وجود دارند. پزشک به شما کمک می‌کند بسته به شرایط خاص خودتان، بهترین راه را انتخاب نمایید.

افسردگی و دیگر تغییرات خلقی
افسردگی عارضه‌ای قابل‌درمان است که می‌تواند بعد از سکته مغزی اتفاق بیفتد، اما در خیلی از موارد تشخیص داده نشده باقی می‌ماند.
بعد از سکته مغزی ممکن است حافظه و خواب شما تحت‌تأثیر قرار بگیرد. همچنین شاید برای انجام فعالیت‌های موردعلاقه‌تان که قبلاً با خانواده و دوستان انجام می‌دادید، دچار مشکل شوید. همه این اتفاق‌ها ممکن است منجر به احساس اندوه و غم، ناامیدی و بی انرژی بودن بشوند. شاید نسبت به همه چیز حساس‌تر از قبل شوید، عصبی شوید و نتوانید هیجانات خود را کنترل کنید.
پزشک توصیه خواهد کرد با یک مشاور حرف بزنید یا داروی ضدافسردگی مصرف کنید. می‌توانید وارد گروه‌های حمایتی شوید که افرادی که تجربه‌ای مشابه شما دارند در آن هستند. گوش‌دادن به کسانی که مثل شما از سکته مغزی جان سالم به در برده‌اند و تجربیات خود را در اختیارتان می‌گذارند می‌تواند اثری بسیار درمانگر داشته باشد.
حتی چیزی که سکته مغزی جزئی محسوب می‌شود می‌تواند اتفاقی مهم در زندگی‌تان باشد. شما چه درگیر مشکلات جسمی و ادراکی بعد از سکته شده باشید و چه نه به‌هرحال نیاز دارید از سوی اطرافیان خود حمایت شوید و با اعتمادبه‌نفس روند بهبودی خود را پیش ببرید. شما با کمک عزیزان و تیم درمانی خود می‌توانید پیامدهای سکته مغزی و تجربیات خود را برطرف کنید.

---