آشنایی با مراحل رشد جنین

رشد و تکامل جنین یک فرایند منظم و پیچیده است و از قبل از اینکه بدانید باردارید شروع می‌شود و با تولد نوزاد به پایان می‌رسد. بین انعقاد نطفه و زایمان، مراحل پیچیده زیادی وجود دارند که باید اتفاق بیفتند.

مراحل بارداری چه نام دارند؟

رشد جنین سه مرحله دارد: ژرمینال، رویانی و جنینی. بیشتر افراد از این عبارت‌ها استفاده نمی‌کنند؛ اما خوب است آنها را بدانید.
مرحله ژرمینال
مرحله ژرمینال کوتاه‌ترین مرحله رشد جنین است که از انعقاد نطفه شروع می‌شود، یعنی از زمانی که اسپرم و تخمک در لوله فالوپ به هم می‌پیوندند. اسپرم، تخمک را بارور کرده و زیگوت را تشکیل می‌دهد. این زیگوت، سفر خود به سمت رحم را که تقریباً یک هفته طول می‌کشد آغاز می‌کند. طی این سفر، زیگوت بارها تقسیم می‌شود و در نهایت دو ساختار مجزا به وجود می‌آید. یکی از ساختارها در نهایت تبدیل به امبریو (و بعداً جنین) و دیگری تبدیل به جفت می‌شوند. تقسیم سلولی با سرعت زیادی ادامه دارد و در نهایت زیگوت به بلاستوسیست تبدیل می‌شود. بلاستوسیست به رحم می‌رسد و در دیواره رحم لانه می‌گزیند. اگر لانه‌گزینی با موفقیت انجام شود، بدن شما فوراً شروع به تولید هورمون‌های بارداری می‌کند که باعث توقف قاعدگی خواهد شد.

مرحله رویانی
مرحله رویانی تقریباً از هفته سوم بارداری شروع شده و تا هفته هشتم ادامه دارد. بلاستوسیست شروع به گرفتن خصوصیات خاص انسانی می‌کند و حالا جنین نامیده می‌شود. ساختارها و اندام‌هایی مانند کانال عصبی (که بعداً تبدیل به مغز و نخاع می‌شوند)، سر، چشم‌ها، دهان و دست‌ها و پاها شکل می‌گیرند.
قلب جنین شروع به تشکیل شدن می‌کند و حدود هفته ششم ضربان‌دار می‌شود. اندامک‌هایی که دست‌وپا خواهند شد حدود هفته ششم شکل می‌گیرند. در پایان هفته هشتم، بیشتر اندام‌ها و سیستم‌های رویان تشکیل شده‌اند. در خیلی از افراد، این زمانی از بارداری است که تهوع‌های صبحگاهی شروع می‌شود.

مرحله جنینی
مرحله جنینی حدود هفته نهم شروع می‌شود و تا تولد ادامه دارد. این زمانی است که رویان رسماً به جنین مبدل می‌شود. جنسیت جنین حدود هفته نهم مشخص می‌شود؛ اما هنوز در سونوگرافی قابل‌تشخیص نیست. اعضای اصلی جنین و سیستم‌های بدنی او به رشد و بلوغ خود ادامه می‌دهند. چیزهایی مانند ناخن‌ها، مژه‌ها و موها نیز رشد می‌کنند. جنین می‌تواند دست‌ها و پاهایش را حرکت بدهد، البته شاید تا هفته بیستم بارداری نتوانید این حرکات را حس کنید. بیشترین میزان رشد، هم وزن و هم قد، در مرحله جنینی رخ می‌دهد.

بارداری چه زمانی شروع می‌شود؟

شروع بارداری در واقع از اولین روز آخرین پریودتان (LMP) است. این مرحله، سن حاملگی است که تقریباً دو هفته جلوتر از زمانی است که انعقاد نطفه به طور طبیعی رخ داده است. هرچند ممکن است عجیب به نظر برسد؛ اما تاریخ اولین روز از آخرین پریودتان، تاریخ مهمی است که در تعیین تاریخ زایمان نقش دارد.

لقاح چگونه اتفاق می‌افتد؟

بدن شما هر ماه یک سیکل باروری را طی می‌کند که می‌تواند به یکی از دو راه ختم شود: شما یا پریود می‌شوید یا باردار. این سیکل به طور مداوم طی سنین باروری‌تان رخ می‌دهد، یعنی از شروع اولین پریودتان تا یائسگی‌تان (حدود ۵۰ سالگی).
در سیکلی که به بارداری منتهی می‌شود، چند مرحله وجود دارد. اول، گروهی از تخمک‌ها (به نام اووسیت) آماده می‌شوند تا تخمدانتان را برای تخمک‌گذاری ترک کنند. این تخمک‌ها کیست‌هایی ریز و پُر از مایع هستند که فولیکول نام دارند. این فولیکول‌ها مثل ظرف‌های کوچکی برای هر تخمک نابالغ عمل می‌کنند. در میان این تخمک‌ها، فقط یکی بالغ شده و سیکل را ادامه می‌دهد. فولیکول بالغ حالا باز شده و تخمک را از تخمدان شما آزاد می‌کند که به آن تخمک‌گذاری می‌گویند.
بعد از تخمک‌گذاری، فولیکول باز شده به ساختاری به نام کورپوس لوتئوم یا همان جسم زرد تبدیل می‌شود. این اتفاق باعث ترشح هورمون‌های استروژن و پروژسترون خواهد شد. پروژسترون کمک می‌کند دیواره رحم برای بارداری آماده شود. اگر شما طی یک سیکل، باردار نشوید، این دیواره همان چیزی است که طی پریود فرومی‌ریزد. اما اگر اسپرم، تخمک را بارور کند، لقاح اتفاق افتاده و تخمک بارور، سفر خود را به‌سوی رحم و لانه‌گزینی در آنجا آغاز می‌کند.

یک بارداری چقدر طول می‌کشد؟

طبیعتاً یک بارداری باید ۹ ماه طول بکشد، اما همیشه هم این‌طور نیست. یک بارداری فول ترم ۴۰ هفته یا ۲۸۰ روز است. بسته به اینکه طی چه ماه‌هایی باردار بوده‌اید (بعضی از ماه‌ها کوتاه‌تر و بعضی بلندترند) و در چه هفته‌ای زایمان می‌کنید، می‌توانید ۹ ماه یا ۱۰ ماه باردار باشید و این کاملاً طبیعی است.

مراحل ماه‌به‌ماه رشد جنین

جنین طی یک بارداری تغییرات زیادی را پشت سر می‌گذارد که این مدت‌زمان به سه مرحله تقسیم می‌شود و هر یک از آنها سه‌ماهه نام دارد. هر سه‌ماهه نیز تقریباً سه ماه است. پزشکان معمولاً در مورد رشد جنین به‌صورت هفتگی حرف می‌زنند؛ بنابراین اگر شما سه‌ماهه باردار باشید، یعنی تقریباً ۱۲ هفته‌ای هستید.
شما طی هر سه‌ماهه از بارداری، تغییرات بخصوصی را در خود و جنینتان شاهد خواهید بود.

سه‌ماهه اول

اولین سه‌ماهه بارداری از انعقاد نطفه تا ۱۲ هفته است. طی این دوره، تخمک بارور از یک گروه کوچک سلولی به یک جنین تبدیل شده و شروع می‌کند به کسب ویژگی‌های انسانی. اولین سه‌ماهه بارداری هیجان‌انگیز است، اما بیشتر افراد با علائم ناخوشایندی روبرو می‌شوند، مثل تهوع و خستگی.

ماه اول (هفته اول تا چهارم)
. هفته اول و دوم: هر چند عجیب است؛ اما دو هفته اول بارداری در واقع یک دوره «آماده‌باش» است. بدن شما به‌آهستگی هورمون‌های بیشتری ترشح می‌کند و رحم شما برای بارداری آماده می‌شود. در پایان هفته دوم، تخمدان یک تخمک آزاد می‌کند. اگر اسپرم فوراً بعد از تخمک‌گذاری به آن برسد، فرایند بارداری ادامه می‌یابد.
. هفته سوم: باروری طی هفته سوم رخ می‌دهد. یک اسپرم و تخمک به هم می‌پیوندند و زیگوت را شکل می‌دهند.
. هفته چهارم: دسته کوچک سلول‌ها به بلاستوسیست تبدیل شده و در دیواره رحم لانه‌گزینی می‌کنند و چیزی که تبدیل به جفت خواهد شد تشکیل می‌شود. ساک کوچک پُر از آبی در اطراف بلاستوسیست درست می‌شود که کیسه آمنیوتیک است و طی بارداری مانند ضربه‌گیری برای جنین عمل می‌کند. در پایان هفته چهارم، بلاستوسیست تقریباً ۲ میلیمتر طول دارد، یعنی به‌اندازه یک تخم خشخاش.

ماه دوم (هفته پنجم تا هشتم)
ماه دوم بارداری زمانی است که بیشتر افراد متوجه بارداری خود می‌شوند. هورمون‌های بارداری به‌شدت زیاد می‌شوند و با رسیدن به هفته پنجم، یک تست بارداری خانگی، نتیجه مثبت را نشان خواهد داد. این زمانی است که علائم بارداری نیز کم‌کم آغاز می‌شوند.
. هفته پنجم: کانال عصبی تشکیل می‌شود و در پایان هفته پنجم بارداری، ضربان قلب جنین به ۱۱۰ بار در دقیقه می‌رسد.
. هفته ششم: اندامک‌های کوچکی که دست‌وپا هستند نیز تشکیل می‌شوند. سلول‌های خونی در حال شک گرفتن‌اند و گردش خون شروع می‌شود. ساختارهایی که گوش و چشم و دهان خواهند شد شکل می‌گیرند و پزشک می‌تواند ضربان قلب جنین را با سونوگرافی واژینال شناسایی کند.
. هفته هفتم: غضروف‌های نرم کم‌کم استخوان می‌شوند و اندام‌های تناسلی شروع به شکل‌گرفتن می‌کنند. سر رویان نسبت به بدن او بزرگ است. برخی از افراد فکر می‌کنند رویان به دلیل دُم برجسته و سر بزرگی که دارد (تبدیل به دست‌وپا خواهد شد) شبیه یک بچه‌قورباغه است.
. هفته هشتم: تمام اندام‌های اصلی و سیستم‌های بدن در حال تکامل‌اند. جنین دست‌ها و پاهایی شبکه مانند دارد. چشم‌ها دیده می‌شوند و گوش‌ها در حال شکل‌گرفتن‌اند. بندناف کاملاً تشکیل شده و به انتقال اکسیژن و خون به جنین کمک می‌کند.
بعد از هفته هشتم رویان به جنین تبدیل می‌شود و تا زمان تولد جنین می‌ماند. در پایان ماه دوم، جنین تقریباً حدود 2 سانتی‌متر و به‌اندازه یک دانه لوبیاست.

ماه سوم (هفته نهم تا دوازدهم)
ماه سوم بارداری زمانی که رویان به جنین تبدیل می‌شود و در واقع مرحله رشد و تکامل سریع است. صورت جنین دارای ویژگی‌های خاص خود می‌شود، دست‌ها و پاها و اعضای داخلی و استخوان‌ها و عضلات همگی خصوصیات خود را پیدا می‌کنند. در پایان هفته دوازدهم، جنین جنسیت مشخصی دارد؛ اما هنوز تا چند هفته دیگر در سونوگرافی قابل‌تشخیص نیست.
. هفته نهم: در این زمان تشکیل دندان‌ها و پرزهای چشایی شروع می‌شود. عضلات شکل می‌گیرند و فرم بدن بیشتر و بیشتر شبیه یک انسان می‌شود. اما سر جنین هنوز بزرگ است و نیمی از طول آن را تشکیل می‌دهد. پزشک حالا می‌تواند با سونوگرافی داپلر، ضربان قلب جنین را بشنود.
. هفته دهم: دست‌ها و پاها و انگشت‌ها کاملاً درست شده‌اند. ناخن‌ها و گوش‌های بیرونی نیز شکل‌گرفته‌اند. اندام‌های تناسلی بیرونی شروع به شکل‌گرفتن می‌کنند؛ اما هنوز زود است که در سونوگرافی دیده شود.
. هفته یازدهم: جنین با انجام کارهایی مانند باز و بسته کردن مشت‌ها و دهانش شروع به کشف خودش می‌کند. زانوها و آرنج‌ها کار می‌کنند؛ اما هنوز زود است که شما مشت و ضربه‌ای احساس کنید. استخوان‌ها در حال سفت‌شدن هستند؛ اما پوست هنوز نازک و شفاف است. اجزای صورت اکنون واضح‌ترند.
. هفته دوازدهم: تمامی اندام‌ها، استخوان‌ها و عضلات حالا وجود دارند و به رشد خود ادامه می‌دهند تا کاملاً کاربردی شوند. دستگاه‌های گردش خون، گوارش و ادراری نیز کار می‌کنند و کبد نیز آنزیم می‌سازد. جنین، مایع آمنیوتیک می‌نوشد و ادرار می‌کند.
 بعد از هفته دوازدهم، ازآنجایی‌که بیشتر بخش رشدی و تکاملی اتفاق افتاده است، احتمال سقط‌جنین خیلی کمتر است. بیشتر افراد تا این زمان از تهوع و بدحالی صبحگاهی تا حدودی رها شده‌اند. در پایان ماه سوم، جنین حدود 7 سانتی‌متر و به‌اندازه یک آلو برقانی است.

سه‌ماهه دوم

سه‌ماهه دوم بارداری اغلب بهترین قسمت از تجربه بارداری است. در این زمان تهوع‌ها دیگر وجود ندارند و احساس ناراحتی اوایل بارداری از بین رفته است. همچنین ممکن است کم‌کم حرکات جنین را احساس کنید. طی این دوره خیلی از افراد از جنسیت جنین خود آگاه می‌شوند.
ماه چهارم (هفته سیزدهم تا شانزدهم)
در این زمان شکم مادر بارداری را نشان می‌دهد، خصوصاً اگر قبلاً سابقه بارداری قبلی هم داشته باشد. پزشک می‌تواند صدای قلب جنین را بشنود. جنین انگشتانش را می‌مکد، خمیازه می‌کشد، بدنش را کش‌وقوس می‌دهد و چهره‌اش حالت‌هایی می‌سازد.
. هفته سیزدهم: تارهای صوتی شکل می‌گیرند و سر بزرگ جنین کم‌کم با اندازه بدنش متناسب می‌شود.
. هفته چهاردهم: پوست جنین شروع به ضخیم‌شدن می‌کند و موها نیز رشد می‌کنند. حالا جنین می‌تواند انگشتانش را به دهان ببرد و سرش را بچرخاند. اندام‌های تناسلی بیرونی کاملاً شکل‌گرفته‌اند و اثر انگشت درست شده است.
. هفته پانزدهم: بعضی از اندام‌های درونی مثل روده‌ها و گوش‌ها به سمت جای دائمی خود می‌روند. جنین هنوز از مایع آمنیوتیک برای تمرین تنفس استفاده می‌کند؛ اما ریه‌هایش نیز در حال تشکیل شدند. جنین حالا حرکت‌های هدفمندتری دارد، مثلاً انگشتش را می‌مکد یا لبخند می‌زند.
. هفته شانزدهم: لب‌ها و گوش‌های جنین به‌اندازه کافی کامل شده‌اند و می‌تواند حرف‌های شما را بشنود. باوجوداینکه چشم‌هایش بسته‌اند اما می‌تواند با چرخاندن سرش به نور واکنش نشان بدهد.
در پایان ماه چهارم، جنین حدود 12 سانتی‌متر قد و 114 گرم وزن دارد و به‌اندازه یک عدد آووکادو است.

ماه پنجم (هفته هفدهم تا بیستم)
در پایان ماه پنجم، بیشتر خانم‌ها کم‌کم حرکات و چرخش‌های جنین را احساس می‌کنند. اولین حرکات شبیه لرزش یا لول خوردن حس می‌شوند.
. هفته هفدهم: جنین هنوز پوستی نازک دارد و کم‌کم شروع به ذخیره چربی می‌کند. پوست جنین پوشش سفیدرنگی به نام ورنیکس دارد. این ماده پنیری شکل از پوست جنین در برابر مایع آمنیوتیک که طولانی‌مدت در معرضش است محافظت می‌کند.
. هفته هجدهم: جنین پوشیده از کُرک به نام لانوگو است. این لانوگو کمک می‌کند جنین گرم بماند و باز هم محافظت شود. جنین ممکن است سیکل خواب و بیداری داشته باشد و صداهای بلند او را از خواب بیدار کنند.
. هفته نوزدهم: جنین قوی‌تر شده و بیشتر مادران می‌توانند مشت و لگدهای جنین را در این زمان احساس کنند. جنین حالا اثر انگشت خاص خودش را دارد و می‌تواند سکسکه کند.
. هفته دوازدهم: ناخن‌های جنین تا سر انگشتانش رشد کرده‌اند و قسمتی از مغز که مسئول پنج حس او هستند کم‌کم کامل می‌شوند.
در پایان ماه پنجم، جنین تقریباً 25 سانتی‌متر قد و ۵۰۰ گرم وزن دارد.

ماه ششم (هفته بیست و یکم تا بیست و چهارم)
اگر حالا بتوانید به داخل رحم خود نگاه کنید، می‌بینید که پوست جنین قرمز است، چروک دارد و رگ‌ها از پوست شفاف او دیده می‌شوند. در ماه ششم، پلک‌ها حرکت می‌کنند. جنین با حرکت‌کردن یا افزایش نبض به صداها واکنش نشان می‌دهد.
. هفته بیست و یکم: حرکات دست‌وپا هماهنگ و مکررند. جنین مغز استخوان دارد که در تولید سلول‌های خونی به او کمک می‌کنند.
. هفته بیست و دوم: پنجه‌های جنین قوی‌تر شده و می‌تواند گوش‌ها و بندناف خود را لمس کند. جنین حالا ضربان قلب و صدای معده و روده و صدای تنفس مادر را می‌شنود.
. هفته بیست و سوم: اگر جنین زودرس باشد، ممکن است بعد از هفته بیست و سوم با مراقبت‌های ویژه زنده بماند.
. هفته بیست و چهارم: ریه‌های جنین کاملاً تشکیل شده‌اند؛ اما نه به‌اندازه‌ای که بیرون از رحم خوب کار کنند.
در پایان ماه ششم، جنین تقریباً 30 سانتی‌متر قد و ۹۰۰ گرم وزن دارد.

ماه هفتم (هفته بیست و پنجم تا بیست و هشتم)
جنین به رشد خود ادامه می‌دهد و چربی ذخیره می‌کند. جنین مرتبا تغییر وضعیت داده و به محرک‌ها پاسخ می‌دهد، مثلاً صدا، درد و نور. مایع آمنیوتیک کم‌کم کاهش می‌یابد.
. هفته بیست و پنجم: حالا چربی بیشتر باعث شده چروک‌های پوست جنین کمتر شوند. سیستم عصبی به‌سرعت در حال تکامل است.
. هفته بیست و ششم:‌ جنین ملانین می‌سازد؛‌ ماده‌ای که به پوست و چشم‌های جنین رنگ می‌دهد. ریه‌های جنین شروع می‌کنند به ساختن سورفکتانت. سورفکتانت ماده‌ای است که بعد از تولد به تنفس نوزاد کمک می‌کند.
. هفته بیست و هفتم: جنین چشم‌هایش را باز می‌کند و پلک می‌زند و مژه هم دارد.
. هفته بیست و هشتم: جنین سرش را می‌چرخاند و برای به دنیا آمدن آماده می‌شود. در پایان ماه هفتم، جنین حدود 38 سانتی‌متر قد و بین ۹۰۰ تا ۱۳۰۰ گرم وزن دارد.

سه ماهه سوم

این قسمت پایانی بارداری است. شاید شروع کنید به شمردن روزها برای رسیدن به تاریخ زایمان و آرزو کنید کاش زودتر برسد، اما هر هفته در این سه ماهه پایانی به جنین کمک می‌کند برای تولد آماده شود. طی سه ماهه سوم جنین به‌سرعت وزن اضافه می‌کند و چربی که انباشته می‌کند برای زندگی بعد از تولدش مفید است.
پزشک وضعیت شما را به‌دقت زیر نظر می‌گیرد و لازم است هر هفته شما را ببیند.

ماه هشتم (هفته بیست و نهم تا سی و دوم)
جنین به رشدش ادامه می‌دهد و همچنان چربی ذخیره می‌کند. مغز با سرعت بیشتری رشد می‌کند. جنین می‌تواند بیشتر محرک‌ها را ببیند و بشنود. بیشتر سیستم‌های داخلی کامل شده‌اند اما ریه‌ها هنوز نارس‌اند.
. هفته بیست و نهم: حالا جنین بیشتر در کیسه آمنیوتیک خود منقبض می‌شود و شما لگدهایش را بیشتر احساس می‌کنید.
. هفته سی‌ام: جنین می‌تواند گرمای بدنش را کنترل کند. مغز او همچنان در حال رشد است.
. هفته سی و یکم: جنین می‌تواند اطلاعات و محرک‌های بیشتری را پردازش کند. شما هم بیشتر می‌توانید الگوی خواب‌وبیداری‌اش را تشخیص بدهید.
. هفته سی و دوم: پوست جنین دیگر نازک نیست. به‌غیراز ریه‌ها و مغز، بیشتر اندام‌ها کاملاً شکل‌گرفته‌اند و جنین آماده تولد است.
جنین اکنون 45 سانتی‌متر قد و ۲۲۰۰ گرم وزن دارد.

ماه نهم (هفته سی و سوم تا سی و ششم)
طی این مرحله، جنین همچنان در حال رشد است. ریه‌ها تقریباً کامل شده‌اند. ماه نهم بیشتر مرحله جمع‌بندی و تکامل مغز است.
. هفته سی و سوم: استخوان‌های جنین سخت شده‌اند، به‌جز مغز که لازم است نرم باشد تا جنین بتواند از کانال زایمان پایین بیاید.
. هفته سی و چهارم: ورنیکس یا همان پوشش سفیدرنگ روی جنین شروع به غلیظ‌تر شدن می‌کند.
. هفته سی و پنجم: مغز همچنان در حال رشد است اما فقط دو سوم وزنی را دارد که باید در زمان تولد داشته باشد.
. هفته سی و ششم: جنین لانوگو (کرک جنینی) و موهای سرش را از دست می‌دهد.
در این زمان قد جنین 48 سانتی‌متر و وزن آن تقریباً ۲۷۰۰ تا ۳۱۰۰ گرم است.

ماه دهم (هفته سی و هفتم تا چهلم)
در این ماه پایانی، شما هر زمانی می‌توانید زایمان کنید. در این مرحله، وضعیت جنین تغییر کرده و برای تولد آماده می‌شود. به‌طورمعمول باید سر جنین پایین باشد. در این مرحله ممکن است خیلی احساس ناراحتی کنید چون جنین خودش را در لگن‌تان می‌اندازد و برای تولد آماده می‌شود. پزشکتان به شما توصیه می‌کند لگدهایش را بشمارید، چون این راهی برای پیگیری میزان حرکات جنین است.
. هفته سی و هفتم: ناخن‌های انگشتان پای جنین تا سرانگشت‌ها رسیده‌اند و شاید احساس کنید که خودش را در لگن‌تان می‌اندازد.
. هفته سی و هشتم: جنین هر هفته تقریباً ۲۵۰ گرم اضافه می‌کند تا به‌اندازه نهایی‌اش برسد.
. هفته سی و نهم: جنین فول ترم است و آماده‌ی به دنیا آمدن!
. هفته چهلم: در هفته زایمان هستید. اگر علائم زایمان را دارید فوراً با پزشکتان تماس بگیرید.
جنین در این زمان تقریباً 50 سانتی‌متر قد و ۳۲۰۰ تا ۴۰۰۰ گرم وزن دارد.

---