سه سفره ضیافت
سفره های رحمت در ماه رمضان بر همگان گسترده است و مزاحمان و شیاطین در غل و زنجیرند، ولی هر کس در کنار سفره ای می نشیند.
بلبل به باغ و جغد به ویرانه تاخته هر کس بقدرِ همّت خود خانه ساخته
بوستانی بهشت گونه را در نظر بگیرید که پر از نعمت و باغ و راغ و چشمه سار و کوهسار و... باشد. ولی هر جانداری جایی قرار می گیرد و توشه ای بر می گیرد.
مائده میهمانی ـ در واقع ـ یکی است و این ماییم که هر کدام، بر گوشه ای می نشینیم و به قدر ظرفیتِ ظرفِ همّت خود، برداشت می کنیم. گر گدا کاهل بود تقصیر صاحبخانه چیست؟ انجام دادن مستحبات باعث افزایش و ترک مکروهات مانع کاهش ثواب است .
سفره اوّل: احکام
این سفره ویژه کسانی است که از نُه چیز (مبطلات) اجتناب می کنند: خوردن و آشامیدن؛ جماع، استمنا، دروغ بستن به خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و جانشینان او علیهم السلام؛ رساندن غبار غلیظ به حلق؛ فرو بردن تمام سر در آب؛ باقی ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح؛ اماله با مایعات؛ قی کردن در صورتی که از روی عمد باشد. 1
با رعایت این مسئله، تکلیف ساقط است و قضای روزه بر عهده نمی آید. از طرفی هر که نامش مسلمان است در این میدان هست، حتی امویان و خوارج نهروان.
در این مرحله کسانی قرار دارند که از پُل صحت و پلّه ثواب گذشته و به قلّه بندگی رسیده اند؛ قرآن را نسخه شفای قلب و عبادت را ورزشگاه روح می دانند؛ در یک کلمه، خطبه متقین نهج البلاغه، زیبنده اندام اینان است. آنها دریافته اند که نمازِ بی حضور، پیاز است «ویلٌ للمُصَلّین» و روزه نامقبول، گرسنگی دراز و با ناز
سفره دوم: آداب
برخی همّت می کنند و مستحباتِ ماه صیام را نیز به جا می آورند و از چیزهایی که برای روزه دار مکروه است دوری می کنند. اموری مثل: ریختن دارو در چشم، سرمه کشیدن (اگر بو یا مزه اش به حلق برسد) ، هر چه باعث ضعفِ بدن شود (مثل حمام رفتن و خون گرفتن) ، بوییدن گیاهان معطّر، استعمال شیاف،تر کردن پوشش، مسواک با چوب تر، برخی از مقدّمات آمیزش بویژه برای جوانان، و....
انجام دادن مستحبات باعث افزایش و ترک مکروهات مانع کاهش ثواب است.
آداب و مستحبات در کتابهایی چون مفاتیح الجنان، اقبال سید بن طاووس، حلیة المتقین، گنجینه آداب اسلامی، نوشته استاد محمد رضا آشتیانی، اخلاق از محمود اکبری و... آمده است و اینک تبرکا روایاتی را نقل می کنیم:
ابو بصیر گوید: از امام صادق علیه السلام از سفر ماه مبارک رمضان پرسیدم، فرمودند: «نه، مگر در مواردی که به آگاهیت می رسانم: سفر مکه، جهاد در راه خدا یا مالی که می ترسی نابود گردد، یا برای بدرقه برادر دینی.» 2
امام علی علیه السلام فرمودند: «لا یدخُلُ الصّائِمُ الْحَمّامَ، وَ لا یحْتَجِمُ؛ 3 روزه دار وارد حمام نشود و حجامت نکند.»
شخصی به محضر امیرمۆمنان علیه السلام رسید و پرسید: وقتی روزه ام، می توانم همسرم را ببوسم؟
حضرت فرمودند: «عِفَّ صَوْمَک؛ فَإنَّ بَدْءَ الْقِتالِ اللِّطامُ؛ 4 روزه ات را نگه دار؛ زیرا آغاز درگیری و جنگ با یک سیلی است.»
این تعبیر کنایه ای است، نظیر شعر سعدی:
سرِ چشمه، شاید گرفتن به بیل چو پُر شد نشاید گذشتن به پیل
رسول خدا صلی الله علیه و آله به جابر بن عبدالله فرمودند: «ای جابر! اینک ماه رمضان است، هر که روزش را روزه بدارد و پاسی از شبش را شب زنده داری کند و عفّت شکم و شهوت و زبانش را نگهدارد، از گناهانش بدر آید، آن سان که از ماه رمضان بیرون می شود. جابر گفت: یا رسول الله، چه حدیث جالبی! آن گاه پیامبر فرمود: ای جابر! چقدر رعایت این شرائط دشوار است.
سفره سوم: پذیرش روزه و پرهیز از گناه
در این مرحله کسانی قرار دارند که از پُل صحت و پلّه ثواب گذشته و به قلّه بندگی رسیده اند؛ قرآن را نسخه شفای قلب و عبادت را ورزشگاه روح می دانند؛ در یک کلمه، خطبه متقین نهج البلاغه، زیبنده اندام اینان است.
آنها دریافته اند که نمازِ بی حضور، پیاز است «ویلٌ للمُصَلّین» و روزه نامقبول، گرسنگی دراز و با ناز.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: «مَن صامَ شهرَ رَمَضانَ إیمانا و احْتِسابا، وَ کفَّ سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ وَ لِسانَهُ عَنِ النّاسِ، قَبِلَ اللّه صَوْمَهُ و غَفَرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ و ما تَأخَّرَ، و أعطاهُ ثَوابَ الصّابِرینَ؛ 5 هر که از روی ایمان و تحمّل سختی برای رضای خدا روزه بدارد و چشم و گوش و زبان خویش را از [آزار]مردم نگهدارد، خدا روزه اش را قبول کند و گناه قدیم و جدیدش را ببخشاید و ثواب صابرانش عطانماید.»
امام علی علیه السلام فرمودند: «الصّیامُ اجْتِنابُ المَحارِمِ؛ کما یمْتَنِعُ الرَّجُلُ مِنَ الطَّعامِ و الشَّرابِ؛ روزه دوری از گناهان است؛ همان گونه که انسان از خوراک و نوشیدنی خودداری می کند.» 6
حضرت امام باقر علیه السلام می فرماید: رسول خدا صلی الله علیه و آله به جابر بن عبدالله فرمودند: «ای جابر! اینک ماه رمضان است، هر که روزش را روزه بدارد و پاسی از شبش را شب زنده داری کند و عفّت شکم و شهوت و زبانش را نگهدارد، از گناهانش بدر آید، آن سان که از ماه رمضان بیرون می شود.
جابر گفت: یا رسول الله، چه حدیث جالبی! آن گاه پیامبر فرمود: ای جابر! چقدر رعایت این شرائط دشوار است. 7
انحراف سیاسی و روزه
امام صادق علیه السلام می فرماید: «لا صِیامَ لِمَنْ عَصی الاْءمامَ؛ کسی که امام و رهبر را نافرمانی کند، روزه ندارد.» 8
پی نوشت ها :
1) در همین نه چیز نیز تفاوت فتوا، فراوان است. ر ـ ک: توضیح المسائل مراجع، ج 1، ص 925، مسئله 1572.
2) شهرالله فِی الکتاب و السّنّة، محمد الرّیشهری، ص 168، ح 374.
از این پس همین اثر، مأخذ اصلی است و شماره ها، اشاره به أحادیث همین کتاب است و پس از شماره حدیث، به برخی از منابع این کتاب نیز ارجاع داده می شود.
3) همان، ح 350؛ بحار، ج 89، ص 355 و ج 96، ص 278.
4) ح 356؛ تهذیب، ج 4، ص 272، ح 822.
5) المقنعة، ص 305.
6) ح 267؛ بحار، ج 96، ص 294، ح 21.
7) ح 268؛ الکافی، ج 4، ص 78، ح 2؛ تهذیب، ج 4، ص 195، ح 560.
8) ح 272؛ بحار، ج 96، ص 295، ح 25.
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره59.