تفاوت حد ترخص و مسافت شرعی چیست؟

می‌دانیم که نماز مسافر در شرایط خاص، شکسته است و روزه هم ندارد مگر اینکه کثیر السفر باشد یا قصد ماندن در مقصد به مدت ۱۰ روز را داشته باشد، در این صورت هم نماز، کامل و هم روزه، صحیح است. اما نکته مهم این است که مسافر تا زمانی که به حد ترخص نرسیده ودر مبدأ به سر می‌برد، نمی‌تواند نمازش را شکسته بخواند و نیز حق ندارد روزه‌اش را بشکند.

در کتاب‌های فقهی، این مساله را با دو اصطلاح «مسافت شرعی» و «حد ترخُّص» توضیح داده‌اند که گاهی با هم خلط می‌شوند.

مسافت شرعی یعنی چه؟

طبق آنچه در رساله‌های عملیه آمده مقدار «مسافت شرعی»، هشت فرسخ است و فقط زمانی احکام مسافر بر او جاری می‌شود که از ابتدا قصد پیمودن این مقدار مسافت را داشته باشد، خواه در رفت یا مجموع رفت و برگشت.

هشت فرسخ به شمارش امروزی، بین ۴۰ تا ۴۵ کیلومتر است. برخی از فقیهان معاصر مثل رهبر معظم انقلاب، این مقدار را ۴۱ کیلومتر و برخی دیگر از جمله آیت‌الله سیستانی، مکارم شیرازی و صافی گلپایگانی به ترتیب، ۴۴، ۴۳ و ۴۵ کیلومتر می‌دانند.

این اختلاف دیدگاه به مبنای آنها در محاسبه فرسخ شرعی برمی‌گردد.

حد ترخص یعنی چه؟

مسافتی که مسافر با رسیدن به آنجا باید نمازش را شکسته بخواند و می‌تواند روزه‌اش را افطار کند، حد تَرخُّص می‌گویند. ملاک در تشخیص حد ترخص، نشنیدن صدای اذان با صدای معمولی از مناره‌ها و ندیدن دیوارهای آخرین خانه‌های متصل به شهر است.

دو نکته بسیار مهم
کسی که قصد سفر دارد و می‌داند که به اندازه مسافت شرعی یا بیشتر از آن را به طور حتم، خواهد پیمود، در صورتی نمازش شکسته می‌شود و می‌تواند روزه‌اش را افطار کند که به حد ترخص برسد.

متاسفانه برخی به خاطر ندانستن حکم مساله، صبح روزی که عازم سفر هستند اقدام به خوردن می‌کنند و حتی گاهی دیده شده نمازشان را شکسته می‌خوانند. در حالیکه وظیفه داشتند حکم مساله را جویا شوند و اگر عمدا ترک وظیفه کرده‌ باشند کفاره روزه بر گردن آنها می‌افتد.

دو. مسافری که در راه بازگشت به وطن است و کاری که باعث ابطال روزه می‌شود انجام نداده باشد، اگر قبل از اذان ظهر به حد ترخص برسد، باید نیت روزه کند و آن روز را روزه بگیرد و اگر بعد از حد ترخص، مرتکب ابطال روزه شود، کفاره بر او واجب می‌شود.