انیمیشن‌هایی مبتنی بر موج‌های فمینیستی

دیزنی الهام بخش موج‌های فمینیستی

مریم محبی در ابتدای این نشست تمام آثار انیمیشنی ساخته شده در دنیا را مبتنی بر موج‌های فمینیستی دانست و گفت: یکی از ملزومات داشتن نگاه تحلیلی به این دسته از انیمیشن‌ها مستلزم آگاهی و شناختن موج‌های فمینیستی مربوط به همان برهه زمانی می‌باشد چرا که این جنبش‌ها مانند جنبش‌هایی برای حق رأی زنان، برابری‌های جنسیتی، تعریف هویت فردی و ... از زمان سیندرلا که معروف‌ترین شخصیت دیزنی است تا به امروز همچنان ادامه یافته است. فراموش نکنیم دیزنی الهام بخش خیلی از همین جریانات بوده و هست.
همه ما می‌دانیم زن در تمام دنیا مام وطن است و این نکته بر هیچ کسی پوشیده نیست پس باید توجه داشته باشیم اگر قرار است شخصیت زنی در انیمیشنی را مورد نقد و بررسی قرار دهیم ابتدا باید ملیت و هویت او را در نظر گرفته و بعد به تحلیل و بررسی او در یک اثر رسانه‌ای بپردازیم چراکه شخصیت زنان در آثار غربی کاملا هدفمند و حساب شده انتخاب میشوند. امروزه کلیشه‌های جنسیتی مانند اندام زیبا، آرایش و ... در انیمیشن‌های جدید کاملا کمرنگ شده‌اند چراکه مسئله حائز اهمیت امروز زنان در موج جدید فمینیستی، خود بودن، ابراز کردن خود و پیداکردن هویت یک زن است.

برای خانواده، موارد اروتیک نسبت به خشونت و ترس در اولویت است

دکتر آسیه حسینی‌نیکو در ادامه این بحث ذکر دلایل عدم توصیه یک انیمیشن را نیز لازم و ضروری عنوان کرد. وی گفت: فرهنگ هر خانواده ایرانی با خانواده دیگر متفاوت است. لذا انیمیشنی که از سمت یک خانواده برای فرزند خود مناسب رده سنی خاصی نیست ممکن است برای فرزند خانواده دیگری با همان رده سنی مناسب باشد، این خود مستلزم یکسری زیرساخت‌ها است چراکه علل عدم توصیه یک انیمیشن باید برای خانواده و به خصوص والدین مفهوم باشد.

محبی مدرس دانشگاه ادامه داد: متأسفانه معیارهایی چون موارد اروتیک برای نامناسب شناخته شدن یک اثر رسانه‌ای توسط بسیاری از خانواده‌ها در اولویت قرار دارد و مواردی مانند خشونت، ترس، ناهنجاری و ... برای خیلی از خانواده‌ها مسئله نیست. همین که یک نسخه دوبله شده از نظر اکثر خانواده‌ها یعنی پالایش شده است. حال اینکه پرداختن به چرایی ندیدن یک انیمیشن دارای خشونت یا ترس یا عواملی از این قبیل بسیار مهم‌ است. والدین باید بدانند آسیب‌های رسانه‎‌ای مثل خشونت، ترس و از این قبیل برای همه یکسان است اما ممکن است علائم بالینی را در همه به صورت یکسان آشکار نکند. اینکه کودک یا نوجوانی از چیزی نمی‌ترسد یا علائم بالینی ندارد، دلیل محکمی بر اینکه دیدن آن اثر تبعاتی نیز نخواهد داشت، نیست.

گروهای دوستی نوجوان امروزی متأثر از موج کره‌ای است

محبی همچنین به گروهای دوستی نوجوانان نسل جدید اشاره داشت و گفت: امروزه تشکیل بسیاری از گروه‌های دوستی بر پایه موج کره‌ای و گروه‌های موسیقی کره‌ای از جمله BTS شکل گرفته است، لذا به شخصه موج کره‌ای را به شدت ترسناک‌تر از موج هالیوودی می‌بینم چراکه این وجه از تشابه فرهنگ ما با کره باعث شده بسیاری از هنجار شکنی‌ها و تابوهای فرهنگی در زمان فعلی، برای خیلی از نوجوانان و حتی خانواده‌های آنان عادی سازی شود.

چاره‌ای جز عقب نشینی نداریم

حسینی نیکو با اشاره به مسئله همجنس‌گرایی ادامه داد: خود این موضوع یکی از نمونه‌های بارز همین مسئله است. این مورد قبلاً یا اصلا عنوان نمی‌شد یا خیلی در خفا بود، اما امروزه باتوجه به حجم عظیمی از تبلیغات رسانه‌ای شاهد هستیم واژه همجنس‌بازی که ما در در گذشته از آن استفاده می‌کردیم به راحتی به واژه همجنسگرائی تغییر یافته است.   مورد دیگر همین مسئله حجاب برای نوجوانان نسل حاضر است که اغلب آنان در پاسخ به ما می‌گویند این انتخاب من نیست.
این روانشناس کودک و نوجوان ادامه داد: ما تفکر انتقادی را نشناخته‌ایم، آنجایی که به نوجوان نگاه بالا به پایین داشتیم و خود را دانای کل دانستیم به این صورت که من یک چیز مسلمی هستم که باید نکات درست را به تو منتقل کنم، از او جدا شده و فاصله گرفتیم. باید توجه داشته باشیم که نوجوان امروزی خیلی جلوتر از بوده و پر از ادله است؛ لذا ما کوله پشتی پری برای پاسخ به پرسش‌های نوجوان امروزی را نداریم پس باید بپذیریم چاره‌ای جز عقب نشینی نداریم، باید برویم جای او بنشینیم و از نگاه او وقایع را ببینیم. باید با توجه به اینکه در موقعیت جدیدی زندگی می‌کنیم و ضمن حفظ ارزش‌ها، از انتقال ارزش‌ها به نوجوان دست برداریم و روش‌های جدیدی برای مقابله با آن پیدا کنیم.

نوجوانان والدین را مخاطب قرار نمی‌دهند چون...

محبی در ادامه گفت: فراموش نکنید که عدم درک متقابل فرزند و خانواده و برعکس، تنها چالش ما نیست، بلکه چالش کل دنیاست چه بسا این مورد را بسیار در انیمیشن‌ها و فیلم‌های هالیوود دیده‌ایم.چالش اصلی ما امروزه عدم بضاعت، توان و دغدغه خانواده‌ها برای این حجم از نیاز به همراهی فرزندان به خصوص قشر نوجوان ماست.

حسینی‌‎نیکو در تکمیل سخنان این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: والدین باید مؤلفه‌هایی چون توانایی استدلال ورزی، شنیدن و همدلی با فرزندان را در خود تقویت کنند. وقتی والدی این موارد را نداشته باشد طبیعی است که نوجوان اصلا او را برای مصاحب و طرف مشورت خود انتخاب نمیکند.

 باید جایی برای شنیدن سؤالات فرزندان و نوجوانان خود داشته باشیم

در ادامه بحث محبی برگزاری سلسله جلسات بررسی انیمیشن‌های پر مخاطب را با حضور نوجوانان و بچه‌ها و کارشناسان حوزه نقد و بررسی با محوریت پرسش و پاسخ، بسیار مؤثر در هویت سازی آنان دانست.

وی گفت: برگزاری چنین جلسات گفتگو محوری بسیاری از نکات را نه تنها برای کارشناسان که برای خانواده‌ها نیز روشن خواهد کرد. چرا که برداشت هر نوجوان از هر انیمیشن باتوجه به تفکرات او منحصر به خود او خواهد بود، لذا در این راستا سؤالات مختص خودش را خواهد داشت از این رو والدین بهتر می‌توانند با ذهن نوجوان خود نسبت به آن اثر آشنا شوند. اینکه درک کودک و نوجوان ما از یک انیمیشن چیست؟ بسیار حائز اهمیت است. درواقع ما باید جایی برای شنیدن سؤالات فرزندان و نوجوانان خود داشته باشیم.

انیمیشن‌هایی با پدرانی ساکت اما عاقل

پس از آن این مدرس دانشگاه به انیمیشن قرمز شدن اشاره کرد و گفت: از دیگر سو در چنین انیمیشن‌هایی، ما همیشه پدرانی را داریم که منفعل اما عاقل‌ترند. با اینکه ساکت هستند اما این سکوتشان کاملا از روی آگاهی است. در انیمیشن‌ آتش دل نیز چنین مواجه‌ای را داریم، این انیمیشن کاملا منطبق با موج سوم فمینیستی ساخته شده است، عواملی چون خودت باش، خودت را ابراز کن، خودت را پیدا کن در این اثر کاملا مشهود است. دختری که ما در این انیمیشن داریم، کسی است که به دلیل نادیده گرفتن جنسیت خود به سمتی رفته که می‌خواهد به هر قیمتی شده جلوی جامعه و افرادی که چنین شرایطی را برای او فراهم کرده‌اند بایستد، درواقع مسئله مهم در این انیمیشن این است که یک زن باید برای بدست آوردن چیزی که می‌خواهد بجنگد ولو اینکه ثمره‌اش را امروز نبیند.

در این راستا با اینکه چالش‌های مادر و فرزندی خیلی پررنگ‌تر هستند اما ما حق را به پدر می‌دهیم. به عنوان مثال در جامعه‌ای که من در آن به عنوان یک مادر و یک شاغل زندگی می‌کنم هیچ تمهیدی تدبیر نشده است از این رو تنها امید من این است که در حد بضاعت خود این موضوع را تا جایی که در توان دارم با مسئولین مربوطه مطرح میکنم ولو اینکه امروزه از ثمره آن بهره نبرم. 

هوشمندانه عمل کنید و کنار فرزند خود بمانید

حسینی‌نیکو با اشاره به اینکه مسئله اصلی در این انیمیشن آتش‌نشان شدن یک زن که کاری کاملا مردانه است گفت: چالش اصلی برای خانواده دختری است که این انیمیشن را دیده و حالا قصد دارد آتش نشان شود پس برای به دست آورن خواسته‌اش مقابل خانواده خود می‌ایستد.
این روانشناس ادامه داد: باید توجه داشته باشیم داشتن این شغل برای یک دختر هفت ساله امروزی خیلی دور از ذهن نخواهد بود. مسئله اصلی گره گشایی چالش فرزند دختر با خانواده خودش است. در چنین مواقعی وقتی خانواده مقابل خواسته فرزند خود می‌ایستد؛ خواسته فرزند، چیزی برابر با بهشت موعود او می‌شود. حال اینکه اگر والدین در چنین موقعیتی هوشمندانه عمل کنند و کنار فرزند خود بمانند، بسیار مؤثرتر از زمانی عمل کرده‌اند که در برابر خواسته او مقاومت کرده باشند. چرا که در خیلی از مواقع این انتخاب‌ها، اصلا انتخاب واقعی فرزندان نیست. به عنوان مثال همین یادگیری زبان کره‌ای، بسیاری از نوجوانان با اصرار دوره را شروع کرده‌اند در حالی هنوز در یادگیری زبان انگلیسی یا انجام تکالیف اولیه مدرسه خود مشکل دارند. گاهی مواقع باید اجازه دهیم فرزندان ما تجربه کنند تا بفهمند آیا واقعا این کار را دوست دارند یا خیر.

انیمیشنی با مفهموم خداناباوری

محبی همچنین در پایان سخنان خود به انیمیشن شانس اشاره داشت و گفت: چالش اصلی در این انیمیشن استقلال زن و عدم پذیرش وی از سوی جامعه است. اما جدای از تمام این موارد چیزی که در این انیمیشن برای من شاخص بود حجم زیادی از خداناباوری در این انیمیشن بود که به اعتقاد من مفهوم نهایی انیمیشن که شانس در ابعاد مختلف زندگی ما وجود دارد نیز بر این مهم صحه گذاشت.

نویسنده: مریم فروزان‌کیا
روابط ‌عمومی تبیان