نظر اسلام درباره آئین شب یلدا

در میان ملت‌ها از دیرباز رسم‌هایی مرسوم بوده که برخی از آنها منطقی و پسندیده‌اند و برخی ناپسند و خرافی.

سنت‌های پسندیده مصداق این روایت نبوی هستند که فرمودند: «هر که راه و رسم نیکویی را بنیان نهاد در پاداش عمل به آن تا روز قیامت سهیم است بی‌آنکه از اجر دیگران کاسته شود». (1)

سنت‌های ناپسند نیز مصداق این حدیث‌اند که: «هر کس روش زشتی را پایه گذاشت، در کیفر و پیامد عمل به آن تا روز قیامت شریک است.» (2)

برای اینکه نظر اسلام را درباره آئین یلدا به دست آوریم ابتدا باید ببینیم این سنت، در کدام دسته قرار می‌گیرد.

یلدا، شب تولد مسیح علیه السلام

آیت الله جوادی آملی درباره شب یلدا و سنت چله‌نشینی می‌نویسد:
«این واژه، سریانی و به معنای «میلاد» است و چون شب یلدا را با تولد حضرت مسیح علیه السلام تطبیق می‌کردند آن را به این نام خوانده‌اند. چون ایرانیان این شب را شب تولد میترا (مهر) می‌دانسته‌اند، آن را با تلفظ سریانی‌اش پذیرفته‌اند و در واقع یلدا با نوئل (noel)  اروپایی که در 25 دسامبر تثبیت شده، معادل است، بنابراین نوئل اروپایی همان شب یلدا یا شب چله ایرانی است. (لغت نامه دهخدا). از سنت‌های شب یلدا، شب‌نشینی، دید وبازدید و صله‌رحم است، چنان‌که بهره‌گیری علمی از فرصت آن با طرح مسائل علمی و تاریخی، خواندن اشعار به ویژه تفأل به اشعار حافظ و... سنت دیگر آن است. مناسب است مؤمنان در چنین فرصت‌هایی با زوایای زندگی و سیره معصومان علیهم السلام در جهت رشد و کمال علمی و معنوی آشنا شوند». (3)

چنانکه ملاحظه کردید شب‌نشینی، دید وبازدید، صله‌رحم و خواندن دیوان حافظ، از جمله آداب شب یلدا به شمار می‌رود.  

میرجلال الدین کزازی، شاهنامه‌پژوه و چهرۀ ماندگار فرهنگ و ادب نیز معتقد است:
«خواندن دیوان‌های شعر پارسی و خصوصا دیوان حافظ و تفال زدن با آن و همچنین گرد یکدیگر برآمدن و به بزم نشستن و شب را در کنار خویشان و دوستان گذرانیدن هم از دیگر آیین‌های کهن شب یلداست».

پاره‌ای از رسم‌های شب چله مثل سرکشی به یکدیگر، مهمانی دادن و دورهم‌نشینی بدون لهو از نگاه اسلام مطلوب است و به آن بسیار سفارش شده، بنابراین در دسته اول (سنت‌های نیکو) جای می‌گیرد. می‌ماند تفأل گرفتن با دیوان حافظ.

آیت الله جوادی آملی در این باره می‌نویسد:
«آنچه در میان مردم، مرسوم است که در زمان‌های خاصی مانند شب یلدا، اشعار حافظ را می‌خوانند و به آن تفأل می‌زنند، یک نوع سرگرمی است و اگر خاطری را مشوش نکند و برای پیشرفت و کمال وی مانعی ایجاد ننماید و بی‌جهت، امید به زندگی را از او نگیرید، اشکالی ندارد.» (4)

سیرۀ علوی در باب پاسداشت آئین‌های کهن

علاوه بر روایت نبوی که در ابتدای سخن آوردیم، سیرۀ علوی نیز نشان می‌دهد بنای اسلام بر حفظ آئین‌های ارزشمند است؛ چنانکه حضرت در سفارشی به مالک اشتر، والی منصوب ایشان در سرزمین مصر، فرموده‌ا‌ند:

«سنت‌ها و آیین‌های نیکی را که بخش وسیعی از مردم آن سرزمین انجامش داده (در دل مردم آن سرزمین جا گرفته) و موجب برقراری الفت و دوستی میان آنان بوده؛ و موجب اصلاح رفتاری جامعه می‌شود را از بین مبر. و روش جدیدی را ایجاد مکن که به آیین‌‌هاى نیک کهن آسیبی وارد کند که در این صورت، آنانی که آن آیین نیک را ایجاد کرده بودند، دارای اجر و پاداش بوده و گناه از بین بردن آن آیین‌ها بر گردن تو خواهد بود!‏» (5)

پی‌نوشت‌ها:
1. بحارالانوار، ج 74، باب 14، ص 204.
2. پیشین.
3. مفاتیح الحیات، ص 758-757.
4. پیشین.
5. نهج البلاغه، سید رضی، نسخۀ صبحی صالح، ص 431.