توصیه‌های قرآن برای داشتن یک رژیم سالم غذایی

شاید بیش از 250 آیه در قرآن وجود دارد که دربردارنده توصیف‌ها و توصیه‌هایی ارزشمند درباره تغذیه، انواع مواد غذایی، خواص و احکام مرتبط با خوردنی‌ها و نوشیدنی‌هاست. با این حال، کارنامۀ ایرانی‌جماعت در «طعام»، مطلوب نیست هر چند در «اطعام» خوب است. بنا بر آمار رسمی، نیمی از مردم کشور، از پرخوری رنج می‌برند! این یعنی سبک زندگی دست کم نیمی از ایرانی‌ها در مساله خوردن، اسلامی نیست.

کاربردی‌ترین توصیه‌هایی که قرآن برای داشتن یک رژیم سالم دارد عبارتند از:

یک. پرهیز از اسراف در خوردن

برخی گفته‌اند خداوند تمام پزشکی را در یک آیه قرآن جمع کرده است و پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در یک حدیث
قرآن فرموده: بخورید و بیاشامید ولی زیاده‌روی نکنید (اعراف:31) حضرت نیز می‌فرماید: معده، خانۀ هر بیماری است. (موسوعه الاحادیث الطیبه، ج2، ص406).

اسراف در خوردن می‌تواند چند معنا داشته باشد:
ممکن است منظور ریخت و پاش به هنگام تناول غذا باشد. بعلاوه، پرخوری هم می‌تواند مصداق زیاده‌روی در خوردن باشد. برخی حتی گفته‌اند مصرف هر غذایی که برای بدن زیان‌بخش باشد مثل غذاهای تراریخته، غذاهای حاوی ترکیبات شیمیایی و... نیز می‌تواند مصداق اسراف در تغذیه باشد.

دو. نگاه کردن به غذا حین تناول

شاید این آیۀ مشهور را شنیده یا خوانده باشید که می‌فرماید: فَلْیَنظُرِ الْإِنسَانُ إِلَی طَعَامِهِ (عبس:24) یعنی: انسان باید به غذایی که می‌خورد بنگرد.

بیشتر مفسران نگاه کردن به غذا را به معنای مجازی آن گرفته‌اند یعنی گفته‌اند انسان هنگام مصرف غذا باید در آنچه می‌خورد تدبر کند، دست قدرت خدا را در آفرینش ببیند و  شکر این نعمت‌ها را به جا آورد. برخی دیگر گفته‌اند: منظور دقت در اموری مثل پاکی، طهارت و حلیت غذاست.

اما آیا منعی وجود دارد که آیه را بر ظاهر آن حمل کنیم؟ خیر؛ چنانکه برخی همین کار را کرده‌اند و گفته‌اند: طبق یافته‌های پزشکی، نگاه کردن به غذا باعث ترشح غدد مفید بزاقی، افزایش اشتها و هضم آسان‌تر آن می‌شود.

سه. پاکیزگی و حلال بودن شرط تغذیه اسلامی

آیات فراوانی از قرآن به مصرف مواد غذایی حلال اشاره دارد. اساساً هر چیزی را که خداوند از خوردش منع کرده و آن را حرام شمرده، مبتنی بر مصلحتی حکیمانه است، خواه علم بشر به آن رسیده باشد یا نه. ممنوعات غذایی قطعاً برای سلامتی جسم یا روان بشر ضرر داشته وگرنه نهی بی‌دلیل، سزاوار مقام حکمت خداوند نیست.

بنابراین، تغذیه از حیوان مرده یا حیوانی که به شکل خفگی یا ضربه ذبح شده، ماهیان فلس‌دار، پرندگان و درندگان چنگال‌دار مثل عقاب، شاهین و شیر، روباه، خرگوش و نیز اجزایی از حیوانات حلال‌گوشت مثل خون، طحال، مثانه، نخاع و کره چشم که علم پزشکی به زیان‌بخش بودن آن گواهی می‌دهد را باید از سبد غذایی حذف کرد چنان‌که سیره مسلمان‌ها در کشورهای اسلامی نیز همواره اینگونه بوده است.

چهار. لقمه باید مطبوع و دلپسند باشد

نزدیک به 40 آیه از قرآن اشاره به طیب بودن رزق دارد. تعدادی از این آیات، دستورات مرتبط با تغذیه است. در 4 آیه که امر به خوردن غذای حلال کرده بلافاصله بعد از «حلال»، کلمه «طیب» را آورده است.:

یا أَیُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلَالًا طَیِّبًا ‎﴿البقرة: ١٦٨﴾‏
وَكُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ حَلَالًا طَیِّبًا ‎﴿المائدة: ٨٨﴾‏

فَكُلُوا مِمَّا غَنِمْتُمْ حَلَالًا طَیِّبًا ‎﴿الأنفال: ٦٩﴾‏
فَكُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ حَلَالًا طَیِّبًا ‎﴿النحل: ١١٤﴾‏

« طَیِّب» به چه معناست؟

عده‌ای از مفسران طیب را به معنای پاکیزگی گرفته‌اند. اما عده‌ای دیگر که اهل دقت هستند آن را به معنای موافق طبع بودن معنا کرده‌اند. در یک کلام می‌توان گفت طیب یعنی غذایی که دلپسند و موافق طبع است.

قرآن کلمۀ طیب را به جز غذای حلال درباره همسر خوب، زمین پاک، سخن شایسته، فرزند صالح، زندگی پاکیزه و شجره طیبه نیز به کار برده است.

فراموش نشود ترکیب حلالِ طیب، یک ترکیب وصفی است و این معنا را می‌رساند که حلال بودن غذا، شرط لازم است فقط اما حلالِ طیب بودن شرط لازم و کافی است.

طبع‌پسندی به دو معناست: یک. موافق طبع و مزاج جسمانی بودن. دو. موافق فطرت و طبیعت انسان بودن.

ممکن است غذایی حلال باشد اما مطبوع نباشد مثلا کسی که طبعش سودایی است نباید ترشی‌جات را به‌تنهایی تناول کند بلکه باید آن را با مصلحش مثل فلفل، سیر و ... میل کند. همینطور فطرت سلیم از خوردن غذای گندیده هرچند حلال، گریزان است.

پنج. بهترین نوشیدنی و خوردنی‌

بهترین نوشیدنی از نگاه قرآن، شیر است. (نحل:66) شیر سرشار از مواد حیاتى است. اعم از مواد معدنى مثل سدیم، پتاسیم، كلسیم، منیزیم، روى، مس و كمى آهن و نیز فسفر، كلر، ید و گوگرد. همینطور قرآن از مواد غذایی مختلفی نام برده، اما فقط درباره عسل است که می‌فرماید: فِیهِ شِفَاءٌ لِّلنَّاسِ (نحل:69) یعنی: در آن «شفا»ست. (نحل:68)

طبق یافته‌های محققان عسل یکی از کامل‌ترین مواد غذایی است به گونه‌ای که در آن بیش از 70 نوع ماده غنی و موثر غذایی وجود دارد آنهم با ترکیباتی دقیق و خاص که طیف گسترده‌ای از انواع قندهای طبیعی، انواع ویتامین‌ها، پروتئین‌ها و املاح معدنی را شامل می‌شود.

شش. ورزش در کنار تغذیه سالم

همانطور که گفتیم پرخوری یکی از دلایل بروز بیماری است، علاوه بر آن، تغذیه بدون فعالیت هم باعث تجمع چربی‌ها می‌شود که عامل بسیاری از بیماری‌هاست. قرآن می‌فرماید: هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِی مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِن رِّزْقِهِ (ملک:15) یعنی: خدا کسی است که زمین را برای شما رام کرد. روی شانۀ زمین راه بروید (فعالیت کنید) و از روزی او بخورید.

شاید بتوان از این آیه چنین برداشت کرد که راه رفتن در فاصله‌ای بعد از صرف غذا، می‌توان به حال عمومی بدن مفید باشد چرا که کمک به سوخت و ساز بدن می‌کند و مانع تجمع چربی‌ها خواهد بود.

---