چرا امام یازدهم با لقب عسکری معروف هستند؟

 امام یازدهم شیعیان، اکثر دوره حیات شریفشان (از سن 10 سالگی تا لحظه شهادت) را در شهر سامرا و در یک کمپ نظامی تحت نظارت شدید خلفای ستمگر عباسی بودند و شرایطی مهیا نشد که عموم مردم محضر امام و فضائلش را به معنای درست کلمه درک کنند، لااقل به ‌قدری که یکی از فضائل اخلاقی لقب امام قرار گیرد.

واژه "عسکری" در ابتدای دوره امامت حضرت، شبیه به یک اسم رمز برای امام یازدهم بود. یعنی گاه شیعیان به‌جای نام و کنیه امام، از این تعبیر استفاده می‌کردند تا به نحوی در گفتگوها و نامه‌نگاری‌ها جانب احتیاط را رعایت نمایند. راویان برای مخفی ماندن نام امام در مکالمات و مکاتبات، گاهی از واژه "الرجل" به معنای آن مرد و گاهی از واژه "الرجل العسکری" استفاده می‌کردند.

آماده کردن مردم برای دوران غیبت

اهل‌بیت علیهم‌السلام در سالیان طولانی از جانب خلفای ظالم تحت‌ فشار بودند. حضور کمرنگ امام در بین مردم باعث می‌شد که ارتباطشان را با شیعیان حفظ کنند و هم به آن‌ها آموزش دهند که با رعایت نکات مختلف امنیتی بتوانند خودشان و همچنین امام معصوم را از گزند لطمه‌های خلفا حفظ کنند. همچنین شیعیان برای دوره غیبت صغرا و کبرا آمادگی پیدا کنند.

محله عسکر کجا بود؟

محلّه‌ای که امام هادی و فرزندش امام حسن علیهماالسلام در آن جا زندگی می‌کردند، «عسکر» نامیده می‌شد و به همین سبب به هر یک از آن دو، «عسکری» گفته می‌شود. (علل الشرائع، ج1، ص241)

از جمع‌بندی گزارش‌های تاریخی به دست می‌آید، سامرا شهری کهن و باستانی بوده که بعد از اسلام توجه چندانی به آن نمی‌‌شد تا این‏که در دوران خلافت عباسیان، برخی کارهای عمرانی در آن انجام شد؛ ولی زمانی شهرت و اعتبار یافت که نیروهای نظامی و سربازان معتصم در بغداد زیاد شدند و رفت و آمدشان باعث مزاحمت مردم بود. پس معتصم به ناچار، لشکریان را از بغداد خارج و به سامرا برد. خودش نیز ساکن سامرا شد و در سال 221 ھ. آنجا را پایتخت خود قرار داد. اطرافیانش نیز هر کدام برای خود، بنایی در آن منطقه ساختند. (معجم البلدان، ج3، صص 173ـ 176)

با سکونت لشکریان در سامرا باعث تغییر چهره آن مکان شده و شهر کوچک باستانی، چهره نظامی به خود گرفت. از همین زمان، نام «عسکر» به عنوان محل استقرار لشکریان معتصم، به کار رفت.

پس از مرگ معتصم در سال 232 ھ، فرزندش متوکل به خلافت رسید و در سال 233 ھ. (تاریخ الیعقوبی، ج2، صص484ـ 485) امام هادی علیه‌السلام را به سامرا فراخواند و در همین محل موسوم به عسکر، سکنا داد تا بهتر بتواند رفت و آمدها و فعالیت‌های امام را زیر نظر داشته باشد.

امام هادی علیه‌السلام تا هنگام شهادتش در سال 254، بیش از بیست سال در آن محلّه سکونت داشت. فرزندش امام حسن عسکری علیه‌السّلام نیز که از کودکی همراه پدر به آن جا آمده بود، در همان محل و همان خانه اقامت داشتن و تا هنگام شهادت در همان خانه زندگی می‌کردند. از این رو، به ایشان نیز لقب «عسکری» دادند و در هنگام یادکرد از هر دو امام دهم و یازدهم، تعبیر «عسکریَّین» را به کار بردند؛ یعنی «دو فرد منسوب به عسکر».

حضرت مهدی صاحب الزمان ارواحنا فداه نیز در همان محل و همان خانه به دنیا آمدند و آن خانه دقیقاً همان جایی است که امروزه حرم عسکریّین علیهماالسلام در سامرا شناخته می‌شود.

ناگفته نماند که کلمه «عسکر» غیر از سامرا، به عنوان اسم برای شهرها یا محلّه‌های دیگری نیز به کاررفته؛ (لسان العرب، ج 4، ص 568/ فرهنگ معین، ج 5، ص 1175) چنان که یاقوت حموی غیر از«عسکر سامرا» از هشت شهر یا محلّه دیگر به نام «عسکر» در عراق و مصر شام و ایران یاد کرده است. (معجم البلدان، ج4، صص123ـ 124) ولی آنچه در لقب دو امام بزرگوار شیعه مدّ نظر است، همان «عسکر سامرا» است و البته غیر از این دو امام، بزرگان دیگری نیز به این محل منسوب شده‌اند.(معجم البلدان ج4، ص123)

نتیجه

بر اساس آنچه گذشت، «عسکر» نام محله‌ای در سامرا بوده که از سال 233 به بعد، منزل امام دهم و یازدهم علیهماالسلام در آن قرار داشته است. از این رو، هر دو امام به «عسکری» شناخته می‌شدند؛ ولی به مرور زمان، لقب «عسکری» برای امام یازدهم غلبه یافت و از امام دهم بیش‏تر با عنوان «هادی» یاد شد؛ لقبی که قبل از استقرار ایشان در عسکر سامرا نیز برای آن حضرت به کار می‌رفت.

---