حکم دین درباره نقض حریم خصوصی

اگرچه اصطلاح حریم خصوصی در متون دینی نیامده اما برخی امر و نهی‌های شرعی مثل ممنوعیت افشای اسرار محرمانۀ دیگران، استراق سمع، تجسس و ... نشان دهندۀ محترم شمردن حریم خصوصی افراد در شریعت اسلام است.

تعریف حریم خصوصی

حریم خصوصی، بخشی از زندگی هر فرد دانسته شده که در آن از آزادی در برابر بازخواست و کیفر حقوقی برخوردار است و تصمیم‌گیری درباره آن بخش و نیز اطلاع، ورود و نظارت بر آن، منحصرا در اختیار خود شخص است؛ بنابراین دیگر اشخاص حق ورود به آن قلمرو، مداخله و یا کسب اطلاعات از آن را بدون رضایت شخص ندارند (حقوق حریم خصوصی، ص38-39)

دامنۀ حریم خصوصی

محدوده حریم خصوصی بسته به نوع فرهنگ و حاکمیت کشورها، متفاوت است. در فرهنگ اسلامی، اما دامنۀ حریم خصوصی، محدود به اطلاعات، خصوصیات و رفتارهایی است که کاملاً جنبۀ شخصی دارد و فاقد آثار اجتماعی است مثل: عیوب جسمانی، اموال، اطلاعات شخصی، روابط خصوصی، عقاید دینی و...  اما آنجا که اسرار پنهانی افراد، موجب به خطر افتادن کیان جامعه اسلامی می شود، حکم مساله تفاوت پیدا می کند.

جاسوسی، مصداق نقض حریم خصوصی نیست؟

خداوند در آیه12 سوره حجرات اهل ایمان را از گمان بد و تجسس نسبت به دیگران بر حذر می‌دارد و می‌فرماید:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِیرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ اى اهل ایمان، از بسیارى از گمان‌ها [ در حقّ مردم ] بپرهیزید؛ زیرا برخى از گمان‌ها گناه است و (در امورى که مردم پنهان ماندنش را خواهانند) تفحص و پى‏‌جویى نکنید...

طبق آیه فوق، جستجوگرى در کار دیگران و تلاش براى افشاگرى اسرار آنها گناه است، اما قرائنى که در داخل و خارج آیه است نشان مى‏‌دهد که این حکم مربوط به زندگى شخصى و خصوصى افراد است و در زندگى اجتماعى تا آنجا که تأثیرى در سرنوشت جامعه نداشته باشد نیز این حکم صادق است.

اما روشن است آنجا که ارتباطى با سرنوشت دیگران و کیان جامعه پیدا مى‌‏کند مسئله شکل دیگرى به خود مى‌‏گیرد، لذا شخص پیامبر صلّى اللّه علیه و اله مأمورانى براى جمع آورى اطلاعات قرار داده بود که از آنها به عنوان «عیون» تعبیر مى‏‌شود، تا آنچه را ارتباط با سرنوشت جامعه اسلامى در داخل و خارج داشت براى او گرد آورى کنند. (برگزیده تفسیر نمونه، ج‏4، ص506)

پیامدهای دنیایی نادیده گرفتن حریم خصوصی اشخاص

یک. از دست دادن دوستان
کسی که مدام در زندگی دیگران سرک می‌کشد، اعتماد مردم را نسبت به خود از دست می‌دهد در نتیجه کسی با او معاشرت نمی‌کند و در انزوا و تنهایی می‌ماند. نه فقط کنجکاوی درباره زندگی افراد بلکه تفتیش عقاید و پرس و جو از گرایش‌های مذهبی او نیز، مصداق نقض حریم خصوصی او به شمار می رود.

امام صادق علیه‌السلام در این باره می فرماید: «از دین مردم تفتیش مکن که در این صورت بدون دوست می‌مانی». (میزان الحکمه، ج1، ص391)

دو. از بین رفتن آبروی دیگران
در بسیاری از مواقع، نادیده گرفتن حریم خصوصی افراد، باعث اطلاع از معایب آنها می‌شود. در نتیجه به حیثیت آنها لطمه‌ای وارد می‌شود که به راحتی قابل برگشت و جبران نیست؛ در این زمینه امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: هرگاه آبرو بریزد، جمع‌آوری آن دشوار است. (اعلام الدین، ص303)

سه. رسوایی در دنیا
در روایتی نبوی آمده: «كسى كه پرده از اسرار دیگران بردارد، اسرار خانه او نیز فاش خواهد شد». (غررالحکم، ص639).
ممکن است پیامد گفته شده در روایت، اثر وضعی نقض حریم خصوصی دیگران باشد چرا که این کار، افراد را به مقابله به مثل وامی‌دارد.

پیامدهای اخروی نادیده گرفتن حریم خصوصی اشخاص

در پاره ای روایات، گذشته از پیامدهای دنیوی، سخن از عذاب‌های سخت اخروی است. در اینجا به دو روایت بسنده می کنیم:

یک. در حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه وآله، گوش دادن به مکالمات شخصی افراد به عنوان مصداقی از تجسس منع شده است: «و المستمع بین قوم و هم له کارهون یصب فی أذنیه الأنک یوم القیامة»

کسی که به سخن و مکالمات افراد گوش می‌کند، درحالی‌که آن‌ها از اینکه کسی به گفته‌شان گوش دهد کراهت دارند، روز قیامت در گوش او سرب گداخته ریخته می‌شود» (برقی، ج. 2، ص. 616)

دو. حضرت در روایتی دیگر می‌فرمایند: کسی که به خانه همسایه‌اش سرک بکشد و اندام خصوصی مرد یا مو و بدن زنی را ببیند، مستحق آتش جهنم است. (بحارالانوار، ج104، ص37)

---