چرا پشه‌ها همیشه سراغ شما می‌آیند؟!

بیش از ۳۵۰۰ نوع پشه وجود دارد که فقط چند نوع آن‌ها آدم‌ها را نیش می‌زنند و البته فقط پشه ماده است که نیش می‌زند. پشه ماده به خون به عنوان منبعی از پروتئین نیاز دارد تا تخم‌گذاری کند. به همین دلیل، پوست میزبانی را که انتخابش کرده با خرطوم سوزن مانندش سوراخ می‌کند که باعث می‌شود جای این نیش بخارد و حتی سبب بیماری شود.
در خیلی از کشورها، نیش پشه خیلی فراتر از آزاردهنده بودن است. از مالاریا گرفته تا ویروس‌هایی که عامل تب زرد و تب دانگ بوده و با نیش پشه منتقل می‌شوند. حتی اگر شما جایی زندگی کنید که نیش پشه بیمارتان نکند، صدای تیز و ناخوشایند پشه واقعا آزاردهنده است.
خارش و تورم ناشی از نیش پشه می‌تواند تا چند روز ادامه داشته باشد. خاراندن جای نیش هم می‌تواند منجر به عفونت شود و در بعضی از افراد، یک واکنش آلرژیک می‌تواند باعث شوک  آنافیلاکسی شود.

چرا من؟

چند بار پیش آمده که از یک دورهمی در فضای باز یا از کمپ با بدنی پوشیده از نیش پشه به خانه برگشته‌اید و به این نتیجه رسیده‌اید که افراد دیگری که با شما بوده‌اند یک بار هم پشه نیششان نزده است؟ چه چیزی باعث می‌شود پشه‌ها سراغ بعضی از افراد بروند و بقیه را نادیده بگیرند؟
دلیل اینکه پشه‌ها جذب یک سری از افراد می‌شوند در چند مطالعه مورد بررسی قرار گرفته است. این مطالعات به بررسی بوی بدن، رنگ پوست، دما و بافت پوست، میکروب‌هایی که روی پوست زندگی می‌کنند، وضعیت بارداری، کربن دی اکسیدی که انسان با تنفس بیرون می‌دهد، الکل و نوع رژیم غذایی پرداخته‌اند. به طور کلی این مطالعات دریافته‌اند خانم‌های باردار، کسانی که دمای بدنشان بالاست و عرق می‌کنند، وجود میکروب‌های گوناگون روی پوست و کسانی که پوست تیره‌تری دارند بیشتر مستعد نیش پشه هستند.
اما این جواب چندان دقیق نیست؛ مواد شیمیایی که بعضی از گونه‌های پشه را جذب می‌کنند ظاهرا پشه‌های دیگر را می‌تارانند و آدم‌ها هزاران ماده شیمیایی گوناگون تولید می‌کنند، بنابراین اینکه بخواهیم متوجه شویم کدام مواد شیمیایی بر رفتار پشه‌ها اثر می‌گذارند اصلا کار ساده‌ای نیست.

کربن دی اکسید (CO2)
انسان‌ها و البته تقریبا تمام جانوران دیگر، از بدن خود کربن دی اکسید (CO2)، گرما و رطوبت پخش می‌کنند که حاصل تنفس سلولی است و همه‌ی اینها عواملی هستند که در ابتدا پشه‌ها را جذب می‌کنند. پشه‌های ماده با استفاده از سلول‌های عصبی بسیار حساسی که دارند، CO2 را تشخیص می‌دهند.
پژوهشی نشان داد سه گونه از پشه‌های بیماری‌زا جذب CO2 می‌شوند، اما همه CO2 از بازدم خود بیرون می‌دهند، بنابراین این عامل نمی‌تواند توجیه کند که چرا پشه‌ها عده‌ای را بیشتر از بقیه نیش می‌زنند.
مطالعه‌ی دیگر نیز نشان داده هر چه CO2 دفع شده بیشتر باشد، پشه‌ها بیشتر جذب می‌شوند. افرادی که شاخص توده بدنی‌شان بالاتر است، ظاهرا برای پشه‌ها و حشرات جذاب‌ترند که می‌تواند به ویژگی‌های دیگر نیز مربوط باشد، مثلا بیشتر بودن سطح پوست بدن و خروجی CO2.

لاکتیک اسید
مطالعات متعددی دریافته‌اند لاکتیک اسید نیز ماده‌ی شیمیایی دیگری است که پشه‌ها را جذب خود می‌کند. تحقیقی نشان داد لاکتیک اسید، پشه‌های ماده‌ی عامل تب زرد را جذب می‌کند. ما وقتی ورزش می‌کنیم لاکتیک اسید تولید می‌کنیم، بنابراین بهترین توصیه این است که بعد از ورزش فورا بدنتان را با آب و صابون بشویید.

باکتری‌های پوست
روی پوست ما میلیون‌ها باکتری وجود دارد که برای حفظ سلامت پوست ضروری‌اند. اما آیا ممکن است ساختار میکروبیوم پوستتان عاملی برای جذب پشه‌ها به سمت شما باشد؟ مطالعه‌ای دریافت هر چه تعداد باکتری‌های روی پوست بیشتر باشد، برای پشه‌ها جذابیت بیشتری دارد.
میکروبیوم پوست ما تحت تاثیر ژنتیک، سن و سیستم ایمنی ماست و گاهی واقعا نمی‌توانیم کاری بکنیم؛ اما محصولاتی که از آن‌ها برای پاکسازی و مرطوب کردن پوست استفاده می‌کنیم هم می‌توانند اثر داشته باشند، بنابراین اگر می‌خواهید پشه‌ها نیشتان نزنند شاید بهتر باشد از صابون‌های آنتی‌باکتریال استفاده نکنید.

ترکیبات ناپایدار
میکروب‌های مفید پوست بر مواد شیمیایی که دفع می‌کنیم نیز اثر می‌گذارند. مثلا عرق انسان کاملا بی بوست، مگر اینکه باکتری‌ها وارد عمل شوند. تمام این باکتری‌های روی پوست، ترکیبات داخل عرق و چربی پوست ما را به ترکیباتی ناپایدار تبدیل می‌کنند که برخی از آن‌ها پشه‌ها را جذب و برخی دیگر پشه‌ها را دور می‌کنند. طبق یافته‌ها، ظاهرا بعضی از باکتری‌های پوست، ترکیباتی تولید می‌کنند که باعث می‌شود افراد برای پشه‌ها جذاب نباشند و از این رو عملکردشان می‌تواند مانند یک سیستم دفاعی در برابر پشه‌ها باشد.
متاسفانه هنوز نمی‌دانیم چطور میکروبیوم پوست را دستکاری کنیم تا از این اثرات آن سود ببریم. کشف ارتباط بین تعداد باکتری‌های روی پوست و جذابیت آن‌ها برای پشه‌ها می‌تواند کمکمان کند حشره‌کُش‌هایی بسازیم و به روش‌هایی خاص برای محافظت در برابر مالاریا و دیگر بیماری‌های عفونی دست پیدا کنیم.
گروه خونی
چند مطالعه به بررسی این موضوع پرداخته‌اند که آیا گروه خونی افراد تاثیری روی جذاب بودن یا جذاب نبودن افراد برای پشه‌ها دارد. یک خبر خوب برای آن‌هایی که گروه خونی A دارند: ظاهرا پشه‌ها این گروه خونی را زیاد دوست ندارند اما خبر خوبی برای افرادی که گروه خونی‌شان O است نداریم. طبق یافته‌ها کسانی که از گروه خونی O هستند مثل غذایی خوشمزه برای پشه‌ها می‌مانند و تقریبا دو برابر آن‌هایی که گروه خونی‌شان A است برای پشه‌ها جذاب‌اند. اما افرادی که گروه خونی O دارند در صورتی که پشه‌ای حامل انگل مالاریا آن‌ها را نیش بزند، نسبت به سایر گروه‌های خونی، کمتر احتمال دارد دچار مالاریای شدید شوند.

آیا درست است که پشه‌ها بعضی از افراد را اصلا نیش نمی‌زنند؟

یک تئوری دیگر این است که پشه‌ها همه را نیش می‌زنند، اما بعضی از افراد متوجه این گزش نمی‌شوند چون به آن واکنش نشان نمی‌دهند. بنابراین وقتی خارش و التهابی وجود ندارد، به نظر می‌رسد پشه‌ای نیش نزده است. می‌توانیم این طور نتیجه بگیریم که پشه‌ها همه را نیش می‌زنند، اما واکنش افراد به این اتفاق متفاوت است که تا حدودی به نوع پشه، سیستم ایمنی ما و شخصیت و رفتار ما وابسته است؛ اینکه اهمیتی به آن ندهیم یا آن را جدی بگیریم و حساسیت نشان بدهیم!

چه کنیم تا پشه نیشمان نزند؟

بنابراین اگر یکی از افرادی هستید که انگار پشه‌ها عاشقش هستند، دانشمندان هنوز نمی‌توانند دلیل آن را کاملا به شما توضیح بدهند. شاید، گرما و یا لاکتیک اسید CO2 بیشتری تولید می‌کنید، یا شاید گروه خونی‌تان O است و یا تقصیر باکتری‌هایی است که روی پوستتان دارید. اما تسلیم نشوید. راهکارهایی وجود دارند که از نیش پشه‌ها تا حدودی در امان باشید.
یک روش این است که لباس‌های رنگ روشن بپوشید، زیرا یافته‌ها نشان می‌دهند پشه‌ها جذب رنگ‌های تیره می‌شوند. شاید سبز روشن یا آبی کمرنگ، بهترین انتخاب باشند و ظاهرا نارنجی و زرد حشرات را دور می‌کنند. از یک ماده طبیعی که پشه را دفع می‌کند روی پوستتان استفاده کنید، مثلا نعنا، سیترونلا و علف لیمو می‌توانند مفید باشند. ضمنا کسانی که الکل می‌نوشند برای پشه‌ها جذاب‌ترند.
اگر باغچه یا گلدان دارید اجازه ندهید آب راکد در آن بماند چون پشه‌ها در آن تخم‌ریزی می‌کنند. همچنین بعضی از گیاهانی که بوی تندی دارند و برای ما خوشایندند، مثل اسطوخودوس، ریحان و گل همیشه بهار می‌توانند پشه‌ها را دور کنند. اگر هیچ کدام از راهکارها فایده‌ای نداشت، حداقل کنار کسی بنشینید که برای پشه‌ها از شما جذاب‌تر است!

---