بحران مرمت بناهای تاریخی / حذف بنای ایرانی از یونسکو؟!

 

مسجد جامع عباسی در سال ۱۰۲۱ هجری قمری به‌ دستور شاه‌عباس صفوی ساخته شد، این مسجد که با نام‌های مسجد امام و مسجد شاه نیز شهرت دارد یکی از عظیم‌ترین بناهای جهان است. مسجد امام اصفهان در واقع شاهکاری از معماری، کاشی‌کاری و نجاری در قرن یازدهم هجری به شمار می‌رود که نه‌تنها به‌عنوان یکی از آثار ملی در ایران بلکه در یونسکو نیز به‌عنوان میراثی جهانی به ثبت رسیده‌ است.

اما ۲۳ تیر بود که خبر آسیب به این اثر تاریخی مهم در اثر مرمت غیراصولی منتشر شد. طبق اخبار بی‌توجهی به شکل هندسی دقیق گنبد در مرمت این اثر موجب آسیب به هندسه قوس‌ها شده، همچنین داربست زنی اشتباه نیز به کاشی‌های این گنبد صدمه وارد کرده است.

کارشناسان در این باره می‌گویند با توجه به آسیب‌های احتمالی ممکن است نیاز باشد گنبد دوباره از نو بنا شود تا شکل هندسی سابق خود را بازیابد.

مرمتگران این بنای مهم ملی در صحبت با برخی رسانه‌ها اعلام کردند دلیل این اتفاق استفاده از شابلون نامناسب برای مرمت بوده و در پاسخ به این سؤال که چرا از شابلون مناسب استفاده نشده، هزینه‌های بالای ساخت این نوع شابلون‌ها را به‌عنوان دلیل این امر مطرح کردند.

آیا مسجد امام از فهرست میراث فرهنگی یونسکو حذف خواهد شد؟

نکته دیگری که کارشناسان و دوستداران آثار تاریخی را نگران کرده حذف مسجد جامع عباسی از فهرست میراث جهانی یونسکو است. همانند اتفاقی که برای کلیسای جامع بگراتی در گرجستان افتاد. در سال ۲۰۱۷، یونسکو کلیسای بگراتی را از فهرست میراث جهانی حذف کرد چرا که بازسازی‌های عمده به یکپارچگی و اصالت این اثر خدشه وارد کرده بود.

البته مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان در واکنش به نگرانی‌های مردم در گفتگو با رسانه‌ها اعلام کرد که مرمتگران این بنا تا پایان مهرماه زمان خواسته‌اند تا نسبت به رفع ایرادات خود اقدام کنند اما سازمان میراث فرهنگی استان از آنها خواسته تا پایان شهریور این کار را به اتمام برسانند.

مرمت، صرفاً برای پایان‌دادن به انتقادها

این اتفاقی است که پیش‌تر برای مسجد عتیق اردبیل نیز افتاده بود. جمعه مسجد یا مسجد عتیق بنای مهم تاریخی دوران سلجوقی است که به عنوان قدیمی‌ترین اثر معماری موجود در شهر اردبیل شناخته می‌شود. اما با وجود اهمیت ویژه این بنا هرگز توجه کافی به آن صورت نگرفته، این در حالی است که هیئت‌امنا این مسجد بارها از سازمان میراث فرهنگی درخواست مرمت اصولی این بنا را داشته‌اند.

در نهایت پس از شش سال وقفه، در سال ۹۷ مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اردبیل از آغاز عملیات مرمت این بنای مهم خبر داد. مرمتی که به عقیده کارشناسان صرفاً به‌نوعی آراستن ظاهری این بنا بوده و به شکل اصولی انجام نگرفته است. اما آیا این شیوه درست برخورد با یک اثر مهم ملی آن هم با قدمتی هشتصدساله است؟

داستان غم‌انگیز مجسمه میدان فردوسی

داستان مرمت اشتباه آثار تاریخی که به‌جای حفظ اثر منجر به آسیب‌دیدن آن می‌شوند تنها به بناهای مهمی چون مساجد و خانه‌ها یا قلعه‌های تاریخی ختم نمی‌شود. ماه گذشته بود که خبر دورنگ شدن مجسمه فردوسی در اثر شستشوی نادرست در رسانه‌ها منتشر شد.

مجسمه‌ای که ۶۳ سال پیش توسط مرحوم ابوالحسن صدیقی ساخته و در محل میدان فردوسی نصب شد. این مجسمه که یکی از نماد‌های مهم شهر تهران به شمار می‌رود به ثبت ملی نیز رسیده است. به همین خاطر هرگونه اقدام جهت شستشوی این مجسمه، بدون گرفتن مجوز از سازمان میراث فرهنگی بر خلاف قانون است و مرمت چنین بناهایی باید به دست سازمان میراث فرهنگی و یا با نظارت کارشناسان خبره آنها صورت گیرد.

هرچند که در تصاویر منتشر شده آثار شستشوی نامناسب این مجسمه مشهود است، اتفاقی که به عقیده برخی دست کم در دو سال اخیر نیفتاده است. اما آنچه محرز است به طور کلی کم لطفی و بی مهری‌هایی است که نسبت به این بنای مهم پایتخت روا داشته‌اند، بنایی که که جزوی از تاریخ معاصر شهر تهران به حساب می‌آید.

در مورد بناهای مهم شهری چه کسی مسئول است؟

این اولین‌بار نیست که اختلاف بین شهرداری و سازمان میراث فرهنگی سبب آسیب‌دیدن بناهای مهم شهری تهران می‌شود. خرداماه سال گذشته مجسمه‌های معروف شیر میدان حر که در کنار پیکره نبرد گرشاسب با اژدها قرار گرفته بودند نیز قربانی این اختلاف شده و به‌جای مرمت، تخریب شدند.

حال سؤال اینجاست که چرا این آثار مهم بدون نظارت میراث فرهنگی در دست مرمت قرار می‌گیرند؟ یا در مورد بناهایی چون مسجد عتیق اردبیل و مسجد جامع عباسی که توسط خود وزارت میراث فرهنگی کنونی مرمت می‌شوند چرا مجدداً شاهد این اشتباهات جبران‌ناپذیر هستیم؟

---