کم‌آبی در نوزادان؛ خطرناک‌تر از آنچه فکر می‌کنید

خوشبختانه کم‌آبی بدن کودکان معمولا به راحتی و با مکررا خوراندن مایعات به کودک برطرف می‌شود؛ اما خیلی مهم است پزشک هم وضعیت کودک را بررسی کند تا مطمئن شوید سطح آب بدن کودک به حد نرمال رسیده است.

دهیدراسیون یا کم‌آبی بدن چیست؟

دهیدراسیون وضعیتی است که در آن بدن به اندازه کافی مایعات ندارد تا عملکردهای نرمال خود را انجام دهد. بدن کودک به دلیل اینکه کوچک است، کمبود مایعات و آب بدن فورا می‌تواند به مرحله‌ای خطرناک برسد.
آب یک عنصر حیاتی برای تمام سلول‌هاست. آب، دمای بدن را کنترل می‌کند، سلامت اندام‌ها و بافت‌ها را حفظ می‌کند، موادمغذی را به سلول‌ها می‌رساند و به عملکرد بهینه‌ی تمام سیستم‌های بدن کمک می‌کند.
کودک شما هر روز مایعاتی را از طریق ادرار، حرکات روده، تعریق، گریه کردن و حتی نفس کشیدن از دست می‌دهد و هر بار که چیزی می‌خورد یا می‌نوشد این مایعات از دست رفته را جبران می‌کند. حفظ هیدراسیون بدن یکی از دلایلی است که نوزادان باید مکررا و به دفعات زیاد شیر بخورند؛ شیرمادر یا شیرخشک.
چند عامل می‌توانند تعادل میان از دست رفتن آب بدن و جبران آن را به هم بزنند؛ مثلا اگر کودکتان استفراغ کند یا اسهال داشته باشد، سریع‌تر از زمانی که حالش خوب است آب از دست می‌دهد و ممکن است بدنش دهیدراته یا کم‌آب شود. همچنین اگر کودک خوب شیر نخورد یا با تغذیه با شیشه شیر مشکل داشته باشد ممکن است دچار کم‌آبی بدن شود.
یادتان باشد که هیدراسیون فقط با آب نیست. بدن کودکان به میزان کافی از مایعات و الکترولیت‌هایی مانند سدیم نیاز دارد تا تعادل مایعات در بدنش برقرار شود. دهیدراسیون سه نوع اصلی دارد: از دست دادن آب بدن، کمبود الکترولیت‌ها و هم پایین بودن سطح آب بدن و هم کمبود الکترولیت‌ها.

علائم کم‌آبی بدن در نوزادان

کودکان و نوزادان فورا دچار کم‌آبی می‌شوند. وقتی کودک ناخوش است، گرمازده شده یا مشکل در تغذیه دارد (مثلا خوب شیرنخوردن در زمان دندان درآوردن)، باید نسبت به علائم کم‌آبی بدن دقیق باشید. شایع‌ترین علائم دهیدراسیون کودکان شامل موارد زیر می‌شود:
. ادرار غلیظ که زرد خیلی تیره یا نارنجی به نظر می‌رسد
. یبوست
. خشکی لب‌ها
. خشکی دهان
. خشکی غشا مخاطی
. خواب‌آلودگی زیاد
. عصبی و بی‌قرار بودن
. تعویض پوشک کودک کمتر از شش بار در عرض ۲۴ ساعت
. عدم تمایل به تغذیه با شیر
. گریه بدون اشک
. رنگ‌پریدگی
. فرو رفتن ملاج (لکه نرم روی سر) نوزاد
. چروک خوردن پوست
لازم است بدانید کودکان و نوزادان می‌توانند دهیدراته شوند حتی وقتی که هیچ علامتی وجود ندارد. بنابراین ضروریست مطمئن شوید کودک به اندازه کافی مایعات می‌خورد. یکی از راه‌های چک کردن میزان آب بدن کودک این است که پوشک کودک را به طور مرتب از جهت خیس بودن بررسی کنید که در نوزادان باید بعد از هر بار شیر خوردن یا هر یکی دو ساعت خیس شود.

علت‌های کم‌آبی بدن در نوزادان

چندین عامل می‌توانند بدن کودکان را کم‌آب کنند. البته هرکسی و در هر سنی می‌تواند به کم‌آبی بدن دچار شود؛ اما این اتفاق در کودکان کوچک‌تر از ۴ سال شایع‌تر از بزرگسالان است، زیرا بدن آن‌ها نسبت به افراد بزرگسال آب بیشتری دارد (۷۸ درصد نسبت به ۶۰ درصد). ضمنا سوخت و ساز بدن بچه‌ها سرعت بیشتری دارد، یعنی بدنشان سریع‌تر آب مصرف می‌کند. دهیدراسیون نوزادان و شیرخواران می‌تواند به دلایل زیر رخ دهد:
. مشکلات مربوط به شیر خوردن با شیشه: اگر بچه‌ها با شیشه، خوب و کافی شیر نخورند یا شیر مادر در هر بار تغذیه برایشان کافی نباشد، بدنشان دهیدراته خواهد شد.
. مشکلات مربوط به تغذیه از سینه مادر: بچه‌هایی که از شیرمادر تغذیه می‌کنند، اگر سینه را به درستی نگیرند و میک (مِک) نزنند، یا به اندازه کافی از شیر مادر نخورند یا شیر مادر کافی نباشد ممکن است دهیدراته شوند.
. اسهال: اگر کودکتان اسهال بگیرد، مایعات بدنش با هر بار دفع به میزان زیادی از دست می‌رود.
. تب: بالا رفتن دمای بدن کودک می‌تواند باعث از دست رفتن مایعات بدن شود. ضمنا بچه‌ها وقتی که تب دارند خوب شیر نمی‌خورند.
. زیاد در معرض گرما قرار گرفتن: دمای بالای بدن، رطوبت زیاد، یا مدت زمان طولانی بیرون و در معرض هوای گرم بودن می‌تواند باعث تعریق و تبخیر مایعات بدن از طریق پوست شود.
. عدم تمایل کودک به شیر خوردن: بچه‌ها در صورتی که درد داشته باشند یا ناخوش باشند ممکن است از خوردن شیر امتناع کنند. گرفتگی بینی، گوش درد یا گلودرد می‌تواند در مکیدن و بلع اختلال ایجاد کند.
. استفراغ: وقتی کودک نمی‌تواند شیری را که خورده در معده نگه دارد و استفراغ می‌کند، مایعات مهمی را که بدنش نیاز دارد از دست می‌دهد. استفراغ‌های مکرر می‌توانند خیلی زود بدن را دهیدراته کنند.

درمان

درمان دهیدراسیون در شیرخواران بستگی به علت و شدت این عارضه و سن کودک دارد. برای نوزادان یا شیرخواران کوچک‌تر از سه ماه، باید کودک را نزد پزشک ببرید. اگر اسهال یا دیگر عوارض طولانی شدند نیز باید کودک را به پزشک برسانید.
اگر کودک هرگونه علامتی از دهیدراسیون دارد با پزشک یا اورژانس تماس بگیرید. آن‌ها می‌توانند به شما بگویند آیا کودکتان به درمان و مراقبت پزشکی نیاز دارد یا نه.
دهیدراسیون شدید می‌تواند خیلی خطرناک باشد و حتی منجر به مرگ شود. بنابراین اگر علائم آشکاری از دهیدراسیون می‌بینید با اورژانس تماس بگیرید.

در شرایط زیر هر چه سریع‌تر کودک را به اولین مرکز درمانی برسانید یا با اورژانس تماس بگیرید:
. ملاج (فونتانل) سرش فرو رفته و گود شده است.
. بیشتر از هشت ساعت است که اسهال دارد.
. دیگر علائم شدید دهیدراسیون را دارد.
. شیر نمی‌خورد.
. کوچک‌تر از سه ماه است و تب دارد.
. بعد از دو بار شیر خوردن استفراغ کرده است.
. بی‌قرار به نظر می‌رسد.

در خانه
اگر علائم کودک خفیف باشد احتمالا پزشک توصیه می‌کند در خانه از کودک مراقبت کنید و ضمنا به دقت علائمش را زیر نظر بگیرید:
. وضعیت شیرخوردن و خیس بودن پوشک کودک را مدام بررسی کنید.
. اگر هوا گرم است و کودک داغ شده او را به جای خنکی از خانه ببرید و لباس و پتوی اضافی را از او دور کنید.
. مکررا به او شیر بدهید، خصوصا اگر هر بار کودک شیر زیادی نمی‌خورد.
. مایعات دیگری به نوزاد ندهید: بدون اجازه‌ی پزشک به نوزاد او. آر. اس، آب، آبمیوه یا هر نوشیدنی دیگر ندهید. علاوه بر اینکه این نوشیدنی‌ها ممکن است مناسب سن کودک نباشند، خوراندن مایعات اشتباهی به کودک می‌تواند دهیدراسیون را بدتر کند.
اگر پزشک کودکتان توصیه کرد مایعات هیدراته کننده به او بدهید، دقیقا طبق دستور عمل کنید. این مایعات جهت هیدراسیون بدن کودک با دیگر مایعاتی که حاوی الکترولیت‌ها هستند متفاوت‌اند و برای هیدراسیون فوری کودک طراحی شده‌اند.

در مطب پزشک
اگر پزشک توصیه کرد، کودک را برای معاینه و چکاپ نزدش ببرید تا پزشک مشخص کند بهترین درمان برای کودک چیست. در مورد کودکانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، پزشک وضعیت سینه به دهان گرفتن کودک و مکیدن و روش شیردهی مادر را بررسی می‌کند. اگر شیرخوار به اندازه کافی شیر نخورد احتمالا پزشک توصیه می‌کند به یک مشاور شیردهی مراجعه کنید یا شیر خشک مکمل تجویز می‌کند.
پزشک وضعیت عمومی سلامت نوزاد را نیز بررسی می‌کند. اگر کودک عفونتی داشته باشد، پزشک برای درمان این عارضه آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند.

در بیمارستان
اگر دهیدراسیون خیلی شدید باشد، لازم است کودک در بیمارستان بستری شود تا پزشکان بتوانند وضعیت دریافت مایعات و خروجی آن را تحت کنترل بگیرند.
همچنین ممکن است مایعات به صورت وریدی به بدن کودک تزریق شوند تا مایعات از دست رفته جبران شود، خصوصا اگر کودک خوب شیر نخورد یا استفراغ و اسهال شدید داشته باشد.

پیشگیری از کم‌آب شدن بدن کودک

بهترین راه پیشگیری از دهیدراسیون کودکان و نوزادان این است که علائم و علت‌های آن را بدانید، و ضمنا بلد باشید چه کنید تا بدن کودک به مرحله کم‌آبی نرسد.

به نوزاد مکررا شیر بدهید
به نوزاد هر دو سه ساعت شیر بدهید. حتی زمانی که کودک خواب است باید هر سه ساعت بیدارش کرده به او شیر بدهید.
با گذشت هفته‌ها از سن نوزاد کم‌کم در هر بار تغذیه، شیر بیشتری می‌تواند بخورد و می‌تواند بین وعده‌های شیر خوردن، مدت زمان طولانی‌تری بخوابد.
هرگز به قصد متوقف کردن اسهال یا استفراغ از شیر دادن به کودک خودداری نکنید. بدن کودک به مایعات بیشتری نیاز دارد تا آنچه از دست داده را جبران کند. بنابراین وقتی کودک بیمار است یا دوره نقاهت را طی می‌کند، مکررا به او شیر بدهید.

وضعیت خیس بودن پوشک و وزن‌گیری کودک را کنترل کنید
هر روز تعداد دفعات خیس شدن پوشک کودک را چک کنید و کودک را برای چکاپ‌های منظم از جهت سلامتی و وزن‌گیری نزد پزشک ببرید.

کودک را در معرض گرمای زیاد قرار ندهید
وقتی هوای بیرون خیلی گرم یا مرطوب است سعی کنید نوزاد را بیرون نبرید. اگر مجبورید بیرون بروید حتما کودک را در سایه و خنک‌ترین وضعیت ممکن نگه دارید.
بچه‌ها داخل یک اتاق یا اتومبیل گرم و گرفته و دم‌کرده هم می‌توانند داغ شوند. سعی کنید کودک در وضعیت راحتی باشد. اگر اجبارا در محیطی گرم هستید مکررا به کودک شیر بدهید تا مایعات از دست رفته بدنش جایگزین شود.

به نوزادان کم‎سن آب ندهید
سعی نکنید بین وعده‌های شیر خوردن نوزاد به او آب بدهید تا جلوی کم‌آبی بدنش را بگیرید. در واقع بهترین کار این است که این کار را اصلا انجام ندهید، مگر اینکه پزشک دستور بدهد.
آب معده کودک را پُر می‌کند و هیچ ماده مغذی ندارد. اما هم شیر مادر و هم شیر خشک، به کودک مایعات و مواد مغذی می‌رسانند.
کودکان و نوزادان طی روز مایعات از دست می‌دهند، اما همه‌ی مایعات لازم بدن را از طریق شیرخوردن تامین می‌کنند و این یک تعادل طبیعی است. وقتی این معادله به هم می‌ریزد کودک دهیدراته می‌شود. با دانستن این عارضه‌ی شایع، علت‌ها و علائم آن می‌توانید جلوی آن را بگیرید یا حداقل زود تشخیصش دهید.

---