قهرمان حل مسألۀ انحراف قبله مدینه

دومین معجزه ماندگار پیامبر (ص)
قبله شهر مدینه، دومین معجزه جاوید پیامبر اکرم (ص) بعد از قرآن است. علتش این است که حضرت بدون در اختیار داشتن ابزارهای پیشرفته علم نجوم و هیأت مانند زیج و دیگر منابع تشخیص طول و عرض جغرافیایی،‌ جهت قبله مسجد مدینه را تعیین کردند و علم امروز ثابت می‌کند محراب مسجد نبوی دقیقاً به موازات ناودان خانه خداست.

آغاز مشکل
بعد از پیامبر (ص) که جهان اسلام رو به گسترش نهاد به‌خاطر بُعد مسافت تا مکه، تعیین جهت قبله برای مسلمان‌های کشورهای دورتر مانند آفریقا،‌ هند، آسیای میانه و قفقاز دشوار شد.

موج اختلاف در جهان اسلام
برای حل این مشکل، علمای اسلامی با استفاده از جدول‌های زیج، طول و عرض جغرافیای شهر خود را از خط استواء محاسبه می‌کردند و بعد با ترسیم دوایر هندی، افق سایر شهرها را به دست می‌آورند. تا مدت‌ها وضع به همین منوال بود اما اختلاف بزرگی بین علما درگرفت که موج آن، دامن جهان اسلام را گرفت.

تشکیک دو عالم سرشناس شیعی در محاسبات نجومی
محقق کرکی، فقیه مشهور عهد صفوی، در جریان سفری از جبل عامل به ایران، ادعا کرد محراب هیچ مسجدی در ایران به طرف قبله واقعی نیست! علامه مجلسی هم ادعای دیگری پیش کشید و گفت:‌ من در سفر به حجاز، با محاسبات ریاضی، متوجه شدم قبله مسجد پیامبر (ص) نیز به سمت کعبه نیست!

احتمال توطئه‌ بنی امیه
این ادعا به فرض صحت، هم اصل نبوت را زیر سؤال می‌بُرد هم امامت را. چرا که پیکر مطهر پیامبر (ع) با دستان مبارک حضرت علی (ع) به سمت قبله دفن شده است. لذا علامه مجلسی برای دفع این شبهه، مسأله انحراف قبله را توطئه بنی امیه و سلاطین جور دانست.

ارزیابی علامه مجلسی
به‌خاطر اهمیت فراوان این موضوع، علامه مجلسی در دو جای بحار به تفصیل (در حدود صد صفحه) به آن می‌پردازد و دست آخر به این نتیجه می‌رسد که قبله مدینه به مقدار 37 درجه از جنوب به مشرق منحرف است.

ریشه اختلاف دقیقاً کجاست؟
امروزه نقشه‌ها و خطوط طول و عرض جغرافیایی را بر اساس مبدأ گرینویچ (رصدخانه‌ای در لندن) محاسبه می‌کنند اما قدما آن را از مبدأ جزایر اسپانیا معروف به جزائر فِرو (به عربی: جزائر خالدات) در نظر می‌گرفتند. بعدها اما این جزائر به دلیل پیشروی اقیانوس اطلس، زیر آب رفت و در نتیجه،‌ شبهۀ انحراف قبله پیش آمد.

قهرمان حل مساله
گره این مشکل همچنان ناگشوده بود تا اینکه به گفته علامه طباطبایی در تفسیر گرانسنگ المیزان،‌ فقیه نابغه و ریاضی‌دان افغان،‌ مشهور به سردار کابلی، با محاسبات پیچیده ریاضی توانست اثبات کند که محاسبات پیشینیان اشتباه بوده و مدینه در عرض 24درجه و 57 دقیقه خط استواء و طول 39 درجه و 59 دقیقه واقع است. این استخراج، درست با محراب مسجد نبوی مطابق است.