چرا زهره یک سیاره است؟(علوم چهارم دبستان)

درس هشتم از کتاب علوم چهارم دبستان با عنوان "آسمان در شب" می باشد. در این درس دانش آموز می خواهد ببیند که در آسمان چه خبر است؟او  با کهکشان؛منظومه شمسی، تفاوت ستاره و سیاره و انواع ستاره ها و سیاره ها آشنا می شوند. دانش آموز با آشنا شدن مباحث  این درس می تواند فاصله متفاوت ستارگان از زمین را درك كرده و فاصله سیاره ها از خورشید را با یكدیگر مقایسه كند، وبرخی از ویژگی های سیاره های را با یكدیگر مقایسه كرده وبه ویژگی مهم زمین كه تنها سیاره قابل زندگی است پی ببرد.

 درس با نگاه ایمان به آسمان شروع شده است،او که دوست داشت با زندگی عشایر آشنا شود با عمویش به استان فارس سفر می کند و در آنجا یک روز هنگام غروب خورشید؛نقطه ای درخشان در آسمان نظر او را جلب می کند . با تاریک شدن هوا ، او آسمان را پر از نقطه های روشن دید و از دیدن آنها شگفت زده شد. ایمان بعد از مشاهده ی آسمان سوالاتی در ذهنش به وجود آمد : چرا برخی نقطه های نورانی تر دیده می شوند؟چرا در روز این نقطه ها را نمی بینیم؟آیا فاصله ی همه این نقطه های نورانی از ما به یک اندازه است؟حال می خواهیم ببینمی این نقاط نورانی در آسمان چه چیزی هستند؟

نقاط نورانی در آسمان

 در اسمان شب نقطه های نورانی بسیار زیادی وجود دارد. فاصله این نقطه ها با زمین به یک اندازه نیست. برخی نقطه های نورانی دورتر و برخی نقطه ها نزدیک تر هستند.از روی زمین این نقطه های نورانی در کنار هم ممکن است به شکلهای گوناگون دیده شوند.

باور غلطی که اکثر افراد دارند، تصور می کنند همه نقاط نورانی که در آسمان شب دیده می شود، ستارگان هستند،در صورتی که به جز ستارگان، اجرام دیگری نیز در آسمان شب وجود دارد که ما می توانیم با چشمان غیرمسلح آنها را ببنیم. به جز ستارگان در آسمان شب میهمان‌های دیگری داریم. که بر زیبایی آسمان می‌افزایند.

 صورت فلکی

صورت فلکی یک گروه شناخته شده از ستارگان در آسمان می‌باشد. از گذشته های دور، ستاره شناسان، ستارگان را به گروه هایی تقسیم بندی كرده اند،تا بیان موقعیت اجرام آسمانی آسانتر انجام شود به این گروههای ستارگان، صورت های فلكی می گویند. صورتهای فلكی را به نام قهرمانان اساطیری، جانوران و اشیا نامگذاری كرده اند: مانند دب اكبر (خرس بزرگ)، شكارچی و...

بیشترین کاربردی که صورت‌های فلکی دارند، تقسیم‌بندی آسمان به ناحیه‌های مشخص و نام‌گذاری آنها است. وسعت آسمان نیاز وجود یک سری آدرس را ضروری ساخته‌است. هرچند با مختصات نجومی مانند بعد و میل نیز می‌توان این کار را انجام داد اما بهره‌گیری از این مختصات کار آسانی نیست. راحت‌ترین راه این است که آسمان به نواحی مختلف آشکاری تقسیم شود. بهترین راه برای چنین تقسیم‌بندی استفاده از ستاره‌های بارز و مشخص آن است. این تقسیم‌بندی شامل چند ستاره در کنار یکدیگر می‌شود که مثلاً شکل یک مربع یا مثلث را تشکیل می‌دهند. این تقسیم‌بندی به آشناسازی و نیز در اشاره و یافتن مکان یک جرم آسمانی نیز کمک می‌کند؛ مثلاً وقتی گفته می‌شود ماه در صورت فلکی قوس است می‌توان پی برد که به کدام سوی آسمان نگاه باید کرد. در واقع می‌توان گفت یکی از کاربردهای صور فلکی برای آدرس دهی در آسمان است.

اسطوره‌ها، الهه‌ها، موجودات افسانه ای، اشیا مقدس و… هستند که هرکدام به نحوی به آسمان راه پیدا کرده‌اند و برای هر قومی نماد خاصی داشته‌اند. اگرچه هر فرد می‌تواند هر شکلی را در آسمان برای خود تصور کند و صوری فلکی مخصوص به خود را داشته باشد، اما در کل ۸۸ صورت فلکی رسمی وجود دارد که از هر دو نیم کره شمالی و جنوبی زمین قابل مشاهده است.

کهکشان چیست؟

در شب‌هایی که آسمان صاف و کاملاً تاریک است، نواری ابرمانند از تعداد بسیار زیادی ستاره‌های کوچک نزدیک به هم در آسمان دیده می‌شود که در گذشته کهکشان نامیده می‌شد.کهکشان همان ستارگان، گازها، سیارات، سیارک ها، قمر ها، گرد‌ها و غبار‌هایی می‌باشد که در فضا وجود دارد و تحت نیروی جاذبه‌ای در یک مدار مشخصی قرار می‌گیرند. امروزه بیش از ۱۰۰ میلیارد کهکشان شناسایی شده است که در بسیاری از موارد با هم متفاوت اند. بسیاری از این سیارات را با چشم غیر مسلح هم می‌توانید ببینید، ولی برای دیدن عده‌ای دیگر از آن‌ها باید حتما از تلسکوپ استفاده کنید.

کوچک‌ترین کهکشان‌ها دارای پهنایی برابر با چند صد سال نوری، شامل نزدیک به صد میلیون ستاره هستند. بزرگترین کهکشان‌ها تا ۳ میلیون سال نوری پهنا دارند و شامل بیش از صد تریلیون ستاره هستند. کهکشان‌ها بر گرد مرکز جرم خود در گردشند.

کهکشان‌ها چهار نوع می‌باشند که هر کدام از آن‌ها با توجه به شکلی که دارند نام گذاری شده اند:

کهکشان بیضوی:این نوع از کهکشان‌ها بیش از نیمی از کهکشان‌های شناسایی شده جهان را به خود اختصاص داده است. ستاره‌هایی که در این کهکشان‌ها وجود دارند به رنگ قرمز می‌باشند و بازوی مارپیچی مشخصی ندارند. کهکشان‌های بیضوی از دید شکل، از شکل بیضی‌گون (شبیه توپ راگبی) تا شکل کروی متغیر هستند و اشکالی میان این دو نیز یافت می‌شوند. برعکس کهکشان‌های دیگر که نوری آبی از ستاره‌های فروزان و کم عمر منعکس می‌کنند، کهکشان‌های بیضوی زرد رنگ دیده می‌شوند. علت این امر ساخته شدن ستاره‌ها در این کهکشان‌ها می‌باشد که در نتیجه کمابیش همه نور آن‌ها از ستاره‌های غول سرخ که دارای طول عمر زیادی هستند به دست می‌آید.
کهکشان مارپیچی :این کهکشان شبیه به فرفره‌هایی می‌باشد که در دوران کودکی از آن‌ها به عنوان وسیله بازی استفاده می‌کردید. در واقع این کهکشان‌ها شبیه به فرفره‌های در حال چرخش می‌باشد. ستاره‌هایی که عمر بسیاری دارند در مرکز این کهکشان و ستاره‌های جوان‌تر و سحابی‌ها در بازو‌های چرخان این کهکشان قرار دارند. سرعت چرخش این بازو به نیروی گرانش بستگی دارد و هرچه از مرکز دور‌تر باشید سرعت چرخش کم‌تر خواهد شد و در صورت نزدیکی به مرکز سرعت چرخش افزایش می‌یابد. بهتر است بدانید که کهکشان راه شیری از این مدل می‌باشد. این کهکشان قطری برابر با ۱۰۰ هزار سال نوری دارد و ضخامت این کهکشان برابر ۱۰ هزار سال نوری می‌باشد. منظومه شمسی ما تنها یک بخش بسیار کوچکی از این کهکشان می‌باشد.

کهکشان مارپیچی _ میله‌ای:در این کهکشان ستاره‌ها بازو‌های میله‌ای می‌سازند و این بازو‌ها از دو طرف مرکز کهکشان قابل دیدن است. یک کهکشان مارپیچی میله‌ای دارای یک هسته برآمدگی میانه‌ای کشیده شده و میله‌ای شکل است. هم‌زمان با چرخش هسته این‌طور به نظر می‌رسد که در هر سوی هسته یک بازو نیز می‌چرخد. شکل کهکشان‌های مارپیچی و کهکشان‌های مارپیچی میله‌ای از کهکشان‌های با برآمدگی‌های میانه‌ای بزرگ با بازوهای نه چندان به هم پیوسته تا کهکشان‌های با برآمدگی‌های مرکزی کوچک و بازوهای آزاد متغیر است. اگر چه کهکشان‌های مارپیچی و مارپیچی میله‌ای پیش از این به عنوان دو گونه کهکشان جدا دسته‌بندی می‌شدند، ولی امروزه ستاره‌شناسان آن‌ها را همانند می‌دانند.

کهکشان‌های نامنظم:این نوع کهکشان‌ها همانطور که از نامشان پیداست شکل و ساختاری نا منظم دارند و نمی‌توان آن‌ها را در هیچ دسته دیگری دسته بندی کرد از این رو همه آن‌ها را در دسته نامنظم‌ها قرار می‌دهند.

این نوع،کهکشان‌های ناهمگون یا بی‌قاعده هیچ شکل یا ساختار سامان‌مندی ندارند، آن‌ها دارای جرم بیشتری از کهکشان‌های دیگر هستند و بیشتر ستاره‌های موجود در آن‌ها دارای طول عمر کم و درخشان می‌باشند. با وجود اینکه بسیاری از کهکشان‌های ناهمگون در بر گیرنده نواحی تابان گازی هستند که ستاره‌ها در آن‌ها ساخته می‌شوند، بیشتر گاز میان ستاره‌ای کهکشان‌ها بایستی فشرده شوند تا ستاره‌های تازه‌ای بسازند. نزدیک به پنج درصد از هزار کهکشان درخشان را کهکشان‌های ناهمگون تشکیل می‌دهند. این در حالی است که یک چهارم کهکشان‌های شناخته شده نیز کهکشان‌های ناهمگون هستند.

منظومه شمسی چیست؟

منظومه شمسی یا سامانه خورشیدی ، منظومه‌ای دربرگیرندهٔ یک ستاره به نام خورشید و شماری اجرام آسمانی دیگر است که در مدارهایی مستقیم یا غیرمستقیم پیرامون آن می‌گردند.

منظومه شمسی یا سامانه خورشیدی، از خورشید و هر آنچه که در اطراف آن می‌چرخند تشکیل شده است. ترتیب قرار گیری اجسام در این سیستم از نزدیک‌ترین به خورشید شامل؛ چهار سیاره داخلی، کمربند سیارکی بین مریخ و مشتری، چهار غول گازی، کمربند کویپر، ابر اورت و هلیوسفر است. ستاره شناسان تخمین می‌زنند که لبه منظومه شمسی حدود ۱۵ میلیارد کیلومتر از خورشید فاصله دارد.

بسیاری از دانشمندان اعتقاد دارند که منظومه شمسی از یک ابر غول پیکر و چرخان گرد و غبار و گاز به نام سحابی خورشیدی تشکیل شده است. وقتی سحابی به دلیل گرانش در خود فرو ریخت، سرعت چرخش آن بیشتر شده و به یک دیسک صاف تبدیل می‌شود. در این دیسک بیشتر مواد به سمت مرکز کشیده شده و خورشید را تشکیل می‌دهند. سایر ذرات دیسک با برخورد به یکدیگر چسبیده و  اجرام‌ کوچک‌ و بی‌ شمار آسمانی را می‌سازند، این ذرات نیز با همدیگر ادغام شده سیارک‌ها، دنباله دارها، قمرها و سیارات را تشکیل دادند.
منظومهٔ خورشیدی دارای هشت سیاره (عطارد، زهره، زمین، مریخ، مشتری، زحل، اورانوس و نپتون) و پنج سیاره کوتوله تاکنون شناخته‌شده (سرس، پلوتون، هائومیا، ماکی‌ماکی و اریس) است. چهار سیارهٔ نخست، سیاره‌های درونی یا زمین‌سان هستند و بیشتر از سنگ ساخته شده‌اند و از چهار سیارهٔ دیگر یا سیاره‌های بیرونی، مشتری و زحل غول‌های گازی هستند و بیشتر از گازهای هیدروژن و هلیوم ساخته شده‌اند و اورانوس و نپتون غول‌های یخی هستند.

سیارات درونی، سیاراتی هستند که در منظومهٔ شمسی درونی و مداری نزدیک به خورشید قرار دارند. همانطور که گفتیم ،عطارد، زهره، زمین و مریخ چهار سیاره منظومه شمسی درونی هستند که از آهن و سنگ تشکیل شده‌اند. این سیارات به دلیل داشتن اندازه و ترکیب مشابه با عنوان سیارات خاکی یا شبه زمین شناخته می‌شوند.

منظومه شمسی بیرونی، سیاراتی هستند که در منظومهٔ شمسی بیرونی و در مداری دورتر از خورشید قرار دارند. این سیارات شامل مشتری، زحل، اورانوس و نپتون هستند که برخلاف سیارات درونی از گاز ساخته شده و با عنوان غول‌های گازی شناخته می‌شوند. در میان این سیارات، ده‌ها قمر با انواع ترکیبات از سنگی تا یخی تا حتی آتشفشانی (مانند قمر آتشفشانی آیو) قرار دارد.

علاوه بر این اجرام، منظومهٔ خورشیدی دربرگیرندهٔ اجرام دیگری از جمله ماه‌ها، سیارک‌ها، شهاب‌وارها، شهاب‌ها، شهاب‌سنگ‌ها و دنباله‌دارهاست. منظومهٔ خورشیدی هم‌چنین دارای مناطق خاصی از جمله کمربند سیارک‌ها، کمربند کویپر و دیسک پراکنده (منظومهٔ خورشیدی) است.

خورشید

خورشید بزرگترین جسم سامانه خورشیدی و ستاره‌ای است که زمین و اجرام دیگر منظومهٔ شمسی پیرامون آن می‌گردند. این جسم مسلط بر منظومهٔ شمسی است به گونه‌ای که به تنهایی ۹۹٫۸ درصد از جرم منظومه را به خود اختصاص داده است. خورشید نزدیک به ۱٬۳۹۲٬۰۰۰ کیلومتر قطر دارد و سرچشمه اصلی نور، انرژی، گرما و زندگی برروی زمین است. در این سامانه، سیارات در مسیرهای بیضی شکل به دور خورشید گردش می‌کنند البته خورشید کاملاً در مرکز این مدارهای بیضوی قرار ندارد.این ستاره منبع انرژی بسیار است که بخشی از نور و گرمای آن موجب بقای زندگی بر روی کرهٔ زمین می‌شود.

سیاره های منظومه شمسی

همانطور که گفتیم ،منظومه شمسی دارای ۸ سیاره است که به دور خورشید گردش می‌کنند. ۴ سیاره اول بافتی سنگی، جرم زیاد و قطر کمی دارند و در مقابل ۲ سیاره بعدی غول‌هایی از جنس گاز و ۲ سیاره آخر غول‌هایی از جنس یخ هستند.

عطارد:
نزدیک‌ترین سیاره به خورشید در منظومهٔ خورشیدی و تندروترین سیارهٔ منظومهٔ خورشیدی است که با سرعتی حدود ۴۸ کیلومتر بر ثانیه، هر ۸۸ روز یکبار خورشید را دور می‌زند.

این سیاره که حدودا ۱۴ قرن قبل از میلاد کشف شد، میانگین تغییر دمای بسیار متفاوتی دارد و با توجه به جهت قرارگیری و تعامل با خورشید واکنش نشان می‌دهد. به گونه‌ای که دمای آن در گرم ترین حالت ممکن ۴۲۷ درجه سانتی‌گراد و در سردترین حالت منفی ۱۷۳ درجه سانتی‌گراد است.

عطارد کوچک‌ترین و درونی‌ترین سیارهٔ منظومهٔ خورشیدی است و مانند سیارهٔ زهره در بخش درونی مدار زمین به دور خورشید قرار گرفته‌است. این سیاره قمر ندارد و سطح رو به خورشیدِ آن بسیار داغ و رویهٔ پشت به خورشید آن بسیار سرد است.
مشاهدهٔ عطارد از زمین هرگز از ۲۸ درجهٔ فاصلهٔ زاویه‌ای فراتر نمی‌رود. در نتیجهٔ این نزدیکی به خورشید، این سیاره فقط پس از غروب خورشید در افق شرقی پیش از طلوع آفتاب؛ معمولاً در شرایط گرگ و میش، در نزدیکی افق غربی قابل دیده‌شدن است. در این زمان، ممکن است به صورت یک ستارهٔ روشن به نظر برسد، اما مشاهدهٔ آن اغلب به مراتب دشوارتر از مشاهدهٔ سیارهٔ زهره است.

سیاره زهره (ملقب به خواهر زمین)؛ دومین سیاره در منظومه شمسی:

زُهره یا ناهیدبه ترتیب نزدیکی به خورشید، دومین سیارهٔ زمین‌سان منظومهٔ خورشیدی است که در مداری میان مدارهای زمین و عطارد قرار گرفته‌است. سیارهٔ زهره از نظر مداری، نزدیک‌ترین فاصله به زمین را دارد. زهره پس از ماه، درخشان‌ترین جرم آسمانی طبیعی است که به هنگام شب در آسمان زمین دیده می‌شود و قدر ظاهری آن به ۴٫۶- می‌رسد.

در ابتدای زندگی 4 میلیارد ساله زهره، این سیاره بسیار شبیه زمین بوده است. سیاره ناهید از زمین به خورشید نزدیک‌تر است. همین نزدیکی به خورشید باعث شده تا زنجیره‌ای از وقایع، زهره را تبدیل به یک جهنم واقعی کند. با توجه به فاصله ناهید از خورشید، دمای آن باید کمی از دمای زمین بیشتر باشد اما همین مقدار کم حرارت بالاتر، موجب تبخیر بیشتر آب شده است. بخار آب، گاز مهمی در پدیده گلخانه‌ای است و افزایش بخار آب در جو سیاره زهره موجب تشدید پدیده گلخانه‌ای شده. گاز گلخانه‌ای ، هوای گرم را مرطوب می‌کند و مانع گذر گرما به خارج می‌شود.

سیاره ناهید، زهره یا ونوس از بسیاری جهات از نظر ساختار شبیه به زمین است. این سیاره یک هسته آهنی دارد که شعاع آن تقریباً 3200 کیلومتر (2000 مایل) است. در بالای این هسته گوشته‌ای ساخته شده از سنگ داغ به دلیل گرمای داخلی سیاره به آرامی در حال ارتعاش است. سطح این سیاره نیز یک پوسته نازک از سنگ است که با جابه‌جایی گوشته ونوس و ایجاد آتشفشان‌ها، برآمده می‌شود و حرکت می‌کند.

سیارهٔ زهره، بدون قمر است و در مدار تقریباً دایره‌واری به‌دور خورشید می‌گردد. این سیاره از بسیاری دیدگاه‌ها ازجمله اندازه، جرم، گرانش و ترکیبات ساختاری به زمین همانندی دارد و به خاطر همین نزدیکی‌ها آن را سیارهٔ «خواهر زمین» نیز خوانده‌اند. زهره از نظر جرم و حجم، هفتمین جسم بزرگ و پرجرم در منظومهٔ شمسی است.

سیاره زهره پوشیده از دهانه و حفره است و عرض هیچ یک از این حفره‌ها کمتر از 1٫5 تا 2 کیلومتر (0٫9 تا 1٫2 مایل) نیست. شهاب سنگ‌های کوچک در جو متراکم این سیاره می‌سوزند و بنابراین فقط شهاب سنگ‌های بزرگ به سطح سیاره می‌رسند و در اثر برخورد با سطح زهره دهانه‌ها و حفره‌های بزرگ ایجاد می‌کنند.

این سیاره دارای هواکره است. هواکرهٔ ضخیم و غلیظ آن موجب می‌شود که دیدن سطح آن با چشم غیرمسلح، دشوار باشد. بیشتر هواکرهٔ آن را کربن دی‌اکسید تشکیل داده و در ابرهای بالایی آن قطره‌های ریز سولفوریک اسید وجود دارند. وجود کربن دی‌اکسید در هواکرهٔ این سیاره که گرما را در سیاره نگه می‌دارد دمای آن را به مقدار بسیار چشم‌گیری (۴۸۱ درجهٔ سلسیوس نزدیک سطح سیاره) افزایش داده‌است.

زهره گرم‌ترین سیاره در منظومهٔ شمسی است. نور آفتاب پس از نفوذ در هواکره این سیاره و جذب شدن توسط سطح آن، به‌صورت گرما از سطح بازتابیده می‌شود. اما انبوه کربن دی‌اکسید هواکره زهره، این گرمای بازتابیده را به دام انداخته و از رها شدن آن در فضای بیرونی جلوگیری می‌کند. این جذب اضافی گرما که به اثر گلخانه‌ای شناخته می‌شود میانگین گرمای زهره را بیش از هر سیارهٔ دیگری (حتی سیارهٔ تیر) در منظومهٔ شمسی بالا برده‌است. به‌طوری که این حرارت برای ذوب کردن فلز سرب کافیست. از اینرو پیدایش زندگی شبه‌انسان خاکی، در این سیاره، غیرممکن است.

این سیاره یکی از سیاره‌های سنگی و فشرده و دارای آتشفشان‌های فعال، زمین‌لرزه و رشته‌کوه است. دشت‌های صاف و سنگلاخی، دو سوم سیاره را پوشانده‌اند. زمان لازم برای یکبار گردش این سیاره به دور خورشید ۲۲۵ روز زمینی است.

زهره در سنجش با بیشتر سیاره‌ها در منظومهٔ شمسی از جمله زمین، کروی‌تر است و به علت چرخش بسیار آهسته دور محوری آن، پدیدهٔ تورفتگی یا مسطح شدن قطب‌ها و برآمدگی یا تورم نواحی استوایی در آن، کمتر از دیگر سیاره‌ها رخ می‌دهد. طول یک شبانه‌روز در سیارهٔ زهره از یک سال این سیاره کمی بلندتر است.

سیارهٔ زهره بدون ماه است ولی از بسیاری دیدگاه‌ها مانند اندازه، جرم، گرانش و ترکیبات ساختاری به زمین همانندی دارد و به خاطر همین نزدیکی‌ها آن را سیاره خواهر زمین نیز خوانده‌اند.

بیشتر سطح زهره از صفحات گدازه‌های آتشفشانی پدید آمده‌است. از هنگام پیدایش زهره و مدت‌ها پس از آن، کنش‌های آتشفشانی چنان زیاد بوده که سطح سیاره، چندین بار بازسازی شده و هرگونه نشانه برخورد شهاب‌سنگ را از بین برده‌است.

تفاوت بزرگ زهره با زمین، هواکرهٔ آن است که ۹۶٫۵٪ آن را کربن دی‌اکسید و ۳٫۵٪ آن را نیتروژن تشکیل داده و در ابرهای فوقانی آن قطرات ریز سولفوریک اسید وجود دارد. وجود کربن دی‌اکسید در هواکره این سیاره دمای آن را به مقدار بسیار چشم‌گیری افزایش داده‌است (تا ۴۸۰ درجهٔ سلسیوس در سطح سیاره).

سیاره زمین لایه محافظی به نام لایه ازون دارد که زمین را از امواج فرابنفش خورشید محافظت می‌کند. زهره این لایه محافظ را ندارد در نتیجه امواج فرابنفش خورشید به اتمسفر زهره نفوذ می‌کنند. این امواج مولکول‌های آب را به اکسیژن و هیدروژن تجزیه می‌کنند. به همین علت در حال حاضر نباید آب چندانی در سطح سیاره زهره باقی مانده باشد و این سیاره خشک است.
زهره،هنگام طلوع و غروب خورشید دیده می شود ، بسیار پر نور است و تقریبا اندازه زمین است.
زمین، سومین سیاره منظومه شمسی
زَمین سومین سیارهٔ منظومهٔ خورشیدی است که در فاصلهٔ ۱۴۹٬۶۰۰٬۰۰۰ کیلومتر از ستارهٔ خورشید قرار دارد. سیاره زمین سومین سیاره از خورشید و تنها مکانی از منظومه شمسی است که تاکنون می‌شناسیم و موجودات زنده در آن ساکن هستند. زمین ،تنها سیاره‌ای است که دارای آب مایع روی سطح خود است. کره زمین که کمی بزرگتر از سیاره ناهید است بین چهار سیاره نزدیک به خورشید که همگی از سنگ و فلز ساخته شده‌اند، بزرگترین است.

سیاره زمین از چهار لایه اصلی تشکیل شده است که از یک هسته داخلی در مرکز سیاره شروع شده و توسط هسته خارجی، گوشته و پوسته پوشانده شده است. هسته داخلی یک کره جامد است که از شعاع 1٬221 کیلومتر (759 مایل) از فلزات آهن و نیکل ساخته شده است. در هسته دما تا 5400 درجه سانتیگراد (9800 درجه فارنهایت) است. اطراف هسته داخلی هسته خارجی است، این لایه حدود 2300 کیلومتر (1400 مایل) ضخامت دارد که از آهن و مایعات نیکل ساخته شده است.

در بین هسته خارجی و پوسته، گوشته وجود دارد که ضخیم‌ترین لایه است. این مخلوط گرم و چسبناک سنگ مذاب حدود 2،900 کیلومتر (1800 مایل) ضخامت دارد و قوامی شبیه به یک دسر کارامل دارد.

لایه خارجی، یعنی پوسته زمین به طور متوسط در زمین 30 کیلومتر (19 مایل) عمق دارد. در انتهای اقیانوس ضخامت پوسته نازک‌تر است و از کف دریا تا بالای گوشته حدود 5 کیلومتر (3 مایل) گسترش می‌یابد.

سطح زمین یک سطح جامد و فعال با کوه‌ها، دره‌ها، دشت‌ها و موارد دیگر است. زمین یک سیاره ویژه است زیرا یک سیاره اقیانوسی است و آب 70 درصد سطح زمین را پوشانده است.

مریخ، چهارمین سیاره منظومه شمسی
مریخ یا بهرام؛ یا بَهرام چهارمین سیاره در منظومهٔ خورشیدی است که در یک مدار طولانی‌تر و با سرعتی کمتر از زمین به دور خورشید می‌چرخد. هر یک بار گردش این سیاره به دور خورشید معادل ۶۸۷ شبانه‌روز زمین طول می‌کشد و طول شب و روز آن از زمین کمی طولانی‌تر است.

نوری که از خورشید به مریخ می‌رسد نصف نوری است که زمین دریافت می‌کند، اما روز مریخی چهل دقیقه طولانی‌تر از روز زمینی است؛ بنابراین شرایط از نظر نور تقریباً مثل زمستان زمین است و به این خاطر امکان رشد گیاهان در شرایط گلخانه‌ای در مریخ وجود دارد.

مریخ از زمین کم چگالی‌تر است، به گونه‌ای که حجمی برابر ۱۵٪ و جرمی برابر ۱۱٪ زمین دارد. مساحت سطح آن تنها اندکی کمتر از مجموع سطوح خشکی‌های زمین است. مریخ در برابر عطارد بزرگتر و دارای جرم بیشتر و در نتیجه چگالی‌تر است. همین زمینه سبب شده‌است نیروی گرانش بیشتری در سطح مریخ وجود داشته باشد. مریخ از نظر میزان حجم و جرم، هشتمین جسم در منظومهٔ شمسی است.

از ویژگی‌های خاص مریخ، داشتن دومین قله بلند منظومه شمسی است؛ این قله که المپوس مونز نام دارد، یک آتشفشان فعال است. مریخ علاوه بر بلندترین قله، عمیق‌ترین دره را نیز در خود جای داده است. این سیاره سرخ فام به سبب تراکم بالای اکسید آهن بر سطح آن به این رنگ درآمده است. طول هر روز مریخ چیزی در حدود ۲۸ ساعت زمین و هر سال آن چیزی برابر ۷۰۰ روز است؛ یعنی تقریبا دو برابر زمین. مریخ ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد کشف شد و دارای دو قمر زشت و بدترکیب به نام های فوبوس و دئیموس است.

سیاره مشتری
سیاره مشتری یا هرمز ؛ یک غول گازی پرحجم در منظومه شمسی است که به دور خورشید می‌گردد. این سیاره پس از ماه و زهره سومین شی درخشان در آسمان است و نور کافی جهت سایه انداختن بر روی زمین را داراست. مشتری چیزی در حدود ۱۳۰۰ برابر زمین حجم دارد و منزلگه طوفان‌های عظیمی است. طوفان معروف آن همچون لکه‌ای قرمز رنگ بر روی سطح سیاره خودنمایی می‌کند و به چشم هرمز یا چشم مشتری معروف است. این سیاره قوی‌ترین مدار گرانشی منظومه شمسی را داراست.

مشتری سیاره‌ای سریع است، بطوری که طول هر روز مشتری برابر ۱۲ ساعت زمینی و سرعت گردش آن به دور خورشید ۱۲ سال زمین است. این سیاره بیش از ۱۰۰ قمر دارد که ۶۹ تای آن ثبت رسمی شده است. همچنین تعدادی حلقه هم به دور خود دارد. فضا پیمای وویجر در طی سال‌ها گردش خود به دور این سیاره اطلاعات بسیاری از جو این سیاره، انواع طوفان‌ها و حالت‌های مختلف به دست آورد.

سیاره زحل
سیاره زحل، یا کیوان سیاره‌ای زیبا از جنس گاز است و به سبب حلقه‌هایی که اطراف آن را فرا گرفته‌اند، مشهور است. حلقه‌های زحل اغلب از جنس یخ، سنگ و غبار تشکیل شده‌اند. این سیاره غول پیکر و زیبا ۶۲ قمر رسمی دارد. یکی از اقمار این سیاره به قدری بزرگ است که اتمسفر مخصوص به خود را داراست.

زحل هم مانند مشتری سرعتی بالا دارد و در هر ۱۰ ساعت زمینی یک دور به دور خودش می‌چرخد. مدت زمان گردش زحل به دور خورشید ۲۹ سال زمین است. این سیاره ۸۰۰ سال قبل از میلاد کشف شد.

سیاره اورانوس
اورانوس، هفتمین سیاره از نظر نزدیکی به خورشید و سومین سیاره از نظر اندازه و چهارمین سیاره از نظر جرم در منظومهٔ خورشیدی است. اورانوس هر ۸۴ سال و ۷ روز یکبار به دور خورشید می‌گردد. همچنین هر ۱۰ ساعت و ۴۸ دقیقه یک دور به دور خودش می‌چرخد. اورانوس دارای بیش از ۲۷ قمر است؛ بزرگ‌ترین آن‌ها به نام‌های میراندا، آریل، آمبریل، تیتانیا و ابرون است. این سیاره را ویلیام هرشل در سال ۱۷۸۱ میلادی کشف کرد. از آنجایی که کشف این سیاره حاصل پیشرفت علم است، تنها یک نام برای آن انتخاب کرده‌اند و آن را با نام‌های گوناگون نمی‌شناسند. این سیاره تنها سیاره‌ای است که نام یکی از خدایان یونان را به جای خدایان رومی دارد.

اورانوس مقداری کمتر از ۳ میلیارد مایل از خورشید فاصله دارد و حول یک محور موازی می‌چرخد. این به آن معناست که هر قطب اورانوس روزها و شب هایی که ۴۲ سال زمینی هستند را تجربه می‌کنند. اتمسفر این سیاره بسیار سرد و یخی، در حدود منفی ۲۴۴ درجه سانتیگراد است. مدت زمان گردش این سیاره به دور خود ۱۷ ساعت زمین و به دور خورشید ۸۴ سال زمینی است. اورانوس۲۷ قمر دارد که به دور آن می‌گردند.

نپتون
نپتون،هشتمین سیارهٔ منظومهٔ خورشیدی  و دورترین سیارهٔ شناخته شده می‌باشد.  پس از مشتری، زحل و اورانوس، نپتون بزرگ‌ترین سیاره از لحاظ اندازه می‌باشد. نپتون به همراه سیارهٔ کوتوله پلوتو تنها سیاره‌هایی هستند که از زمین با چشم غیرمسلح رؤیت نمی‌شوند چون فاصلهٔ خورشید تا نپتون حدود سی برابر فاصلهٔ زمین تا خورشید است. این سیاره نخستین سیاره‌ای است که به واسطه پیش بینی‌های فضایی ثبت شده است. سال‌ها پیش «الکسیس بووارد»، فضانورد متوجه اختلافاتی در مدار اورانوس شد و حدس زد که این سیاره در نزدیکی سیاره‌ای دیگر سکونت دارد. تا با سفر وویجر به فضا در سال ۱۹۸۹ این شک به یقین تبدیل و عکس‌های آن به زمین ارسال شد. این سیاره با چشم مسلح و تلسکوپ‌های قوی نیز قابل دیدن نیست. اتمسفر این سیاره همچون اورانوس سرد و یخی است و هر روز آن معادل ۱۶ ساعت زمین و هر سال آن معادل ۱۶۵ سال زمین می‌باشد.

فرق ستاره و سیاره چیست؟

ستارگان از خود نور دارند، اما روشنی سیاره های انعكاس نور خورشید یا ستارگان دیگر است.
سیاره ای نسبت به خورشید به مراتب كوچكترند.
سیاره های در مسیری بیضی شكلی به نام مدار، به دور خورشید می چرخند.
جهت گردش تمام سیاره های به دور خورشید از غرب به شرق و برعكس جهت عقربه های ساعت است
زمان لازم برای یك دور كامل گردش هر سیاره به دور خورشید یا حركت انتقالی آن سیاره را یكسال آن سیاره می نامند
سیاره ضمن چرخش به دور خورشید به دور خود نیز می چرخد.
ستارگان، خورشیدهایی در فضا هستند كه از خود نور تولید می كنند.
ستارگان بی شمارند و با چشم غیرمسلح در حدود 3هزارتای آنها را میتوان دید.
ستارگان ثابت نیستند، بلكه با سرعت در فضا در حال حركت اند. ستارگان اندازه هایی متفاوت دارند.

سوالات مربوط به درس هشتم،علوم چهارم دبستان

فکر کنید:

-سیاره ناهید گرمتر است یا مشتری؟ به چه دلیل؟

ناهید. برای اینكه به خورشید نزدیك تر است.

 -چرا زهره یک سیاره است؟

زیرا از خود نوری ندارد و به دور خورشید در حال چرخش است.

-سیازه زهره در آسمان پر نور دیده می شود،چرا؟

به این علت كه هم به خورشید نزدیك است، هم به زمین. به دلیل گرمای ناشی از نزدیکی به خورشید؛ تمام آب های سطح زهره بخار شده و آسمان آن پر از ابرهای غلیظ است و وقتی نور خورشید به آن ها برخوردمی کند بازتاب می کند.

 گفت و گو کنید:
-ستاره ها در روز کجا هستند و چرا در روز نمی توانیم آنها را ببینیم؟
چون نور خورشید همه جا را روشن میكند، نور ستارگان قابل مشاهده نیست.

ادامه سوالات متن درس:

منظومه ی شمسی چیست؟
به خورشید و تمام سیّاره ها و اجرام دیگری که به دور آن می چرخند منظومه شمسی می گویند.

 -سردی و گرمی سیّارات در منظومه شمسی به چه عاملی بستگی دارد؟
هر چه سیّاره ای به خورشید نزدیک باشد گرم تر و هر چه دورتر باشد سردتر است.

چرا سیّاره ها و خورشید در منظومه شمسی به هم برخورد نمی کنند؟
به دلیل داشتن مدار مخصوص به خود و فاصله و نظم حرکتی و جاذبه مشخّص بین آن ها.

چرا نور برخی ستاره ها بیش تراست؟
برای این که یا به ما نزدیک ترند یا جوان ترهستند.

-آیا فاصله همه ی ستاره ها با زمین به یک اندازه است؟
 خیر

نزدیک ترین ستاره به زمین کدام است؟
 خورشید

کهکشان چیست؟
تمام ستاره ها و سیّاره ها ومنظومه ها به همراه گرد و غبارو گازهای موجود میان آن ها، به دلیل وجود نیروی جاذبه در بین خودشان؛ درمجموعه ی بسیاربزرگ تری به نام کهکشان قرار دارند.

کهکشانی که منظومه ی شمسی(خورشید وزمین و...) درآن قرارداردچه نام دارد؟
کهکشان راه شیری

ستاره و سیّاره چیست؟
به اجرام آسمانی که از خود نور دارندستاره و به اجرام آسمانی که از خود نور ندارند سیّاره می گویند.

جنس سیاره زحل و اورانوس و نپتون از چیست؟
گاز
زیباترین سیاره منظومه شمسی چه نام دارد؟
 زحل یا کیوان

 مریخ یا بهرام به چه رنگی در آسمان دید می شود؟ چرا؟
قرمز- به دلیل وجود آهن زنگ زده فراوان در سطح آن.

نزدیک ترین سیّاره به خورشید در منظومه ی شمسی چه نام دارد؟
عطارد یا تیر

 دورترین سّیاره در بین سیّاره های خوانده شده منظومه شمسی در کتاب علوم چهارم چه نام دارد؟
 نپتون

مدار در منظومه شمسی به چه چیزی گفته می شود؟
 به مسیر حرکت سیّاره ها و دیگر اجرام به دور خورشید در منظومه شمسی مدار گفته می شود.

-چرا زمین مکان مناسبی برای زندگی گیاهان و جانوران است؟
 زیرا زمین دارای آب و هوا و خاک مناسب برای زندگی گیاهان وجانوران است و زیادگرم و سرد نیست.

-زمین در آسمان به چه شکلی دیده می شود؟
 به شکل کره آبی و سفید زیبا

- یک سال زمینی چگونه به وجودمی آید و تقریباً چند روز است؟
از یک بار گردش کامل زمین به دور خورشید؛ یک سالِ زمینی به وجود می آید که تقریباً 365 روز است.

آیا خورشید به دور خودش می چرخد؟
 بلی به همراه منظومه شمسی در کهکشان راه شیری می چرخد- هر بار گردش خورشید به دور خودش دویست میلیون سال زمینی طول می کشد.

کدام سیّاره را صبح و عصر درنزدیکی خورشید می توان دید؟
زهره

اگرخاک و آب وهوا ی زمین آلوده شوند چه سرنوشتی در انتطارهمه جانداران است؟
همه ما دیریا زود می میریم.

 حرکت وضعی زمین و حرکت انتقالی آن را تعریف کنید.
گردش زمین به دور خودش را حرکت وضعی و گردش زمین به دور خورشید را حرکت انتقالی می گویند.

در رصدخانه ها ستاره شناسان چه کار می کنند؟
در رصدخانه ها ستاره شناسان با ابزارهای مختلف ستاره ها و سیّاره ها را مطالعه می کنند.

 اوّلین سفر فضایی انسان به کجا بوده است؟
به کره ماه

سهم شما در مراقبت ازسیّاره ی زمین چیست؟دومورد ذکرکنید.
برای خرید از کیسه های پارچه ای استفاده می کنیم تا کیسه های نایلونی آن را آلوده نکنند- زباله ها را در رودخانه ها و محلّ زندگی گیاهان و جانوران نمی ریزیم.

نزدیک ترین جرم فضایی به زمین چه نام دارد؟
 ماه

مهتاب چیست؟
به نور ماه مهتاب می گویند.

ماه قمری چگونه به وجود می آید؟
از یک بار گردش کامل ماه به دور زمین که حدود چهارهفته یا 28 روز طول می کشد ماه قمری پدید می آید.

 دو مورد از خصوصیات ماه را بیان کنید.
 در کره ماه آب وهوا وجودندارد. سطح آن ناهموار و دارای تعداد زیادی گودال کوچک وبزرگ است.

 آیا ماه همیشه در آسمان با چشم، به یک شکل دیده می شود؟
 خیر

ما چه قسمتی از ماه را در آسمان روشن و نورانی می بینیم؟
ما قسمت هایی از ماه که نور خورشید بر آن می تابد در آسمان روشن می بینیم. که این مقدار در طول ماه قمری تغییرمی کند.

یک شبانه روز چگونه به وجود می آید و تقربیاً چندساعت است؟
از یک بار گردش کامل زمین به دورخود؛ یک شبانه روز به وجود می آید که تقریباً 24 ساعت است.

تقویم کشور ما بر چه اساسی تنظیم شده است؟
بر اساس گردش زمین به دورخورشید

 چرا سال برخی از سیّاره ها در منظومه ی شمسی طولانی و برخی کوتاه است؟
زیرا هر چه سیّاره ای به خورشید نزدیک تر باشد مدار گردش آن به دور خورشید کوتاه تر بوده و درنتیجه سالش هم کوتاه است و هرچه سیّاره ای از خورشید دورتر باشد مدار گردش آن به دور خورشیدطولانی تر بوده و سالش هم طولانی تراست.

 آیا ماه به دور خود و زمین و با آن به دور خورشید می چرخد؟
بله 

 آیاماه از خود نور دارد؟ توضیح دهید.
خیر- ماه نورِ خورشیدرا برمی گرداند.

 یک بار گردش ماه به دور زمین تقریباً چند روز یا هفته طول می کشد؟
تقریباً بیست و هشت روز یا چهار هفته

یک شبانه روز چگونه به وجود می آید و تقربیاً چندساعت است؟
از یک بار گردش کامل زمین به دورخود؛ یک شبانه روز به وجود می آید که تقریباً 24 ساعت است.

---