سفر به دل زیبایی های خراسان شمالی

 این استان بعد از تقسیم خراسان بزرگ به سه قسمت (شمالی،رضوی، جنوبی) ایجاد شد. مرکز این استان شهر بجنورد می باشد. این استان از نظر موقعیت جغرافیایی؛ از شمال با کشور ترکمنستان، از شرق و جنوب با استان خراسان رضوی، از جنوب غربی با استان سمنان و از غرب با استان گلستان هم مرز است. از شهرهای مهم آن می توان شیروان، اسفراین، مانه و سملقان، گرمه، جاجرم و فاروج را نام برد.
این استان ،آب و هوای کوهستانی دارد و زمستانهای بسیار سرد و تابستان های تقریبا گرمی در آن مشاهده می شود. بهار و اوایل پاییز بهترین زمان برای سفر به این استان کوهستانی می باشد.این استان جاذبه های گردشگری زیادی دارد. در این مطلب می خواهیم شما را با این جاذبه های زیبا و دیدنی آشنا کنیم:

شهر تاریخی بلقیس

یکی از شهرهای تاریخی این استان، شهر بلقیس میباشد.این شهر در سه کیلومتری شهر اسفراین قرار گرفته است. در این مجموعه تاریخی بقایای ارگ و خندق‌های اطراف آن، برج و بارو، منار تپه، آب‌ انبار، بازار، کاروانسرا، یخدان و گورستان مشاهده می شود.

در واقع این شهر؛4000 سال قدمت دارد و به عنوان اسفراین کهن شناخته می شود. در این شهر همواره افراد و تمدن‌هایی زندگی کرده‌اند و بر اثر هجوم و تجاوز اقوام دیگر، این شهرها تخریب شده‌اند و پس از مدتی دوباره شهری نو روی ویرانه‌های شهر قبلی ساخته‌اند. این یافته‌های جدید تاریخی نشان می‌دهد که قدمت این شهر تاریخی به قرن دوم اسلامی می‌رسد.

 همانطور که گفتیم یکی از آثار تاریخی این شهر زیبا، ارگ تاریخی بلقیس می باشد.این ارگ یکی از مهم‌ترین آثار به‌جامانده در این مجموعه است که ۱۲۰۰ سال قدمت دارد و به آن نارین قلعه هم می‌گویند. بعد از حمله‌ی مغول،اولین دوره‌ی استقرار در این قلعه شمرده می شود و اخرین بار هم این قلعه به تصرف افغان ها در آمد ،تا جایی که کاملا تخریب شد؛ اما تا اواخر دوران قاجار، خانواده‌هایی به شکل مستقل در آن زندگی می‌کرده‌اند. این ارگ تاریخی  بعد از ارگ بم، دومین بنای گلی ایران است که بر اساس اصول معماری ساسانی ساخته شده و مهم‌ترین مصالح به‌کاررفته در آن، خشت و گل است.

یکی دیگر از آثار تاریخی این شهر،کوره سفالگری آن می باشد. در واقع این کوره یکی از مهمترین نتایج سومین فصل کاوش در شارستان شهر بلقیس می باشد که  متعلق به نیمه‌ی دوم قرن ششم ه. ق است.این کوره بخش‌های مختلفی از جمله  آتشدان در بخش پایینی، تاقچه‌ها به منظور گذاشتن سفال، سکوی پخت برای آماده‌سازی و چیدن سفال برای پخت و یک گنبد دارد.
 در این شهر تاریخی مقبره شیخ‌فخرالدین حمزه (فرزند علی ملک) طوسی اسفراینی بیهقی متخلص به «آذری» از عارفان و شعرای مشهور قرن هشتم هجری هم قرار گرفته است. ایشان بخشی از زندگی خود را در هند و بیشتر ایام عمر خود را در ایران زندگی کرده است مقبره‌ی این شاعر اکنون در شهر بلقیس قرار دارد .

نارین قلعه جاجرم

 یکی دیگر از جاهای دیدنی خراسان شمالی، نارین قلعه جاجرم می باشد. نارین قلعه در کنار دروازه قدیم جاجرم و جوین و جنب حمام قدیمی شهر در شمال غربی مسجد جامع و در ابتدای خیابان زیارتگاه خواجه مهزیار قرار دارد.گردشگرانی که در زمانهای قدیم از جاجرم عبور می کردند، درباره این قلعه چیزهای زیادی گفته اند. محیط نارین قلعه حدود ۳۶۰ متر و طول قطر آن ۱۲۵ و ۱۰۰ متر است. این قلعه در اواخر حکومت محمد شاه و اوایل حکومت ناصرالدین شاه قاجار سالم بوده و مورد استفاده قرار می‌گرفت و در فاصله زمانی حکومت محمد شاه تا سفر کلنل بیت به جاجرم تغییرات زیادی به وجود آمد و نارین قلعه خراب و  به تلی از خاک تبدیل شد . اخیرا در روی این تپه پارکی ایجاد شده است.

گردشگاه بابا امان

 یکی از جاهای تفریحی و گردشگری شهر بجنورد ، پارک بابا امان می باشد. مسافرانی که قصد سفر به شهر مشهد دارند و یا اینکه در راه بازگشت از مشهد می باشند، می توانند این مکان زیبا را برای استراحت و تفریح انتخاب کنند. این پارک  در ده کیلومتری جاده بجنورد به مشهد قرار گرفته و یکی از زیباترین و قدیمی‌ترین پارک‌های گردشگری کشور  به شمار می آید.

در باباامان چشمه ای  وجود دارد که که از دل صخره می‌جوشد و آب آن به استخرهایی می‌ریزد که با اختلاف سطح ساخته شده، تا آبشارهای مصنوعی را که چهره‌ای زیبا و دلنشین به پارک داده‌اند، تولید کند. این چشمه ها زیبایی طبیعت این پارک را دوبرابر می‌کند. این چشمه‌ ها که با عنوان چشمه بابا امان از آن نام برده می‌شود از نوع آب‌های معدنی است که ۳۰۰ الی ۴۰۰ لیتر در ثانیه آبدهی دارد. آب این چشمه‌ها جزو دسته آب‌های سولفاته کلسیک و سدیک است و مصرف آن صفراآور، ملین و تسهیل‌کننده اعمال گوارشی و دافع سموم است.

در این پارک 400 هزار اصله درخت از جمله چنار، چنارک، زالزالک، اقاقیا، بید و زردآلو وجود دارد.همچنین در این پارک درختان چنار قطور ۴۰۰ ساله دیده می شود. همچنین در این گردشگاه، حیات وحش هم وجود دارد که در غرب پارک ساخته شده است. این حیات وحش زیبا حیوانات متنوعی دارد که در آن، نوعی از گوزن زرد، قوچ، میش، قوچ اوریال و آهو از گونه‌های نادر و شاخص، دیده می‌شود.

در این تفرجگاه،آرامگاهی منصوب به شاهزاده اسماعیل فرزند امام موسی کاظم (ع) و مشهور به امامزاده بابا امان هم وجود دارد. وجود این امامزاده در این مکان زیبا باعث شده است که علاوه بر گردشگران و علاقه‌مندان به طبیعت، پارک و حیات وحش، زائران و علاقه‌مندان به امامزاده نیز از این مکان برای زیارت دیدن کنند.
در این پارک امکانات تفریحی و گردشگری فراوانی وجود دارد. روی تپه‌ای از این پارک، محلی به نام قوری و سماور نیز در نظر گرفته شده که برای استراحت کوتاه مدت و نوشیدن چای توسط مسافران و گردشگرانی که به این مکان سفر می‌کنند، ساخته شده است. دلیل  نام‌گذاری این مکان، وجود ماکت و نمادی بزرگ از قوری و سماوری به ارتفاع بیش از ۴ متر در آن محل است.
وجود شاخه‌ای از رودخانه اترک در گردشگاه بابا امان و عبور آب از آن منطقه، سبب شده است تا علاقه‌مندان به ماهی‌گیری ساعاتی از وقت خود را به ماهیگیری اختصاص دهند.

بش قارداش

یکی دیگر از تفرجگاه های گردشگری زیبا در شهر بجنورد، بش قارداش می باشد. بش قارداش در 7 کیلومتری شهر بجنورد در مسیر جاده اسفراین قرار گرفته است .کسانی که قصد گذران اوقات فراغت در این مکان زیبا را دارند، باید خود را به بجنورد برسانند.این مکان به زبان ترکی خراسانی به معنای پنج برادر می باشد. نام این مکان یعنی بش قارداش بر اساس داستانی تاریخی است که در بین مردم شهر جریان دارد. طبق این افسانه در زمانهای قدیم پنج برادر در شهر بجنورد زندگی می‌کردند که به دلیل مخالفت با ظلم و ستم حکمران تحت تعقیب مأموران قرار داشتند. این پنج برادر به همراه هم  فرار کردند و مأموران نیز آن‌ها را تا این مکان تعقیب کردند. پنج برادر از خدا کمک  خواستند، در این هنگام پنج سوراخ در کوه ایجاد شد که برادران به آن‌ها پناه بردند و از سوراخ‌ها آب گوارایی جاری شد. تا سال‌ها قبل و پیش از خشکسالی‌های شدید تعداد چشمه‌ها پنج عدد بود که تمامی آن‌ها آب بسیار داشتند. البته برخی هم این گونه نقل می کنند که چون پنج چشمه غار مانند سنگی وجود دارد نامشان بش قارداش شده‌است. قار (غار) و داش که در ترکی همان سنگ است که می توان گفت این روایت توسط مهاجرانی که به زبان ترکی آشنایی نداشته اند، به وجود آمده است.

پیش از اسلام، در زمان اشکانیان و ساسانیان، این مکان محل اقامت چهار فصل بزرگان دین زرشت و مغ ها بود و در این محل عبادتگاه پیشوایان دین زرتشتی قرار داشته است. به سبب اقامت دائمی مُغان (بزرگان دین زرتشتی)، به «چهار مغان» شهرت یافت.

آب چشمه بش قارداش از درون پنج سوراخی که به دل کوه راه دارند،خارج می شوند. در دامنه ی این کوه سنگی عبارت معروف زرتشتیان یعنی(گفتار نیک،کردار نیک،پندار نیک) با خوطی خوش حک شده است ودر سمت چپ این چشمه بنای عمارت به جا مانده از دوران قاجار مشاهده می شود. این عمارت به دستور ناصر الدین شاه قاجار ساخته شده و این مکان را به مجموعه تاریخی و تفریحی تبدیل کرده است.
دروازه و استخر اصلی این تفرجگاه به حدود دویست سال پیش یعنی همان دوران حکومت قاجار برمی گردد.
این مجموعه با محوطه‌ای زیبا، درختان سر به فلک کشیده و استخرهای آب قدمتی دیرینه دارد. مکان تفریحی بش قارداش ساختمان بقعه‌ای شکل دارد که براساس نظر محققان فرم معماری آن در هیچ یک از آثار معماری ایران مشاهده نشده است. آب چشمه این مکان تفریحی در آبشناسی پزشکی جهت درمان بیماریهای تغذیه‌ای، اشکالات کبدی، صفرایی و ناراحتی‌های دستگاه ادراری اهمیت خاصی دارد.
همانطور که گفتیم آب و هوای این منطقه سرد و کوهستانی است، از این رو فصل بهار بخصوص اوسط اردیبهشت تا اواسط خرداد ماه این تفرجگاه در در سبزترین و زیباترین حالت خود قرار دارد.

چهارطاقی تیموری

یکی از جاهای تاریخی و دیدنی شیروان ،چهارطاقی تیموری می باشد.برخی معتقدند که مقبره مربوط به امیرتیمور بوده است و دلیل آن را هم تاریخی می‌دانند که در سنگ نوشته قبر آمده که سال ۷۵۸ هجری قمری یعنی دوره حاکمیت تیمور را نشان می‌دهد. بنای چهارطاقی تیموری یک بنای ۸ ضلعی است که به یک مقبره شباهت دارد. این آرامگاه از خشت ساخته شده و با چوب مستحکم شده است. بنا از بیرون دارای طاق نماهایی است که پوشش جناقی دارند و با آجرچینی خفته راسته در قسمت ساقه گنبد تزیین شده‌اند. درهای ورودی بنا بسیار بزرگ هستند و هر کدام در حدود ۲ متر ارتفاع دارند. برای زیر و روی درها، نورگیری به عرض خود درها تعبیه شده است. مقبره همچنین گنبدی دارد که ارتفاع آن از قسمت فوقانی ۲٫۵ متر و ارتفاع آن تا زیر گنبد ۴٫۲۸ است.

 این بنای چهار طاقی ،سنگ قبری سیاه رنگ و ساده دارد. نوشته های روی این سنگ از بین رفته اما به سختی می توان نام عید خواجه را از روی آن خواند. در واقع عیدخواجه نام یکی از بزرگان و سرداران دوره تیموری است. طبق اسناد رسیده، مقبره چهار طاقی مربوط به عید خواجه است.این بنا سردابه ای در عمق یک ونیم از سطح فعلی زمین دارد. از آنجایی که ساخت سردابه ها بیشتر در دوران ایلخانی گزارش شده است،برخی معتقدند این بنا در دوران ایلخانان ساخته شده است.

 این مقبره در ۶ کیلومتری شهر شیروان و ۳ کیلومتری جاده آسفالته، در مجاورت روستای زیارت قرار دارد و در قسمت شمال شرقی مقبره امام‌زاده حمزه رضا قرار گرفته است. مقبره تیموری شیروان، در زیر، دارای نقب‌هایی به طرفین است که این نقب‌ها وسعت بسیاری را در برمی‌گیرد.

روستای اسفیدان

یکی از روستاهای زیبا و پلکانی خراسان شمالی، روستای اسفیدان می باشد. این روستا در در ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی بجنورد واقع شده است و از مناطق نمونه گردشگری استان خراسان شمالی به شمار می رود.

 روستای اسفیدان در در میان دره‌ای سرسبز قرار گرفته است و اطراف آن را کوه‌های مرتفعی پوشانده است و از جنوب غربی به کوه آق‌قیه و از شمال غربی به کوه اسب و از جنوب غربی به تنگه دهیر مزه منتهی می‌شود.

 از آنجایی که این روستا ساختار پلکانی دارد، به ماسوله ی لاهیجان شباهت زیادی دارد. در این روستا جاذبه های گردشگری فراوانی مانند آبشارهای زیبا، چشمه‌های خروشان، غارها و برج‌های شگفت‌انگیز، وجود چند امامزاده، وجود انواع درختان میوه، رودخانه با آب فراوان، ارتفاعات جنگلی با پوشش گیاهی دیده می شود و همین زیبایی باعث جذب گردشگر در این منطقه شده است. این روستا در دره‌ای عمیق بنا شده و کوه‌های سنگی مرتفعی آن را در برگرفته‌اند.

 سمبل این روستا، درخت صندل سفید است که بنا به گفته های ریش سفیدان این منطقه ، از این نوع درخت حدود ۱۷ اصله در روستا وجود داشته،اما زا آنجایی که مردم آگاهی نداشتند و آن ها را قطع کرده اند، فقط دو اصله باقی مانده است.

در ضلع شمال غرب این روستا، دره‌ای عمیق و طولانی به نام هَینوَرد وجود دارد که به فاصله تقریبا نیم ساعت از روستا در کمرکش کوهی صخره‌ای، یک چشمه زلال به همین نام خارج می‌شود و آب آن باغات اطراف را آبیاری می‌کند.

 در جنوب غرب روستا،دره‌ای دیگری با نام «بهارگاه» با چشمه‌های فراوان و آبشار دیدنی و سرسبزی خاص خود وجود دارد که گردشگران زیادی را به سمت خود می کشاند. در ابتدای دره سمت چپ، زمینی تپه ماهوری به نام (موسو) حدود ۴۰ هکتار وجود دارد که چند سال پیش به علت رانش شدید، تمام باغات و خانه‌ها و درختان کهنسال آن در دل خاک فرو رفت. همچنین در ضلع شمال غربی روستا بر بالای صخره چشمه «هَینوَر» کوهی به نام خزانه وجود دارد که در بالای آن غار خزانه راهه قرار گرفته است. مردم معتقدند این غار دست ساز است که در انتهای آن چاهی وجود دارد که در قدیم از آن به‌عنوان پناهگاه استفاده می‌کرده‌اند. غار دیگری بنام «ییجت» یا «معصوم» وجود دارد که دارای استلاگتیت و استلاگمیت است. صخره عجیب در مسیر اول وجود دارد (ده ریز) که هر بیننده‌ای را به خودش جذب می‌کند؛ این صخره بزرگ شبیه سر آدمیزاد است.

 در این روستای زیبا، بنای امامزاده محمد بن باقر بن موسی بن جعفر قرار دارد که بنایی قدیمی با گنبدی کوتاه است که به گفته اهالی روستا از تاریخ دفن این امامزاده بیش از هزار سال می‌گذرد،اما بر اساس نظر کارشناسان میراث فرهنگی ؛ بنای اولیه آرامگاه در قرن ششم هجری ایجاد شده است.

مردم این روستا به زراعت و باغداری، پرورش دام مشغول هستند و از میان دام‌ها بیشتر اهالی به پرورش گوسفند، بز، ماکیان و گاو علاقه بیشتری نشان می‌دهند. همچنین زنبورداری و پرورش ماهی نیز در این روستا انجام می‌شود. بافت فرش‌های گل ابریشم طرح نائین و چادر شب دوزی نیز از صنایع دستی رایج در این منطقه است.

عمارت سردار مفخم

عمارت مفخم بزرگترین و شاخص‌ترین اثر معماری از دوره قاجار در خراسان شمالی است که در شمال شرق شهر بجنورد قرار گرفته است. این اثر تاریخی در دهه ۱۳۰۰ هجری قمری، همزمان با دوره حکومت ناصرالدین شاه به دستور یارمحمدخان شادلو معروف به سردار مفخم ساخته شده و محل سکونت خانواده او و پذیرایی از میهمانان دولتی و رجال سیاسی بوده است. در واقع بانی عمارت مفخم یارمحمدخان سهام‌الدوله بجنوردی معروف به «سردار مفخم» (حاکم بجنورد) و معمار آن ممتحن‌الملک شقاقی بوده است.

بنای عمارت در دو طبقه و به ابعاد تقریبی ۵۰ در ۲۳ متر و به ارتفاع حدود ۹ متر ساخته شده و در مجموع ۳۴ اتاق و دو تالار بزرگ دارد که زمانی با آیینه‌کاری، کاشیکاری و گچبری تزیین شده بود. این عمارت 32 اتاق و 2 تالار با آینه‌کاری‌ها، کاشی‌کاری‌ها و گچبری‌های بسیار زیبا و تماشایی دارد و یکی از آثار بی‌نظیر عصر ناصرالدین شاه به حساب می آید.  در دوره قاجار عمارت مفخم همراه با بناهای دیگری از جمله آیینه‌خانه، کلاه فرنگی، حوضخانه و سردر در باغ بزرگی قرار داشته که مجموعه دارالحکومه مفخم را تشکیل می‌داده‌اند.

عمارت مفخم در گذشته در داخل باغ بزرگی قرار داشت و تا پیش از وقوع زلزله شدید بجنورد از بخش‌های مختلفی همچون آینه‌خانه، دروازه ورودی حوض‌خانه، باغ فواره و عمارت کلاه فرنگی تشکیل شده بود که در حال حاضر تنها آینه‌خانه و عمارت مفخم به جای مانده است.

پوشش سقف عمارت  مفخم نیز از سفال بود که در تعمیرات صورت گرفته، به سقف شیروانی گالوانیزه تبدیل شد. در هر طبقه از این عمارت، دو ایوان، یکی در ضلع شمالی و یکی در ضلع جنوبی وجود دارد که در جلوی هر یک ردیفی از ستونها برای نگهداری سقف ایجاد شده و پنجره، در اتاقهای عمارت مفخم به این ایوان‌ها باز می‌شود. در ضلعهای شرقی و غربی عمارت مفخم نیز فقط دو در ورودی وجود دارد که با ۱۸ پله به طبقه فوقانی راه پیدا می‌کند.

روبروی عمارت مفخم، بنای آینه‌خانه قرار دارد که به عنوان فضای اداری و دیوانی جهت ملاقات‌های رسمی سردار مفخم و برپایی مراسم تشریفات نظامی و رایزنی در باب مسائل سیاسی و اجتماعی با سران ایلات و دیگر رجال مطرح قاجار مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

بیشتر تزیینات عمارت مفخم در نمای جنوبی بنا قرار گرفته و شامل انواع کاشیکاری این بنا می باشد. سرتاسر نمای ضلع جنوبی، از بالای ستون‌های هشت ضلعی ایوان طبقه پایین تا زیر سقف طبقه دوم و حتی ساقه‌های ستون‌های ایوان فوقانی با کاشی‌کاری‌های معرق، معقلی و کاشی‌های هفت رنگ و ابعاد خشتی تزیین شده است.

  در واقع نقوش به کار رفته در کاشیهای هر ستون، لچکی‌ها و قابهای روی هر چشمه طاق در طبقه فوقانی طرحی نو را نشان می دهد و نقوش و طرح‌ها تکرار نشده است تا تنوع و زیبایی به وجود بیاید. ستونی که پایه‌های چشمه طاق مرکزی بر آنها استوار است با کاشی‌های معرق تزیین شده ولی ستون‌ها و نیم ستون‌های طرفین آن کاشیکاری معقلی دارند.

 نکته قابل توجه دیگر این بنا در آینه خانه آن است که تصاویر 134 تن از شخصیت‌های برجسته عصر صفوی تا دوره قاجار از جمله تصویر شاه طهماسب، شاه عباس، آقا محمدخان، فتحعلی شاه و کریم خان زند و همچنین سران حکومتی کشورهای همجوار  در آن دیده می شود.

---