آداب و اعمال شب و روز عید قربان

عید قُربان یکی از دو عید اسلامی است که هر ساله در سراسر جهان برگزار می‌شود، این روز درحقیقت ابراز تمایل ابراهیم برای قربانی کردن پسرش اسماعیل به عنوان پیروی از فرمان خدا است. عید قُربان یا گوسپندکُشان (در عربی: عید الأضحی) یکی از روزهای فرخنده در گاه‌شماری اسلامی است.

در تقویم قمری، عید قربان در روز دهم ماه ذیحجه است، عید قربان در کشورهای اسلامی، تعطیل رسمی است و مسلمانان در این روز جشن می‌گیرند، در این روز همچنین مستحب است که نماز عید قربان برپا گردد، نماز عید قربان باید در فاصلهٔ زمانی طلوع آفتاب روز عید تا ظهر خوانده شود و شامل دو رکعت است.

روز عید قربان در کنار عید فطر از اعیاد شریف مسلمانان است که در روایات به آن "یوم النحر" و "یوم الاضحی" گفته می‌شود. اهمیت این عید به قدری زیاد است که اهل‌بیت(ع) نماز این روز را از واجبات معرفی کردند و فرمودند: خواندن نماز عید فطر و قربان واجب است.

مراسم عید قربان

البته برگزار کردن مراسم قربانی در این عید بر همه واجب نیست و تنها بر زائران کعبه در مراسم حج واجب است،اما بسیاری از مسلمانان در سراسر جهان در این روز، گوسفند، گاو یا شتری را قربانی کرده و گوشت آنرا بین همسایگان و مستمندان تقسیم می‌کنند.

همانطورکه اشاره شد، قربانی نمودن در این عید بر همهٔ افرادی که براساس فقه اسلامی اعمال حج را به‌جا می‌آورند واجب و الزامی است و مسلمانان در سراسر جهان در عبادت حج، در این روز، گوسفند، قوچ، گاو یا شتری را قربانی کرده و گوشت آن را بین همسایگان و مستمندان تقسیم می‌کنند.

حاجیان در این روز پس از به پایان رساندن مناسک حج، حیوانی را ذبح می‌کنند و پس از قربانی آنچه بر آنان در حال احرام، حرام شده بود (مانند نگاه کردن در آینه، گرفتن ناخن و شانه زدن مو) مجدد حلال می‌گردد و با توجه به اینکه حج، یکی از عبادت‌های بسیار مهم در اسلام است، توانایی به انجام رساندن آن نیز برای هر مسلمانی بسیار شادی‌آور است؛ در نتیجه، روزی که پس از انجام وظایف حج، به‌عنوان جایزهٔ الهی و اتمام احرام پیش می‌آید را عید می‌دانند.

در روایات اسلامی آمده‌است که ابراهیم پیامبر در سن بالا دارای فرزندی شد که او را اسماعیل نام نهاد و برایش بسیار عزیز و گرامی بود. اما مدت‌ها بعد، هنگامی که اسماعیل به سنین نوجوانی رسیده بود، فرمان الهی چندین بار در خواب به ابراهیم نازل شد و بدون ذکر هیچ دلیلی به او دستور داده شد تا اسماعیل را قربانی کند، او پس از کش‌مکش‌های درونی بسیار، در نهایت با موافقت خالصانهٔ فرزندش، به محل مورد نظر می‌روند و ابراهیم آماده سر بریدن فرزند محبوب خود می‌شود.

ولی هنگام قربانی کردن اسماعیل، خداوند، که او را سربلند در امتحان می‌یابد، گوسفندی را برای انجام ذبح به نزد ابراهیم می‌فرستد، این ایثار و عشق پیامبر به انجام فرمان خدا، فریضه‌ای برای حجاج می‌گردد تا در این روز قربانی کنند و از این طریق برای یتیمان و تهی‌دستان خوراکی فراهم سازند.

اعمال عید قربان در اسلام

در کتاب مفاتیح‌الجنان برای شب و روز این عید بزرگ فضیلت‌ها و آداب و اعمالی بیان شده است که در ادامه آمده است:

- نماز عید قربان
- غسل روز عید قربان
- دعای ندبه و دعاهای وارده
- قربانی کردن
- تکبیرات خاصه
- روزه در عید قربان حرام است، روزه گرفتن در روز عید قربان مانند روز عید فطر حرام است.

آداب و اعمال شب عید قربان

شب دهم، از شب‌های پر برکت و از چهار شبی است که شب‌زنده‌داری در آن ها مستحب است و درهای آسمان در این شب باز است:

- زیارت حضرت سیدالشهداء
- خواندن دعای "یَا دائِمَ الْفَضْلِ عَلَی الْبَرِیَّةِ" در این شب مستحب است.

آداب و اعمال روز عید قربان

روز دهم، روز عید قربان است که بسیار شریف است و اعمال آن چند چیز است:

- اوّل:
غسل که در این روز مستحب مؤکد است و بعضی از علما آن را واجب دانسته‌اند.

- دوّم:
نماز عید، به همان صورت که در "عید فطر" ذکر شد، اما در این روز مستحب است پس از نماز از گوشت قربانی افطار شود.

- سوم:
خواندن دعاهایی که پیش از نماز عید و بعدازآن وارد شده است و آن دعاها در کتاب اقبال آمده و شاید بهترین دعاهای این روز، دعای "چهل‌وهشتم" صحیفه کامله سجادیه باشد که اوّل آن "اللّٰهُمَّ هٰذَا یَوْمٌ مُبارَکٌ" است و دعای "چهل‌وششم": "یَا مَنْ یَرْحَمُ مَنْ لَایَرْحَمُهُ الْعِبادُ" را نیز بخواند.

- چهارم:
خواندن "دعای ندبه" است که بعدازاین ان‌شاء‌الله خواهد آمد.

- پنجم:
قربانی کردن است که مستحب مؤکد است. یکی از اعمال این عید بزرگ که  سنت  مؤکد نیز است، قربانی کردن است که مختص به حاجیان نبوده بلکه همه مسلمانان بسته به استطاعت مالی خویش می‌توانند قربانی کنند.

در منابع روایی، روایاتی از معصومین علیهم السلام نقل شده است که اشاره به جملات دعا گونه ایشان هنگام ذبح قربانی دارد.

شیخ طوسی در یکی از کتاب های خود نقل کرده است که: رسول خدا صلوات الله علیه هنگام ذبح قوچی فرمودند: اللهمّ تقبّل من محمّد و آل محمّد و من امّة محمّد؛ خدایا این قربانی را از من محمد و آل محمد و هم چنین امت محمد قبول فرما!

- ششم:
خواندن تکبیرات است برای کسی که در مِنا باشد، در پی پانزده نماز که نخستین آنها نماز ظهر روز عید است و آخر آنها نماز صبح روز سیزدهم و کسانی که در سایر شهرها هستند، پس از ده نماز، از نماز ظهر عید تا صبح دوازدهم بخوانند و تکبیرات بر وفق روایت صحیحی از کتاب «کافی» این است:

اللّٰهُ أَکْبَرُ، اللّٰهُ أَکْبَرُ، لَاإِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ، وَاللّٰهُ أَکْبَرُ، اللّٰهُ أَکْبَرُ، وَ لِلّٰهِ الْحَمْدُ، اللّٰهُ أَکْبَرُ عَلَیٰ مَا هَدَانا، اللّٰهُ أَکْبَرُ عَلَیٰ مَا رَزَقَنا مِنْ بَهِیمَةِ الْأَنْعامِ، وَالْحَمْدُ لِلّٰهِ عَلَیٰ مَا أَبْلانا.

خدا بزرگ‌تر است، خدا بزرگ‌تر است، معبودی جز خدا نیست، خدا بزرگ‌تر است، خدا بزرگ‌تر است، تنها برای اوست سپاس، خدا بزرگ‌تر است، بر آنچه ما را هدایت فرمود، خدا بزرگ‌تر است بر آنچه به ما روزی داد از چهارپایان بی‌زبان و سپاس خدای را بر آنچه ما را آزمود. مستحب است تکرار این تکبیرات به دنبال نمازها به قدر امکان و خواندن آن پس از نمازهای مستحب.

در انتها باید اشاره کنیم که این روز، روز عید و خوشحالى و سرور است؛ زیرا علاوه بر این‏كه بنده‏ اى مخلص از آزمونى دشوار، سربلند بیرون آمد و بندگى خویش را در پیشگاه خداى بزرگ ثابت كرد،گروه عظیمى از بندگان مخلص خدا به او تأسّى جسته، به زیارت خانه خدا مى ‏شتابند و مراسم منا و از جمله، قربانى را انجام مى‏ دهند.

---