حسن کسایی؛ استاد و نابغه بزرگ موسیقی نینواز ایران
موسیقی معروفی که در دل بازار اصفهان ساخته شد!
حسن کسایی که از پیشکسوتان موسیقی سنتی به شمار میآید، برخلاف بسیاری از همکاران خودش ذهن و اندیشهای نوگرایانه داشت و ردیف موسیقی سنتی را مؤلفهای قطعی و خدشهناپذیر تلقی نمیکرد. او در اصفهان سالها مکتب دار موسیقی در رشتههای نی، سهتار و آواز بود.
بعید است که ایرانی باشید و موسیقی قدیمی سلام را صبحها از رادیو نشنیده باشید. این کار را استاد حسن کسائی، یکی از اساتید به نام موسیقی ایران و نوازنده مشهور ساز نی ساخته است.
حسن کسائی مهرماه سال 1307، تو محله بیدآباد اصفهان به دنیا آمد. پدرش، از تاجرهای معروف اصفهان بود که به خاطر علاقهاش به موسیقی، با اساتید آن زمان مثل جلالالدین تاج اصفهانی، اکبر خان نوروزی و خاندان شهناز رفتوآمد داشت. این افراد باعث شدند حسن کسائی از کودکی با موسیقی آشنا شود. وقتی کوچک بود، پیرمردی را میبیند که از پشت حیاط رد میشده و نی میزده است، 10 شاهی به او میدهد که برایش ساز بزند، این کار را چندین بار تکرار میکند تا اینکه پیرمرد متوجه علاقه او میشود و بدون آنکه دیگر پولی بگیرد، برایش ساز میزند.
پدر آقای کسائی از مشوقهای اصلی او بود. همین اتفاق باعث شد که برای او یک «نی» بخرد و همان سالها حسن را به کلاسهای مهدی نوایی بفرستد. مهدی نوایی شاگرد نایب اسدالله بود؛ یکی از بزرگترین نوازندههای نی که این ساز را از دل طبیعت و همنشینی با چوپانها به محافل رسمی و مهم برد و معرفی کرد.
حسن کسایی بعد از سه ماه که به این کلاسها رفت، یک روز استاد نوایی به پدر کسائی میگوید: «هرچه من در طول 60 سال کار و فعالیت هنری فهمیدم، پسرت در 8 جلسه یاد گرفت و من چیز دیگری برای آموختن ندارم.»
حسن کسایی مدتی هم شاگرد ابوالحسن خان صبا بود. صبا میگفت: «این نوجوان اصفهانی از طریق رادیو، بهگونهای ظرایف ساز من را یاد گرفته است که آنهمه شاگرد کلاس من، هرگز نتوانستند او را درک کنند.» مجله موزیک ایران در شماره 19 یعنی (1332) عکسی از کسایی 25 ساله روی جلدش چاپ میکند و مینویسد کسائی، استاد نی اما ساخت آن قطعه معروف صبحگاهی، به سال 1328 برمیگردد. این قطعه اول اسمش «پل خواجو» بود که بعدها به «سلام» معروف شد. آهنگی که ما بیشتر شنیدیم بازسازی این کار است به اسم شادی و امید که استاد فرهنگ شریف با تار و تنبک آن را اجرا کردند.
استاد حسین علیزادهام در سال 72 در آلبوم صبحگاهی، این قطعه را به همراه ارکسترسازهای ملی تنظیم و به استاد کسایی تقدیم کرد.
اقای علیزاده جایی گفتند: «میگفتیم نیاش خوب است که همچین صدایی میدهد. یک کاغذی را لوله کرد گرفت لای دندان همان صدا آمد؛ گذاشت کنار، ناخن گذاشت لای دندان باز همان صدا آمد. کسایی خودش نی بود.» در این پادکست بخشی از صحبتهای خود استاد را درباره ساز نی میشنوید. در یک ویدیوی خیلی قدیمی، با یک تیکه کاغذ و بعد با انگشت برای حضار نی میزنند.
از سال ۱۳۴۶، فضای کاری کسایی ابعاد جهانی هم پیدا میکند و یک صفحه دو رو در مایههای شور و ماهور از نوازندگی نی ایشان توسط کمپانی C.B.S فرانسه ضبط و در سال ۱۳۵۴ در نقاط مختلف جهان پخش شد.
سال ۱۳۶۹، تندیس کسایی در گالری مفاخر هنری جهان در لندن نصب شد. سال ۱۳۷۸ نشان درجهیک فرهنگ و هنر را دریافت کردند و سال ۱۳۸۱، بهعنوان اولین چهرهٔ ماندگار موسیقی انتخاب و از ایشان تقدیر شد. نینوازی ایرانی مدیون زحمات استاد کسائی است.
استاد حسن کسایی 25 خردادماه 1391 در اثر سرطان، به رحمت خدا رفت. آرامگاه همیشگی او در مجموعهی فرهنگی تخت فولاد اصفهان، در کنار مزار تاج اصفهانی است.