نوازنده‌ای که سازش آواز می‌خواند

 

اگر از بین انبوه موسیقی‌های عجیب و جدید فارسی که این روزها به گوش اغلب ما آشنا است عبور کنیم و به یک‌کم عقب‌تر برگردیم، می‌رسیم به تجمع هنرمندهایی که به معنی دقیق کلمه نخبه‌های موسیقی محسوب می‌شوند؛ به خواننده‌ها و نوازنده‌هایی که موسیقی اصیل ایرانی مدیون هنرمندی آن‌هاست. مثلاً به جلیل شهناز که شجریان جایی درباره‌اش می‌گوید:«درباره این استاد و سازش اصلاً نمی‌شود حرف زد؛ فقط باید آن را شنید!»

جلیل شهناز متولد یک خانواده اهل موسیقی در اصفهان بوده و نواختن تار را در زمان کودکی از برادر بزرگ‌ترش یاد گرفته است. استعداد او این‌قدر خاص و عجیب بوده که در 17 سالگی در سطح استاد تمامی به ساز مسلط می‌شود و خیلی زود دعوتش می‌کنند تهران تا برای رادیو کار کند و پخش کارهایش از رادیو باعث شهرتش می‌شود.
درست وقتی‌که جلیل شهناز به دلیل استعداد عجیبش در رادیو یکه‌تازی می‌کرده؛ شجریان جوان که آن روزها در دانشسرا مشغول تحصیل بوده به‌واسطه شنیدن صدای این ساز به موسیقی علاقه‌مند می‌شود.
شجریان می‌گوید:« هر هفته رأس ساعت 13:3 دقیقه پنج‌شنبه صدای ساز جلیل شهناز را از روی رادیو ضبط می‌کردم و تمام هفته همان قطعه را گوش می‌کردم.»
علاقه شجریان به جلیل شهناز باعث شد که در همان سال‌های جوانی بالاخره این دو استاد موسیقی اصیل ایرانی کنار همدیگر قرار بگیرند.

جلیل شهناز در تارنوازی یک ویژگی منحصربه‌فرد داشته و آن‌هم این بوده که اولاً می‌توانسته بدون تمرین قبلی با یک‌بار شنیدن یک آواز، تمام گوشه‌های آن را بلافاصله بداهه‌نوازی کند و دیگر اینکه سازش به‌تنهایی آوازخوانی محسوب می‌شده است، این‌قدر که تمام جملات آواز را می‌توانسته دقیق با سازش شبیه‌سازی کند! معطوف به همین ویژگی عجیب و منحصربه‌فرد ساز شهناز، محمدرضا شجریان می‌گوید من تنها خواننده‌ای هستم که شاگرد جلیل شهنازم!
فقط شجریان نیست که از ساز جلیل شهناز تعریف می‌کند! از پرویز یاحقی، حسن کسایی و داریوش پیرنیاکان که از اساتید موسیقی اصیل فارسی هستند گرفته تا شهریار، هرکدام به‌نوعی از هنر جلیل شهناز تمجید کردند.

شهریار درباره ساز شهناز می‌گوید:
«تاروپودم در اهتزاز آرد
سیم ساز ترانه‌پردازت
حیف نای فرشتگانم نیست
تا کنم ساز دل هم‌آوازت
وای ازین مرغ عاشق زخمی
که بنالد به زخمه سازت
چون من ای مرغ عالم ملکوت
کی شکسته است بال پروازت
شور فرهاد و عشوه شیرین
زنده کردی به شور و شهنازت»

آخرین اجرای صحنه جلیل شهناز در  اوایل دهه هشتاد و همان روزی بود که به‌عنوان چهره ماندگار انتخاب شد؛ بعدازآن به دلیل کهولت سن دیگر هرگز مقابل چشم مردم دست به تار نبرد و کمتر از 10 سال بعد هم در 92 سالگی فوت کرد.