چگونه بین فرزندان عدالت برقرار کنیم؟

یکی از مسائل مهمی که برخی خانواده ها گرفتار آن هستندو باعث ایجاد کینه و حسادت بین اعضای خانواده شده است،  تبعیض قائل شدن پدر و مادر بین فرزندان است. این بی عدالتی باعث میشود .
همیشه زمانی که عدالت برقرار شده، این برقراری عدالت، آثار پرباری را برای افراد در پی داشته است و اگر در حق کسی ستم شده و عدالت برقرار نشده باشد، نتایجی خوبی به همراه نداشته است.
 برای اینکه افراد بتوانند در جامعه از بی عدالتی دوری کنند، باید برقراری عدالت را از خانه و خانواده ی خود شروع کنند. یکی از نمونه های عدالت، محبت و توجه یکسان کردن به فرزندان و پرهیز از هرگونه تبعیض میان آنهاست. والدین باید توجه داشته باشند که در برقراری ارتباط با فرزندان و محبت کردن به آنها تبعیض قائل نشوندو به نوعی عدالت را به آنها آموزش دهند تا بتوانند در جامعه با برقراری عدالت؛ مشکل نداشته باشند.

 والدین اگر رفتار عدالت آمیز با فرزندان خود داشته باشند، این رفتار والدین ،آنها را به تعادل روحی می رساند و به آنها در زندگی امید و اعتماد به نفس می دهد.

عدالت به معنی برابری دختر و پسر نیست!

 عدالت به این معناست که حق  هر حق دار را به آن برسانیم. برقراری عدالت بین فرزندان در محیط خانواده نیازمند توجه به سه اصل مهم سن ، جنسیت و سطح توانمندی آنها است.عدالت جنسیتی در خانواده بین دختران و پسران به این معنی نیست که هر آنچه برای دختران فراهم میشود ، همان را عیناً برای پسران هم فراهم و اجرا  شود.

مثلا یک دختر بچه ی کوچکو دوست دارد که کارهای مربوط به دختران را انجام دهد ،مثلا لاک زدن؛ در کنار او پسر بچه ای هم هست و نبایدبگوییم گناه دارد، دلش می خواهد؛چون نتیجه آن میشود که می بینیم برای پسربچه هم لاک میزنند.

در واقع رعایت عدالت بین فرزندان به این معنا نیست که والدین از نظر تأمین نیازهای مادی و شیوه اظهار محبت و علاقه نسبت به فرزندان خود به یک صورت رفتار کنند مثلا همه آن چیزی که فرزند نوجوان خود نیاز دارد ، برای او فراهم کنند و همان نیازها را، در اختیار کودک پنج شش ساله هم قرار بدهند.چون نیازهای هر انسان در جنس و سن های مختلف با فرق دارد و درنتیجه مایحتاج دوران کودکی با دوران نوجوانی متفاوت است. همچنین که مایحتاج فرزند دختر با پسر فرق دارد.در عین حال، نیازهای عاطفی و شیوه پاسخ دادن به این عواطف و احساسات هم به همین گونه است.

 با این کار در واقع  والدین متوجه مفهموم صحیح عدالت نشده اند و باعث می شود در تربیت فرزند دچار مشکل شوند. اگرچه وظیفه والدین، برطرف کردن نیازهای فرزندان است ولی در این مسیر باید توجه داشته باشند که در رفع نیازها، تفاوت های کودکان را برای سن، جنسیت و توانایی آن ها لحاظ کنند.

رعایت عدالت بین بچه ها نباید منحصر به مورد خاصّی باشد، والدین باید در تمام امور کودک عدالت را رعایت کنند و در محبّت و ترغیب یا تنبیه عادلانه رفتار کنند و هرگز بچه را به جرم کاری که نکرده، تنبیه و سرزنش نکنند و زمانی که  بین فرزندان دعوا و درگیری رخ داد، تنها مقصّر را تنبیه کنند و جانب فرزند دیگر را نگیرند، اگر چه خردسالتر و ضعیفتر باشد.

رعایت عدالت بین فرزندان آنقدر مهم و حساس است که حتی شامل نگاهها و نوازش و بوسه های پدر و مادر نسبت به فرزندان هم میشود.

آثار بی عدالتی بین فرزندان

اگر والدین بین فرزندان در محیط خانواده تبعیض قائل شوند، باعث می شود فرزندی كه مورد تبعیض قرار گرفته احساس كند كه از محبت پدر و مادر محروم است و این بر شخصیت او تأثیر بسیار مخربی می گذارد و بذر حقارت و در نتیجه حسادت را در ضمیر شخصیت او به جا می گذارد.
همچنین این فرزند، خواه ناخواه كینه خواهر و برادرهای دیگر خود را که مورد حمایت پدر و مادر قرار گرفته اند؛به دل می گیرد و آرزوی می کند نعمت ها و توانایی هایشان را از آنها بگیرد تا آنها نیز از چشم پدر و مادر بیفتند. ازاین رو، دین اسلام به شدت سفارش می كند كه عدل و مساوات بین فرزندان رعایت شود.
بی عدالتی باعث می شود حس  کینه توزی و حقارت یا سرکشی و ستیزه جویی را در فرزندانی که مورد تبعیض قرار گرفته اند، به وجود آورد.
اگر پدر و یا مادری در بین فرزندان خود عدالت و مساوات را حفظ نکند و با این کار باعث شود که حق یکی به نفع دیگری پایمال شود و از بین برود و یا احساس حقارت یا خودکم‌بینی در فرزندی ایجاد شود، چنین رفتاری گناه است و پدر و مادر به دلیل چنین برخوردی مسئول هستند.

مشورت کردن با فرزندان

هر پدر و مادری می داند که کودک بیشتر از هر چیزی نیازهای عاطفی و زیستی پررنگی دارد و روش پاسخ دادن به این نیازها باید گونه‌ای باشد که از افراط و تفریط خودداری شود.از آنجایی که فرزند نوجوان در سن  و سال حساسی  قرار دارد ، او بیشتر از هر چیزی می‌خواهد از طرف خانواده و بزرگ‌ترها به عنوان یک شخص صاحب نظر و محترم شناخته شود، یعنی احترام گذاشتن و مشورت کردن با نوجوان از جمله مواردی است که نیازهای عاطفی و شخصیتی او را تأمین می‌کند. بنابراین مشخص است که شیوه‌های برخورد با کودک و نوجوان متفاوت است، اما این موضوع به معنای فرق گذاشتن و بی‌عدالتی بین آن‌ها نیست.

 والدین باید این نکته را توجه کنند که نحوه در آغوش کشیدن، بوسیدن و اظهار محبت به فرزندان باید متناسب با سن و جنسیت آن‌ها باشد و رعایت این نوع موارد، به این معنا نیست که عدالت رعایت نشده است. بلکه عدالت این است که در مورد فرزندی نسبت به فرزند یا فرزندان دیگر بی‌توجهی و بی‌مهری صورت نگیرد تا آسیب‌های روحی و عاطفی را متوجه او کند.

 آیه قرآن درباره عدالت

در قران کریم هم در سوره مائده آیه 8، به عدالت اشاره شده است. "اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ ۖ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ" عدالت کنید که به تقوا نزدیکتر (از هر عمل) است، و از خدا بترسید، که البته خدا به هر چه می‌کنید آگاه است.

بر اساس این آیه شریفه، عدالت شرط اساسی برای انجام هر برخورد و قضاوتی است که موجب می‌شود حقوق افراد محفوظ بماند. مهمترین رکن تقوا و پرهیزکاری ، عدالت است. عدالت در برخورد با فرزندان، یکی از اصول اساسی است که باید از طرف والدین و بزرگ‌ترهای خانواده رعایت شود تا جلوی آسیب‌ها و تهدیدهای احتمالی گرفته شود.

 پیامبر اکرم (ص) و عدالت بین فرزندان

 خوب است در این زمینه  به سیره و سبک زندگی رسول گرامی اسلام صلوات الله علیه و آله عمل کنیم. دقت آن حضرت در برخورد با کودکان و رعایت عدالت در بین فرزندان تا اندازه‌ای بود که وقتی شخصی همراه با فرزندان خود به خدمت آن حضرت می‌رسید، ایشان به رفتارهای او با فرزندانش هم توجه داشته و نکاتی را تذکر می‌دادند.

رسول گرامی اسلام _ صلی الله علیه و آله _ در این خصوص می‌ فرماید:«اعدلوا بین اولادکم کما تحبون ان یعدلوا بینکم فی البر و الطف»( مکارم الأخلاق ص 252) میان فرزندانتان عدالت را رعایت کنید چنان که دوست دارید آنان در احسان و نیکی به شما به عدالت رفتار کنند.

پیامبر گرامی صلی الله علی و آله اسلام:اِنَّ اللهَ تَعالی یُحبُّ اَن تَعدِلوُا بَینَ اَولادِکُم حَتّی فیِ القُبل
بدرستیکه خداوند دوست دارد که بین فرزندان عدالت را رعایت کنید حتی در بوسیدن آنان.(کنز العمال-جلد 16)

آن حضرت حتی به عدالت در هدیه دادن به کودکان هم سفارش کرده است و می فرماید: اِعدِلوُا بَینَ اَولادِکُم فی النَّحلِ کما تُحِبُّونَ اَن یَعدِلوُا بَینَکُم فیِ البِّر وَ اللُّطف
بین فرزندان خود در دادن هدیه به عدالت رفتار کنید.همان گونه که دوست دارید آنان نیز در نیکی و لطف و محبت به شما به عدالت رفتار کنند.(کنز العمال- جلد 16)
در روایتی در کتاب بحار الانوار آمده است:
با این مضمون که مردی در خدمت رسول اکرم صلی‌الله علیه و آله بود. همان موقع پسر خردسالش از راه رسید و مرد، او را بر زانوی خود نشاند. بعد از او، دختر خردسالش و مرد او را در مقابل خود نشاند. پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله خطاب به او فرمودند: «چرا میان این دو فرزندت مساوات را رعایت نمی‌کنی؟» و به او فرمود:چرا او را بر زانوی چپ خود ننشاندی!؟آن مردکه به رفتار نادرست خود پی برده بود،به دستور پیامبر عمل کردو دخترش را بر زانوی دیگر نشانید.رسول خدافرمود: الان عدالت را رعایت کردی.
از این روایت متوجه می شویم که حتی در زمینه در آغوش گرفتن فرزندان هم باید جانب عدالت را رعایت کنیم.

این عدالت در خانه ی علی (ع) و فاطمه ی زهرا(س) هم دیده می شود.آن دو بزرگوار در سایه هدایت‌ها و راهنمایی‌های پیامبر اکرم(ص) ؛طوری عدالت را در بین فرزندان خود اجرا می‌کردند که محبت و دوستی در میان آن‌ها تقویت می‌شد.در روایتی آمده است:روزی امام حسن و امام حسین علیهماالسلام در دوران کودکی خود، در حضور پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله مشغول بازی و کشتی گرفتن بودند. در همین زمان، پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله امام حسن علیه السلام را تشویق به پیروزی می‌کردند. حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها که این ماجرا را مشاهده کردند، بر اساس روحیه عدالت ورزی خود نسبت به فرزندانش، به پدر خود عرض کردند: «پدر جان! فرزند بزرگ را تشویق می‌کنی تا بر فرزند کوچک پیروز شود؟» پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله فرمودند: «تو اطلاع نداری که در همین موقع برادرم، جبرئیل، در حال تشویق حسین علیه السلام است تا بر برادرش پیروز شود. به همین دلیل من هم حسن علیه السلام را تشویق می‌کنم تا بر برادرش پیروز شود.»

نتیجه برقرای عدالت

اگر پدر و مادر در مورد همه فرزندان رفتار كاملاً عادلانه ای داشته باشند و هیچ كدام را بر دیگری ترجیح ندهند، این عدالت باعث می شود حسادت كودكان تحریك نشود و كم كم از بین برود.

والدین باید توجه داشته باشند که در حضور فرزندان خود هیچ وقت ، از یكی از آنها تعریف و تمجید نكنند و كارهایش را به رخ دیگران نكشند. آنها را با یكدیگر مقایسه نكنند و خوبی بعضی را به رخ دیگران نكشند.

بعضی از پدران و مادران برای اینکه کودک خود را تشویق یا تنبیه کنند و یا اینکه بخواهند چیزی را به او تعلیم دهند و او را تربیت کنند ،از روش مقایسه استفاده می كنند. این پدران و مادران به خیال خود می خواهند با این روش فرزند خود را تربیت کنند، در صورتی كه این رفتار نتیجه مطلوبی به همراه نخواهد داشت و حتی ممکن است نتیجه ی عکس هم داشته باشد. با این کار والدین  تخم حسادت و كینه توزی را در دل كودك بی گناه می پاشند و او را برای حسدورزی و دشمنی آماده می كنند.

والدین باید تلاش کنند با فرزندان خود، عادلانه رفتار کنند. اگر یکی از فرزندان خود را بنا به علتی، بیشتر از دیگران دوست دارند، این علاقه خود را نباید نزد آنها آشکار کنند. در واقع والدین حتی در ابراز احساسات و علاقه ی خود باید عدالت را برقرار کنند،چون در غیر این صورت روحیه حساس آنها تحریک می شود. فرزندان در برابر این مسئله، بسیار حساس و دقیق هستند و تحمل آن برای آنها بسیار دشوار است.

گاهی برخی از اختلالات رفتاری در کودکان و نوجوانان، به دلیل این است که احساس می کنند پدر و مادر، میان آنها و دیگران تبعیض قائل می شوند و این امر به عقده روحی در آنها تبدیل می شود و پس از چندی، به شکل های گوناگون از جمله سرکشی، ستیزه جویی و اضطراب، بروز می کند. گاهی نیز این افراد به افسردگی روحی دچار می شوند وممکن است در درسها و امورات خود موفقیت های لازم را به دست نیاورند. برخی نوجوانان سبب انحرافات اخلاقی خود را اضطراب ناشی از همین مسئله ذکر کرده اند.

رعایت عدالت در ابراز محبت

همانطور که گفتیم برخی از والدین ممکن است یکی از فرزندان خود را بیشتر از بقیه دوست داشته باشند.باید گفت که علاقه بیشتر به یکی از فرزندان و یا دوست داشتن فرزندان به شکل‌های مختلف امری طبیعی است. در این مورد در کتاب وسائل الشیعه نوشته شده که مردی به خدمت امام رضا علیه السلام رفته و عرض کرد: «یک مردی بعضی فرزندانش را بر بعضی دیگر برتری می‌دهد و بیشتر دوست دارد.» امام رضا علیه السلام فرمودند: «امام صادق علیه السلام هم همین گونه بود و فرزندش، حضرت موسی کاظم علیه السلام را بیشتر از بقیه فرزندانش دوست داشت.» آن مرد دوباره عرض کرد: «مردی دخترش را بیشتر از پسرش دوست دارد.» و امام رضا علیه السلام فرمودند: دختر و پسر با هم مساوی هستند.

 همچنین در روایتی آمده است: امام موسی کاظم علیه السلام در مواردی فرزندش، حضرت رضا علیه السلام را بر فرزندان دیگر خود ترجیح می‌دادند و او را الگویی برای آن‌ها معرفی می‌کنند. البته در تمام این موارد دلیل برتری آن حضرت را مشخص کرده و می‌فرمودند: «برادرتان، علی علیه السلام، دانشمند آل محمد علیهم السلام است. درباره دین خود از او بپرسید و هر چه که بیان می‌کند، به خاطر بسپارید.

نکات آخر:

 والدین باید توجه داشته باشند که بین کودکان خود عدالت برقرار کنند و آنها را با هم مقایسه نکنند و جملات مقایسه گونه در این رابطه به دیگران نگویند. در صورت امکان در قلب یا ذهنشان هم آنها را مقایسه نکنند.
 برای اینکه تبعیض بین فرزندان ایجاد نکنید باید  همه را به یک اندازه دوست داشته باشید. برای این کار والدین باید به فرزندان خود اعلام کنندکه آنها را به طور مساوی دوست دارندو آن را نشان دهندوبه آنها بگویند هریک بطور منحصربه‌فردی ارزشمند هستند. بخاطر این فردیت هیچ کدام از آنها نمی توانند جایگزین دیگری شوند یا با او رقابت کنند.

---