ماجرای اذان ماندگار شیخ محمد آقاتی
خیلی از ماها بین دهها اذانی که شاید شنیده باشیم، دو تا اذان را بیشتر از بقیه دوست داریم. یکی اذان مؤذنزاده اردبیلی و آنیکی، اذان شیخ محمد آقاتی؛ روحانی، قاری قرآن و مؤذن خراسانی که اگر بخواهیم با نشانهای معرفیاش کنیم باید بگوییم، همانی که اذان را با تسبیحات اربعه شروع کرده و صدایش خیلی از ما را یاد اذان ظهر سالهای قدیم تلویزیون با تصویری از مساجد اصفهان و یزد میندازد.
آقاتی سال 1304 در روستای «کاهو» از توابع «چناران» استان خراسان (رضوی) به دنیا آمد. کوچک که بود، قرائت قرآن را پیش پدرش ملّا علیاکبر آقاتی یاد گرفت. در سنین نوجوانی به خاطر مهارتی که در تلاوت اذان داشت، در حسینیه روستا به تلاوت اذان و مناجات مشغول شد.
در شانزدهسالگی برای تحصیل علوم دینی در مدرسه نواب در همسایگی حرم امام رضا (ع)، ساکن مشهد شد. زمانی كه طلبه بود، ماه مبارك رمضان برای دیدن والدین و كار كشاورزی به خانه برمیگشت. همان موقع در پشتبام حسینیه مناجات و دعا میخواند و اذان میگفت. او برای یادگرفتن اذان، استادی نداشت و استعدادش خدادادی بود.
یكی از شبهای سال 1320 كه محمد آقاتی پشتبام حسینیه بود، طاهری تولیت مسجد گوهرشاد هم در این روستا حضور داشت، و با شنیدن لحن زیبای اذان و مناجات محمد آقاتی، پیغام فرستاد كه به شیخ بگوئید فردا به مسجد گوهرشاد بیایید. تقدیر این بود که حالا در مسجد جامع گوهرشاد در جایگاه مؤذن، اوقات نماز صبح، ظهر و مغرب را اذان بگوید. شبهای جمعهام در فضای ملکوتی مسجد جامع شب خوانی میکرد. این در حالی بود كه هنوز مسجد گوهرشاد بلندگو نداشت و فقط صوت روحانی اذان شیخ محمدآقاتی بود كه از بالای گلدستههای مسجد در حرم مطهر امام هشتم شنیده میشد.
سال ۱۳۲۷ شمسی برای اجرای مراسم دعا و اذان در رادیو به تهران دعوت شد و در استودیوی رادیو تهران در سه نوبت اذان معروف و ماندگارش را ضبط کرد. بعد از گذشت بیشتر از 8 سال مرحوم مؤذنزاده با الگوپذیری از شیوه مرحوم آقاتی اذان معروف خودش را در یك گام بالاتر و در همان دستگاه اجرا کرد.
آقاتی همان موقع مسئولیت تلاوت زنده اذان را در مسجد سلطانی تهران به عهده گرفت که بعدها به اسم مسجد امام معروف شد.
اذان آقاتی به همراه اذانهای «شیخ عبدالکریم اردبیلی»، «رحیم مؤذنزاده اردبیلی»، «سید جواد ذبیحی» و «حاج علی بهاری» از اولین اذانهای پخششده از رادیو تهران هستند.
این اذان، ازنظر دستگاههای موسیقی بامهارت خاصی در مایهای از «دستگاه شور» به نام بیات ترك اجراشده است. به دستگاه شور میگویند ام النَغمات یا مادر آوازهای موسیقی ایرانی و علت آن هم وجود آهنگهای متنوع مناطق مختلف ایران در این دستگاه است که قالب مناسبی برای مناجات خوانی، مناقب خوانی، اذكار و ادعیه عرفانی است.
محمد آقاتی 68 ساله بود که در مهرماه ۱۳۷۲ بعد از یک دوره بیماری سخت و طولانی به رحمت خدا رفت و فردای آن روز در قطعه ۷۶ بهشتزهرا به خاک سپرده شد. از نگاه دیگران آقاتی انسانی سادهزیست، مردمدار، متعهد به انقلاب، اهل علم و دوستدار اهلبیت بود. همتش بلند بود و چراغ اذانگویی را با تلاش شبانهروزی تا آخر عمر، روشن نگه داشت.
بعد از اذان مرحوم مؤذنزاده، صدای اذان دلنشین آقاتی دومین اذان ملی ماست. برای نگهداری از این اذان قدیمی، این اثر در 29 شهریور 1390 در فهرست میراث معنوی ایران ثبتشده است.