مرز بین دو کشور چگونه تعیین می‌شود؟ مطالعات اجتماعی پایه ششم

امروزه مرزها باعث مشخص شدن محدوده هر کشور هستند و مرز مهم‌ترین عامل تشخیص و جدایی یک کشور از کشور همسایه است و علاوه بر مرزهای زمینی و دریایی، هر کشوری در آسمان و منابع زیرزمینی خود نیز مرز دارد.

تعریف لغوی مرز بسیار گسترده است ولی به طور کلی، مرز را می توانیم به این شکل تعریف کرد که مرز یا سرحد خطی است که میان دو کشور کشیده می شود و قلمرو دو کشور را مشخص می کند، پس هر کشوری آخرین حد قلمرو زمینی، دریایی، هوایی و حتی زیرزمینی اش را مرز آن کشور تعیین می کند.

مهم ترین عاملی که کشوری را از کشور همسایه جدا می کند مرز است، مرز نه تنها بین کشورها وجود دارد؛ بلکه بین قاره ها، دریاها و اقیانوس ها هم کشیده شده است.

تاریخچه پیدایش مرز بین کشورها

در گذشته مفهومی همانند مرزهای کنونی بین مردم وجود نداشت، تنها مرز امپراطوری های بزرگ را می شد مشخص نمود. از آنجایی که در دوران گذشته امپراطوری های کمی در دنیا وجود داشت، پس مرزها نیز تنها در محدوده قدرت این امپراطورها مشخص بود. این مرزها با تسلط یک قدرت بر قدرتی دیگر مدام جابه جا می شد و تغییر می کرد.

به عنوان مثال، پادشاهی هخامنشی در دوران داریوش، شامل بیست ایالت می شد و مرز بسیار بزرگی داشت.مصر، فلسطین، سوریه، فینیقیه، لیبی، قفقاز، بابل، ماد، پارس و در مجموع فلات ایران، باختر و بلخ، رود سند و بسیاری دیگر درون یک مرز مشترک قرار داشتند.

در آن زمان، پیدایش مرز کشورها، بر روی نقشه ها، با جنگ ها تغییر می یافت. مرزبندی بین کشورها ابتدا در اروپا و پس از جنگ جهانی اول به دلیل جلوگیری از توسعه طلبی کشورها به وجود آمد، در طول تاریخ نمی توان به این دقت مرزها را در بین کشورها ترسیم کرد و در حقیقت قبل از جنگ جهانی دوم و در سال ۱۹۴۵ میلادی هیچ چارچوب جغرافیایی مشخصی برای پیدایش مرز بین کشورها وجود نداشت.

برای مشخص شدن و ترسیم خط مرزی بسیاری از کشورها، جنگ های مختلفی در جهان رخ داده است تا مرزهایی که هم اکنون بر روی نقشه جهان می بینید، کشیده شود و مشخص شود.

تعیین مرز زمینی، دریایی و هوایی چگونه است؟

مرز‌ها از نظر فیزیکی به سه نوع زمینی، هوایی و دریایی تقسیم می‌شوند که هرکدام از این سه مرز، انواعی دارند و در ادامه گزارش به آن‌ها اشاره شده است.

مرز زمینی

- مرز‌های پیشتاز و مرز‌های پیش از سکونت: این نوع مرز از نظر امنیت و شرایط زندگی افراد، بهترین نوع مرز است چراکه هنگام تشکیل مرز، آن ناحیه خالی از سکنه بوده و به تدریج که مردم در اطراف این خطوط ساکن شده اند، وضع خود را با مرز تطبیق داده و هم اکنون مشکلی با مرز‌های کشور خود ندارند.- مرز‌های تطبیقی: مرز‌هایی که با توجه به جغرافیای انسانی و منطبق با الگو‌های نواحی، فرهنگی و قومی تعیین می‌گردد، به مرز‌های تطبیقی معروفند. از نمونه‌ی این نوع از مرز می‌توان به خط مرزی هندوستان و پاکستان اشاره کرد که پس از استقلال و جدا شدن پاکستان از هند به وجود آمد.

- مرز‌ها تحمیلی: به خطوط مرزیی که بدون توجه به سیمای فرهنگی و ناحیه و تنها در اثر سیاست بین المللی به وجود آمده اند، مرز‌های تحمیلی گفته می‌شود، در نتیجه ترسیم خطوط مرزی تحمیلی، مردمی که از یک قوم و نژاد بوده و زبان و فرهنگ مشترک دارند، از یک دیگر جدا شده و تحت نظر حکومت‌های جداگانه به سر می‌برند. بیشتر مرز‌هایی که دولت استعمارگر اروپایی از جنگ جهانی اول به بعد در قاره آفریقا به وجود آوردند، از این گونه اند.

مرز دریایی

هر کشوری که به آب‌های آزاد دسترسی دارد، لاجرم دارای مرز دریایی است. مجمع الجزایر‌ها مانند فیلیپین و برخی از کشور‌های جزیره‌ای مانند ایسلند، دارای مرز دریایی اند. از نظر حقوقی، قوانین حاکم بر آب‌های ساحلی با قوانین حاکم بر خاک یک کشور متفاوت است.

کلیه حقوق آب‌ها و عمق دریا‌ها متعلق به کشور مربوطه بوده، ولی حق عبور موجه کشتی‌های سایر کشور‌ها به رسمیت شناخته می‌شود، همچنین در بعضی مناطق دریایی مثل منطقه انحصاری-اقتصادی یا فلات قاره، کشور ساحلی، از بخشی از حقوق برخوردار است مانند استفاده از منابع زیر بستر دریا یا اکتشاف و استخراج نفت یا ماهیگیری؛ همچنین در این مناطق کشتیرانی سایر کشور‌ها آزاد است.

مرز هوایی

مرز هوایی بخشی از جو بالای قلمروی یک کشور است که توسط آن کشور کنترل می‌شود و شامل آب‌های سرزمینی یا به صورت کلی‌تر، هر بخش سه بعدی خاص از جو است.

مرز هوایی ممکن است به زمینه‌ها و مناطق گوناگون تقسیم شود، از جمله مکان‌هایی که در آن محدودیت‌ها یا ممنوعیت‌های پروازی وجود دارد، به این معنا که محدودیت مرز هوایی به هنگام پرواز را فرودگاه‌های کشور مبدا و مقصد تعیین می‌کنند.

سوالات درس مطالعات اجتماعی پایه ششم

مرز چیست؟
مرز یک خط مشخص است که کشوری را از کشور دیگر جدا می کند.

خط مرزی چیست؟
خط مرزی خطی اعتباری و قراردادی است که حدود کشورها را مشخص می کند و معمولا به وسیله عوارض طبیعی، کشیدن یک خط فرضی یا حتی عوارض مصنوعی همانند جاده نشان داده می شود.

مرز کشور ها چگونه تعیین می شود؟
ابتدا کشور ها بر سر خطوط مرزی به توافق می رسند و مابین خود خطوطی را معین می کنند، سپس نقشه کش ها با دقت نقشه هایی از مرز ها ترسیم می کنند که طبق آن در خطوط مرزی با میله یا تیرک علامت گذاری می کنند.

مراحل تعیین مرز کشورها به ترتیب بیان کنید.
- تهیه‌ی نقشه‌ی هوایی، علامت گذاری روی زمین، تیرک گذاری
- توافق نامه، ترسیم نقشه، علامت گذاری روی زمین، تیرک گذاری
- توافق نامه، تیرک گذاری، علامت گذاری روی زمین، عکس هوایی
- مشخص کردن پدیده‌های طبیعی، تهیه‌ی مرز هوایی، علامت گذاری روی زمین، تیرک گذاری

وظیفه ی پاسگاه های مرزی چیست؟
در این پاسگاه ها افرادی مشغول دیده بانی و حفاظت از مرز ها هستند تا عبور غیر قانونی از مرز صورت نگیرد و از این راه به کشور خدمت می کنند.

آیا خط مرزی تنها روی زمین است؟ توضیح دهید.
خیر، فضای بالای مرز زمینی هم جزء مرز است یعنی در بالای مرزهای زمینی، یک دیوار فرضی وجود دارد.

خلبانان در هنگام عبور از مرز هوایی یا آسمان یک کشور چه کار باید انجام دهند؟
باید به آن کشور اطلاع بدهند و برای ورود از آن اجازه بگیرند.

چگونه پدیده های طبیعی مرز بین کشور ها محسوب می شوند؟ مثال بزنید.
گاهی یک پدیده ی طبیعی مانند رود خانه، کوه، بیابان و دریاچه بین دو کشور قرار دارد و از همان پدیده برای تعیین مرز استفاده می کنند، مثلا ارتفاعات آرارات بخشی از مرز ایران و ترکیه را تشکیل می دهد.

رودهای مرزی ایران را نام برده و بنویسید ایران را از کدام کشورها جدا می کنند؟
اترک ایران را از ترکمنستان جدا می کند. ارس ایران را از ارمنستان و آذربایجان جدا می کند و اروند رود ایران را از عراق جدا می کند.

کدام کشور ها از طریق دریا با کشور ما همسایه هستند نام ببرید.
کویت، عربستان، قطر، امارات و عمان.

گذر نامه چیست و چه مشخصاتی در آن ذکر می شود؟
برای این که یک فرد از کشور خارج شود، به گذرنامه نیاز دارد. گذرنامه مانند شناسنامه ی خارجی فرد است و در آن مشخصات فرد و ملیت او ذکر شده است.

روادید چیست و گرفتن آن به چه معناست؟
برای مسافرت به کشور دیگر باید از سفارتخانه ی آن کشور اجازه گرفت به این اجازه روادید یا ویزا می گویند. وقتی یک کشور به فردی ویزا می دهد، به او اجازه پذیرش داده تا به آن کشور سفر کند.

همسایگان شمالی ایران را نام ببرید.
ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و ارمنستان

همسایگان غربی ایران کدام اند؟
ترکیه و عراق

همسایگان شرقی ایران را نام ببرید.
افغانستان و پاکستان

ایران طولانی ترین مرز را با کشور .......... دارد. (عراق)

کوتاه ترین مرز ایران با کشور .......... است. (ارمنستان)

ایران به وسیله ی مرز های .......... و ........... از کشورهای همسایه ی خود جدا می شود. (خشکی-دریایی)

به گذر نامه .......... هم گفته می شود. (پاسپورت)نام دیگر روادید .......... است. (ویزا) 

---