ازدواج در ایران باستان چگونه صورت می‌گرفت؟ درس مطالعات اجتماعی پایه هفتم

در ایران باستان آن‌چنان به خانواده اهمیت می‌دادند که از مشاغلی که مستلزم تجرد بود یا مردان را مدتی دور از کانون خانواده قرار می داد(مانند دریانوردی و بازرگانی) دوری می کردند. از نظر ایرانیان باستان، ازدواج نتیجه تراضی زن و مرد بود و زندگی زناشویی و خانواده از لحاظ اجتماعی نیز در میان مردم ایران اهمیت زیادی داشت.

در ایران باستان خانواده هسته اولیه جامعه را تشکیل می داد و ازدواج در بین ایرانیان باستان یک تکلیف دینی و پیمان مقدس بود، به همین دلیل اگر کسی عمدا از ازدواج سر باز می زد، گناهکار محسوب می شد. 

مردان زمانی می توانستند مقام و منصبی به دست آورند که ازدواج کرده و همسر داشته باشند، ازدواج در ایران باستان معمولا خویشاوندی و درون گروهی بود، یعنی اغلب سعی می کردند با افرادی از خاندان خودشان ازدواج کنند تا با آن‌ها هم خون باشند و خصوصیات آن خاندان را حفظ کنند.

ایرانیان باستان برای فرزند پسر ارزش خاصی قائل بودند، به موضوع مخصوصا برای شاهان و درباریان که سلطنت موروثی داشتند از اهمیت بیشتری برخوردار بود. در ایران باستان چند همسری نیز مرسوم بود البته افراد ثروتمند دارای چند همسر بودند. 

در فرهنگ غنی ایرانی ازدواج و پیوند زناشویی پایه و اساس یك خانواده و در نتیجه یک جامعه موفق و اخلاقی است. بزرگان این سرزمین به موجب جلوگیری از سست شدن اخلاقیات در جامعه و كنترل انحطاط و همچنین استواری تفکر و اندیشه زنان و مردان ایرانی، ازدواج را یکی از مهم ترین ارکان جامعه بر شمرده اند.

رسومات ازدواج در ایران باستان

ازدواج در ایران باستان از تقدس خاصی برخوردار بود و زنان در خانواده از مزایا و امتیازات مختلفی برخوردار بودند.

سفره عقد در ایران باستان چگونه بود؟

درگذشته ایرانیان باستان به جشن عروسی سور می گفتند عروس لباس سبز می پوشیده و تور یا پارچه ای سبز رنگ روی سرمی انداخته،داماد نیز عرقچین سبز بر سر و روی شانه راست او چادرشب یا دستمال سبز انداخته می شده در پشت سر داماد برادر یا یكی از بستگان بسیار نزدیک او می ایستاده و در دست (یا در سینی كوچک) یک دستمال سبز، یک انار شیرین، یک تخم مرغ، یک قیچی و كمی نقل و شیرینی و آویشن همراه با نخ و سوزن سبز را بالای سر داماد نگه می داشته یا در داخل سفره ای به نام سفره گواه (سفره عقد) قرار می دادند.

جهاز در ایران باستان چگونه بود؟

هر دختر مقداری جهیزیه داشت که پدر به او می داد، ولی وقتی که دختر شوهر می کرد دیگر هیچ گونه حقی به عنوان سهم الارث از ماترک پدر نمی برد و مهریه یا قبل از ازدواج و یا هنگام طلاق پرداخته می شد.

تعیین جهاز و چگونگی و مقدار آن در هنگام بله‌برون نقش مهمی داشت، زیرا هنگامی که دختر شوهر می کرد دیگر هیچ گونه سهمی بعنوان ارث از پدر خود و یا از کفیل او دریافت نمی کرد، از این رو لازم بود که هنگام زناشویی دختر حتی المقدور جهاز کامل و بزرگی با خود به همراه ببرد، صورت فرمول شده یک چنین عقد ازدواجی از عهد ساسانی به جای مانده و به دست ما رسیده است.

مهریه در ایران باستان چگونه بود؟

مرد خواستگار موظف بود که با جلب رضایت رسمی ولی دختر برای او مهریه ای تعیین کند که یا قبلاً و یا بعداً در صورت پیش آمدن طلاق به زن بپردازد. طبق ماده 20 آیین نامه چون در آیین مزدیسنی طلاق اختیاری نیست در اجرای مراسم زناشویی قید مهریه نمی شود.

نفقه در ایران باستان چگونه بود؟

اگر دختر جوانی که در موقع مناسب او را شوهر نداده بودند، ارتباط غیرمشروع پیدا می کرد حق نفقه از طرف پدر داشت و از بردن ارث محروم نمی شد، به شرط این که آن ارتباط را قطع کند و حتی اطفالی که از این پیوند غیرمشروع به دنیا می آمدند نفقه شان به عهده پدر آن دختر بود.

انواع ازدواج در دوران ایران باستان

در مورد انواع پیوند زناشویی در ایران باستان باید اشاره کنیم که اقسام ازدواج به شرح زیر بود:پادشاه زن: این نوع ازدواج به حالتی گفته می‌شد که دختری پس از رسیدن به سن بلوغ با موافقت پدر و مادر خود با پسری ازدواج می‌کرد و پادشاه زن از کاملترین حقوق و مزایای زناشویی برخوردار بود و کلا" همه دخترانی که برای نخستین بار و با رضایت پدر و مادر ازدواج می‌کردند، پیوند زناشویی آنان تحت عنوان پادشاه زن ثبت می‌شد.

چاکر زن: این نوع ازدواج به حالتی اطلاق می‌شد که زنی بیوه به عقد و ازدواج با مرد دیگری در می‌آمد. این زن با زندگی در خانه شوهر دوم خود حقوق و مزایای پادشاه زن را در سراسر زندگی مشترک دارا بود، ولی پس از مرگ آیین کفن و دفن و سایر مراسم مذهبی اش تا سی روزه توسط شوهر دوم یا بستگانش برگزار می‌شد.

ولی هزینه های مراسم بعد از سی روزه به عهده بستگان شوهر اولش بود، چون معتقد بودند در دنیای دیگر این زن از آن نخستین شوهر خود خواهد بود و به همین علت پیوند دوم او تحت عنوان چاکر زن یاد می‌شد.

ایوک زن: این نوع ازدواج زمانی اتفاق می‌افتاد که مردی دختر یا دخترانی داشت و فرزند پسر نداشت و ازدواج تنها دختر یا کوچکترین دخترش تحت عنوان ایوک ثبت می‌شد و رسم بر این بود که اولین پسر تولد یافته از این ازدواج به فرزندی پدر دختر در می‌آمد و به جای نام پدرش نام پدر دختر را بعد از نامش می‌آوردند و این نوع ازدواج باعث شده که برخی افراد غیر مطلع برچسب ازدواج با محارم را به ایرانیان باستان بزنند.
 
ستر زن: وقتی که فرد بالغی بدون ازدواج در می‌گذشت، پدر و مادر یا خویشان این فرد موظف بودند به خرج خود و به یاد فرد درگذشته دختری را به ازدواج پسری در می‌آورند. شرط این نوع ازدواج آن بود که دختر و پسر متعهد می‌شدند که در آینده یکی از پسران خود را به فرزند خواندگی فرد درگذشته بدون زن و فرزند درآورند.

خودسر زن: اگر دختری و پسری پس از رسیدن به سن بلوغ برخلاف میل والدین خود خواستار ازدواج با یکدیگر می‌شدند و مصر بر این امر نیز بودند، با وجود مخالفت والدین ازدواج آنها منع قانونی نداشت و زیر عنوان خودرای زن ثبت می‌گردید و در این بین دختر از ارث محروم می‌شد، مگر اینکه والدینش به خواست خود چیزی به او می‌دادند یا وصیت می‌نمودند که بدهند.

سوالات درس مطالعات اجتماعی پایه هفتم

در ایران باستان خانواده چه جایگاهی داشت؟ 
خانواده هستهٔ اولیه جامعه را تشکیل می‌داد، ازدواج در نزد ایرانی‌ها یک تکلیف دینی و پیمان مقدس بود، بنابر این اگر کسی عمداً از ازدواج سرباز می‌زد، گناهکار شمرده می‌شد، و مردان زمانی می توانستند مقام و یا منصبی به دست آورند که دارای همسر باشند.  

در ایران باستان  پدر چه نقشی در خانواده داشت؟
در خانوادهٔ ایران باستان پدر به عنوان سرپرست خانواده نقش مهمی داشت و حفظ امنیت خانواده و همچنین اجرای مراسم مذهبی برعهدهٔ او بود.

در ایران باستان افراد معمولا با چه کسانی ازدواج می کردند؟
ازدواج معمولاً خویشاوندی و درون گروهی بود؛ یعنی اغلب سعی می کردند با افرادی از دودمان خود ازدواج کنند تا با آن ها هم خون باشند و خصوصیات آن دودمان را حفظ کنند.

آیا برای ایرانیان باستان جنسیت فرزند اهمیت داشت؟
ایرانیان باستان برای اولاد پسر ارزش خاصی قائل بودند و این موضوع به خصوص برای شاهانو درباریان که سلطنت موروثی داشتند، اهمیت زیادی داشت

آیا در ایران باستان چند همسری وجود داشت؟
در آن دوره چند همسری نیز وجود داشت و افراد توانگر و ثروتمند چند زن داشتند.

در ایران باستان خانواده ها مواد مورد نیاز خود را چگونه تأمین می کردند؟
بیشتر مواد مورد نیاز خود چون خوراک و پوشاک و ابزار را خودشان در خانه تولید و نیازهایخود را تأمین می کردند. زنان در کنار مردان به نخ ریسی، پارچه بافی، قالی بافی و مشارکت در کشاورزی می پرداختند.

در ایران باستان خانواده ها معمولا چه چیزهایی را به فرزندان خود آموزش می دادند؟خانواده‌ها مرکز تربیت و آموزش بودند و اصول و ارزش‌های اخلاقی چون راستگویی، امانت‌داری، میهن‌دوستی و وفای به عهد را به اعضای خانوادهٔ خود می‌آموختند. پدر ها هم شغل خودشان را به پسرانشان یاد می دادند و مادران نیز  به عنوان کدبانوی خانه رسوم خانه‌داری را به دختران آموزش می دادند.

---