روزه کله گنجشکی چطور گرفته می‌شود؟

در اسلام برای آشنا کردن کودکان با آداب روزه داری و ماه مبارک رمضان، راه هایی وجود دارد و روزه کله گنجشکی  برای کودکانی که هنوز به سن تکلیف نرسیده اند، یکی از راه های مناسب آشنایی با فرهنگ روزه داری است.

در تعالیم اسلامی، توصیه های فراوانی در زمینه آموزش تدریجی مسائل دینی به کودکان آمده و همچنین روایت های زیادی، برای تمرین دهی و عادت دهی کودکان به خویشتنداری آمده است.

اگر بخواهید کودک را با روزه آشنا کنید باید از بُعد هیجانی کودک بهره بگیرید و او را در فضای مذهبی شادی قرار دهید. در این صورت، ناخودآگاه هیجانات مثبت همچون نشاط و شادابی معنوی در او تقویت می‌شود و اینجاست که می‌توان به تدریج او را با فلسفه روزه گرفتن و نماز خواندن آشنا کرد.

زمانی که کودک به سن تشخیص رسید و آمادگی و توانایی روزه گرفتن داشت، او را تشویق کنید که به مقدار توانایی‌اش (نصف روز، بیشتر یا کمتر) روزه بگیرد. اگر بی‌تاب شد، می‌توانید وسط روز به او آب یا غذای مختصری بدهید.

زمانی که توانایی کودک بیشتر شود می‌تواند بیشتر گرسنگی و تشنگی را تحمل کند. بنابراین، مدتی که می‌گذرد، اراده قوی‌تری خواهد داشت و قادر به گرفتن روزه کامل خواهد بود.

روزه کله گنجشکی چیست؟

کودکان از 4 سالگی با مفاهیم ساده و به مرور در سنوات بعد با مفاهیم کلی روزه و ماه رمضان آشنا می شوند. والدین و مربیان، برای زیبا جلوه دادن این ماه پر برکت نقش ظریف و مهمی برعهده دارند.کودکان در برخورد با آداب رمضان پر از سؤال های بی جوابند و پاسخ هر کدام از سؤالات آنان می تواند تصویری عمیق در ذهن آنها بکارد. اگر این پاسخ ها، حساب شده و اصولی باشد، در پرورش این مفاهیم در ذهن کودک مؤثر خواهد بود و اگر پاسخ ها سطحی و غیر واقعی باشد، تأثیری منفی و مخرب برجا خواهد گذاشت.

روزه گرفتن و یک روز تمام، لب به روی خوراکی ها بستن از نظر یک کودک، واقعه ای سخت و ناممکن است و عکس العمل والدین و بزرگترها می تواند ذهنیت کودک را تغییر دهد.

والدین از ابراز سختی روزه، تشنگی و ضعف در مقابل کودک بپرهیزند و با دادن اطلاعاتی مفید، کودک را تشویق به گرفتن روزه های چند ساعته یا روزه ی کله گنجشکی کنند.

تشویق کودک او را به روزه گرفتن مشتاق می کند و همین که می تواند رفتار بزرگترها را تقلید کند، احساس بزرگی و استقلال می کند و همه ی کودکان این حس را دوست دارند و اگر با شوق معنوی و اعتقادی هم همراه شود، نتیجه بسیار بهتری خواهد داشت.

(روزه کله گنجشکی؛ روزه ای است که کودکان باید سحری بخورند و بخوابند، ولی دیگر تا هنگام نماز ظهر چیزی نخورند، اما در آن هنگام می توانند ناهار و آب و میوه بخورند و بعد دیگر چیزی تا اذان مغرب و افطار نخورند.)

بچه ها با گرفتن روزه کله گنجشکی کمی به گرسنگی عادت می کنند و صبرشان بیشتر می شود. اینگونه وقتی به سن تکلیف رسیدند در هنگام گرفتن روزه کامل با سختی مواجه نمی شوند.  پس برای آموزش تعالیم دینی از روزه کله گنجشکی شروع کنید.

وقتی بچه به سن تشخیص رسید و آمادگی و توانایی روزه گرفتن داشت، او را تشویق کنید که به مقدار توانایی‌اش (نصف روز، بیشتر یا کمتر) روزه بگیرد. اگر بی‌تاب شد، می‌توانید وسط روز به او آب یا غذای مختصری بدهید، زمانی که توانایی کودک بیشتر شود می‌تواند بیشتر گرسنگی و تشنگی را تحمل کند.

بنابراین، مدتی که می‌گذرد، اراده قوی‌تری خواهد داشت و قادر به گرفتن روزه کامل خواهد بود. همچنین در هنگام روزه گرفتن به کودکانتان آموزش دهید که برای قبولی روزه آن ها در درگاه خداوند، باید بعضی کارها را انجام داده و از بعضی کارها دوری کنند. مانند:

- نماز بخوانند.
- دعا بخوانند.
- دروغ نگویند.
- غیبت نکنند. 
- کارهای خوب انجام دهند و از کارهای بد دوری کنند.

آموزش روزه داری در روایات اسلامی

در عرف دینداران "روزهٔ سرگنجشکی" کودکان شهرت دارد. این شیوه که همسو و همنوای با سیرهٔ معصومین(ع) در آموزش روزه داری است، مورد تأیید و تأکید بزرگان دین هم قرار گرفته است، در این شیوه به شکل مستقیم و یا غیرمستقیم تکنیک شکل دهی به شکل دقیق رعایت می شود.کودک با توجه به توانایی و رشد جسمانی، شناختی و عاطفی اش به این تمرین تشویق و سفارش می شود.

بیداری شب برای صرف سحری در واقع نوعی خویشتنداری در برابر میل طبیعی خواب کودکانه است و تمرین های خودداری از مباحثات و عدم انجام مفطرات روزه، در حد نسبی، در ساعات صبح گاهی انجام می گیرد.

آن هایی که توانایی بیشتری دارند، پس از خوردن و آشامیدن مختصر، برنامه های خود نگه داری و خود کنترلی خویش را تا زمان افطار ادامه می دهند. در روایات اسلامی، آموزش روزه داری در دو مرحله صورت می گیرد: 

- مرحله اول، ۹ الی ۱۳ سالگی؛ در این مرحله کودک تنها با اصل روزه داری هر اندازه که بتواند مثلاً نصف روز کمتر یا بیشتر، آشنا می شود و از او انتظار روزهٔ کامل و صحیح نمی رود، در این سال ها باید کودک را به روزه گرفتن و قرار گرفتن در برنامه های خود کنترلی و خود مهار گردی نفس، به هر اندازه که می تواند سفارش و تشویق کرد.

- مرحله دوم؛ 13 الی 15 سالگی؛ این مرحله از ۱۳ ـ ۱5 سالگی شروع و به بلوغ ختم می شود. در این مرحله باید آن ها را به روزهٔ کامل  الزام کرد و در صورت شانه خالی کردن از روزه گرفتن و انجام تمرین های خود نگهداری از مفطرات روزه و با وجود توانایی و قدرت بر روزهٔ کامل باید نوجوان را مؤاخذه (تنبیه مثبت) کرد.

برای تشویق کودکان به گرفتن روزه چه کارهایی باید انجام داد؟

تشویق کودک او را به روزه گرفتن مشتاق می کند و همین که می تواند رفتار بزرگترها را تقلید کند، احساس بزرگی و استقلال می کند.

اجرای مراسم دسته جمعی در ماه مبارک رمضان در مدارس ضمن تشویق آن ها و نیز به یادگار ماندن خاطرات شیرین افطار و ماه مبارک رمضان در خاطر کودکان و نوجوانان، بسیار مورد توجه و استقبال دانش آموزان قرار می گیرد.

حتی می توان در دوران مهدکودک، برای کودکان پیش دبستانی، مراسم افطار روزه کله گنجشکی برگزار کرد. اجرای چنین مراسمی شاید به نظر ساده باشد، اما اثرات عمیق و ماندگاری دارد و ماه رمضان را برای کودکان به ماهی شیرین و پر خاطره و معنوی تبدیل می کند.

هدیه بدهید
پس قبل از سن تکلیف سعی کنید او را با روزه کله گنجشکی آشنا کرده و همچنین به او هدیه بدهید، به تدریج که تعداد روزه‌های کودک زیادتر شد، در آخر ماه رمضان می‌توانید گاهی برای تشویق به او هدیه‌‌ای بدهید، حتی می توانید شب ها زیر بالشت او هدیه بگذارید و سحر به او بدهید.

همچنین به کودک خود یاد بدهید وقتی روزه می‌گیرد باید نماز بخواند( البته در حد توان )، کارهای خوب انجام دهد و از کارهای بد دوری کند، دعا بخواند، دروغ نگوید، غیبت نکند و حجاب داشته باشد.

تشویق کنید و الگو باشید
به کودک خود بگویید خدا بچه های پاک را دوست دارد و دعایشان را اجابت می‌کند تا او را بیشتر تشویق به روزه گرفتن و نماز خواندن کنید.

قبل از هر چیز فراموش نکنید که خودتان به عنوان پدر و مادر کودک الگوی او باشید و حتما قبل از سن تکلیف، سعی کنید کودک خود را با روزه کله گنجشکی آشنا کنید و همچنین به او هدیه بدهید.

در انتها باید اشاره کنیم؛ در دعوت کودکان به دین، باید به گونه ای عمل کرد که آن ها احساس آزادی کرده و با توجه به این موضوع که انسان فطرتاً خداجوست، با تذکر روش های صحیح، این فطرت را در وجود آنان بیدار کنیم و آن ها را به طرف پذیرش دین سوق دهیم.

پیامبر گرامی (صلی الله علیه وآله) نیز با نرم خویی افراد را به دین اسلام دعوت می کردند. خداوند تعالی می فرماید: «اَفَأَنْتَ تُکْرِهُ النّاسَ حَتّی یَکوُنوا مؤمنین»؛ ای رسول! تو کی توانی همه را با جبر و اکراه مؤمن گردانی؟
و یا می فرماید: «اِنَّما علیکَ الْبَلاغُ اِنَّما اَنْتَ مُنْذِرُ»: کار تو فقط ابلاغ است، تو فقط منذر هستی.والدین هم، نباید هیچ گاه کودکان را مجبور به دین داری کنیم یا برای آن که دیندار شوند، نباید به آن ها مزایای زیادی بدهیم. اگر بدون استفاده از این دو حربه تهدید و تطمیع، بتوانیم آن ها را به عقیده ای معتقد کنیم، آن اعتقاد درونی خواهد بود.

---