در مناطق مختلف ایران مراسم نوروز چگونه برگزار می‌شود؟

همه ایرانیان از دوران باستان نو شدن سال و عید نوروز را جشن می گیرند اما هر کدام از مناطق مختلف ایران آداب و رسوم خاص خود را برای این عید به جای می آورند.

آداب و رسوم نوروز در پایتخت

در پایتخت شب سال نو غذایی پرقوت و گرم کننده مزاج به نام رشته پلو تهیه می شد، آماده کردن و خوردن آن آدابی داشت. رشته پلو ابتدا برای سرپرست خانواده که مشکلی در کسب و کار خود داشت، کشیده می شد تا "سررشته کار" تا آخر سال در دستش باشد.

در هنگام تهیه این غذا اگر دختری بخت بسته ای در خانه وجود داشت، او ابتدا زیر دیگ را روشن و هنگام کشیدن غذا در دیگ را باز می کرد اما باید او هنگام کشیدن پلو از خانه بیرون می رفت و پشت در می ایستاد تا مادر یا مادربزرگش با یک بشقاب رشته پلو پشت در رفته و از او می پرسید کی هستی؟

سپس او باید در پاسخ می گفت باز کن و مادر پس از گشودن در به او بشقاب رشته پلو را می داد تا دو قاشق از آن را در پشت در بخورد و بعد داخل خانه آید تا بختش در سال جدید باز شود. برای رفع بی پولی نیز افراد رشته خشک کرده این پلو، را داخل کیف قرار می دادند.

آداب و رسوم نوروز در آذربایجان غربی

از رسم های زیبای نوروزی در آذربایجان غربی رسم "تکم چی"ها است. تکم چی، تکم (بز ساخته شده از قطعات چوب) را چند روز قبل از عید در کوچه ها می چرخاندند و به ترکی اشعاری می خواندند و از مردم پاداش می گرفتند.تکم آذری‌ها؛ یکی از مهمترین رسوم در میان آذری‌ها رسم تکم و تکم‌چی است. این رسم در اصل همان نوروزخوانی است که با شعرخوانی و موسیقی نوید آمدن بهار را می‌دهند. تکم عروسکی است که تکم‌چی به دست می‌گیرد و با تکان دادن تکم، تصنیف‌های بهاری و نوروزی می‌خواند. برخی معتقدند حاجی فیروز از همین نوروز خوانی الهام گرفته شده است.

از دیگر رسوم در میان مردم آذری ایران، پهن کردن سفره عید یا سفره خوراکی است که برای پذیرایی از میهمانان است و این رسم در میان مردم ساکن در شهرها و روستاهای آذربایجان غربی و شرقی و اردبیل رایج است.

این سفره  علاوه بر هفت سین شامل تنقلاتی مانند نخود و کشمش، مغز بادام و گردو، خرما، انجیر خشک، انار، سیب، انگور، شیرینی کوکه و حلوای خانگی است. مردم آذربایجان غربی اسفندماه را بایرام آیئی (ماه عید) و هفته اول اسفند ماه را "چیله قووان" یعنی هفته ای که چله زمستان را فراری می دهد یا یالانچی چارشنبه "چهارشنبه دروغین" می نامیدند.

مراسم شال اندازی از دیگر مراسم آذربایجان غربی بوده است. برای باز شدن بخت دختران در این استان از مراسم بسیار قدیم، دختران دم بخت به دستمال یا چارقد خود گره می زدند و از اولین رهگذر می خواستند گره را بگشاید تا گره از کارشان باز شود. بیرون رفتن از خانه و پرکردن کوزه آب از مراسم مرسوم بخت گشایی بود.

فالگوش ایستادن نیز رسم دیگر مردم آذربایجان غربی است که زنان در مکانی خارج از دید پنهان می شدند و کلیدی زیر پای خود می گذاشتند و به سخنان مردم گوش می دادند و تفال می زدند.

آداب و رسوم نوروز در آذربایجان شرقی

در آذربایجان شرقی به چهارشنبه آخر سال "چرشنبه خاتون" می گویند. در روستاهای این استان، زنان در چهارشنبه سوری بالای اجاق خوراک پزی شکل زنی زیبا را می کشند و زیر آن یک آینه و شانه می گذارند تا زمان آمدن چرشنبه خاتون او بتواند موهایش را شانه بزند. این بر بارور شدن زمین در آخرین روزهای اسفند تاکید دارد.

همچنین مردم آذربایجان شرقی صبح آخرین چهارشنبه سوری بر سر آب رفته و کوزه ها را پر می کردند و از روی آن می پریدند و می خوادند: آتیل ماتیل چرشنبه (عاطل و باطل شود چهارشنبه)، بختیم آچیل چرشنبه (بختم باز شود چهارشنبه).

رسم شال اندازی نیز یکی از رسوم آذربایجان شرقی است که در آن پسران جوان و نوجوان شالی را از سوراخ بالای بام پایین می انداختند. در گوشه شال صاحب خانه مقداری آجیل و شیرینی می بست تا پسر آن را بالا بکشد. اگر پسر، دختری را می خواست شال را پایین می انداخت و بالا نمی کشید. اگر خانواده دختر راضی بودند نشانه ای به شال می بستند.

برای دادن مژده فرارسیدن نوروز و بهار 'سایاچی ها' در روستاها و شهرها اجرا می شده است. در برخی مناطق آذربایجان شرقی، مردم کوزه یا کاسه ای آب را نزد روحانی می برند تا روحانی چهل بار سوره یاسین را به آن بخواند و فوت کند تا آب تبرک شود. سپس این آب تبرک شده را برای برکت و باروی به گوشه کنار خانه و بر دام ها و محصولات می پاشیدند.

آداب و رسوم نوروز در میان ترکمن ها

در ترکمن صحرا، پس از خانه تکانی، برای برکت دار شدن خانه، نخ سفید و سیاه را با هم می بافند و بین آن اسپند، نظر چشم، منجوق، نمک و داغدان قرار داده و در خانه می آویزند. آن ها در چهارشنبه ی آخر سال موی سر پسرها را تراشیده و مقداری مو را در دو طرف سر، روی گوش یا پشت سرها باقی می گذاشتند و به آن "قولپاق" می گفتند.آنها در چهارشنبه سوری به صحرا ها رفته و به چشمه های آب را به فال نیک می گرفتند و برای دفع بدی ها در راه بازگشت، سنگریزه بر داشته و هفت بار به طرفی غیر از قبله پرتاب می کردند.

منجوق آتدی ترکمن‌ها؛ در ترکمن صحرا، پس از انجام مناسک خانه تکانی، رسم است که نخ سفید و سیاه را با هم می‌بافند و در میانه‌ی آن اسپند، نظر چشم، منجوق، نمک و داغدان (که نوعی چوب است) قرار می‌دهند و آن را، به نشانه‌ی برکت، بالای در خانه‌ها می‌آویزند.

از دیگر رسومی که امروزه کمرنگ‌تر شده، رفتن به صحراها در چهارشنبه سوری است. آنها نگریستن به چشمه‌های آب را به فال نیک می‌گرفتند و در راه بازگشت، تعدادی سنگریزه برمی‌داشتند و هفت بار به طرفی غیر از قبله پرتاب می‌کردند تا بدی‌ها دفع شود.

آداب و رسوم نوروز در خراسان رضوی

در خراسان رضوی مردم چند لحظه قبل از تحویل سال "آب جوجه خروس" یا شیر می خورند زیرا معتقدند با خوردن آب جوجه خروس در طی سال پوست بدنشان لطیف و درخشان و با خوردن شیر، پوست بدنشان سفید و نرم خواهد شد.

برخی از مردم نیز برای کسب روزی و ثروت، هنگام نشستن دور سفره سکه یا چند دانه برنج یا یک گوخدا (خرخاکی) در مشت می گرفتند یا کله جوجه خروس قرار می دادند و مردان سر مرغ و دل و جگر و سنگدان و گردن پخته شده می خوردند. برای اینکه در طول سال رزق و روزی حلال نصیبشان شود.

در قوچان؛ هفده روز پیش از آمدن بهار مردم برای گردش به دشت و صحرا می روند و سنگی را در محلی قرار می دهند سپس بعد از یک یا دو هفته به سراغ همان سنگ می روند؛ اگر در زیر سنگ گیاهی روییده و یا حشره ای باشد، آنها سال پر خیر و برکتی در پیش رو خواهند داشت.

آنها در چهارشنبه سوری "آش هفت رنگ" می پزند و هفت چیز نخود، لوبیا، عدس، سبزی و غیره در آن می ریزند. همچنین پس از پخته شدن آش، مهره ای در آن می اندازند که اگر کسی آن را بیابد، برکت به خانواده او روی می آورد. در فرهنگ قوچانی ها دو روز مانده به شب اول فروردین را روز عرفه یا روز اموات می نامند و در این روز به یاد درگذشتگان شیر برنج درست می کنند و خیرات می دهند.

آداب و رسوم نوروز در خراسان جنوبی

مراسم شام نوروزی از مراسمات اهالی خراسان جنوبی است که در آن خانواده داماد برای تازه عروس عقدکرده خود به مبارکی سال جدید هدایایی مثل لباس، کفش و کیف و برنج، گوشت و ... می برد و خانواده عروس با مواد خوراکی در ایام نوروز شام یا نهاری تهیه می کند و آن ها را به خانه خود دعوت می کنند تا ارتباطات مستحکم شود.

آداب و رسوم  نوروز در خراسان شمالی

یکی از آیین های دایمی در خراسان شمالی مراسم کوزه شکنی است؛ در این رسم کوزه ای را مقداری آب می کنند و درون آن سکه پول می اندازند، سپس آن را یکی از اعضای خانواده که معمولا پسر خانواده است، از پشت بام به پایین پرت می کند تا کوزه شکسته و آب آن پاشیده شود.

آن ها شکستن کوزه را نشانه آلودگی ها و اندوه های یکساله می دانستند. همچنین آن ها برای رهایی از آلودگی ها، ظرف های مسی خود را به مس گرها می دادند و سفید می کردند.

آداب و رسوم نوروز در چهارمحال بختیاری

در چهارمحال بختیاری زنان و کودکان اولین شنبه سال نو به بیرون از خانه می روند و گیاهان خوراکی تازه را می چینند تا بدی، پلیدی از مزارع و باغات آنها دور شود.

به این رسم "شنبه گردی یا شنبه گردش" می گویند که بیش تر خاص زنان و کودکان است و خانواده ها بیرون نمی روند. در این رسم دختران به امید باز شدن «بخت» سبزه گره می زنند.‏

آداب و رسوم نوروز در سیستان و بلوچستان

یکی از مراسم‌های نوروزی در استان سیستان و بلوچستان، جشن بهارگاهی است، این جشن توسط عشایر و کوچ نشین‌های بلوچ برگزار می‌شود. با توجه به اینکه قوم بلوچ از قبیله‌ها و طایفه‌های زیادی تشکیل شده، هر یک از آن ها با دعوت بزرگان قوم به برنامه‌ریزی این جشن‌هایی که اجدادشان آنان را مهمترین مراسم قوم بلوچ می‌دانند، مشغول می‌شوند.

آیین دیگری که در سرزمین بلوچستان برگزار می‌شود، مراسم سرمه‌سایی است. زنان بلوچ در گذشته سنگ سرمه را روی سنگی که وسط آن گود بود، می‌ساییدن و از آن در طول سال استفاده می‌کردند. روز اول بهار و در لحظه تحویل سال این سرمه‌ها را به دختران هدیه می‌دهند.

در سیستان و بلوچستان مردم تمامی ظروف سفالی که در طول سال بهره برداری می شد را به بالای بام برده و می شکستند زیرا معتقد بودند ارواح پلید که درون آن ها جای گرفته اند، سبب ناخوشی خانواده و اعضای آن می شود. به سیزده به در در بلوچستان "سفر به در" می گویند و افراد اعتقاد دارند روح های پلید، جن ها و مصیبت ها که ازهر روزنه ای وارد خانه مردم شده و از تمیزی و خوش بویی گریزان هستند باید در این چند روز با خانه تکانی و سوزاندن مواد خوش بویی به نام "سوچکی" از خانه خارج شوند.

آداب و رسوم نوروز در استان فارس

در شیراز آداب و رسوم خاصی برگزار می شود، آنها برای درخت نارنج خود مراسم عروسی می گیرند . بدین معنی که اگر درخت آنها بار کمی بدهد ، زن صاحب خانه، زنان همسایه را دعوت می کند سپس زن صاحبخانه اره ای برمی دارد تا شاخه های درخت را ببرد اما یکی از زنان همسایه واسطه می شود و نمی گذارد او این کار را انجام دهد.

سپس روی درخت تور بسیار نازکی می کشند و شکر پنیر روی آن می پاشند، کِل می زنند، با خواندن واسونک شادی می کنند . این مراسم برای این برگزار می شود تا آن درخت، سال بعد در فصل بهار، بار نارنج زیادی دهد.

آداب و رسوم نوروز در کهگیلویه و بویر احمد

از آیین سنتی مردم کهگیلویه و بویراحمد چاله گرم کنون یا سفره پرکنون است که در نخستین شب سال برگزار می شود. برای پر خیر و برکت بودن سال نو هر خانواده سفره خود را پر از نان تازه کرده و با پخت غذاهای سنتی مانند شله ماش، شله عدس، شله بادام، شله کنجد چاله یا اجاق خود را گرم نگه می دارد.

آداب و رسوم نوروز در گیلان

در گیلان قبل از حلول سال نو نمایش عروس گوله همراه با آواز ریتمیک برگزار می شود . بازیگران این نمایش سه نفر هستند؛ غول، پیربابو و نازخانم. نقش نازخانم را پسر جوان با پوشیدن لباس زنانه اجرا می کرد. پیر بابو یا کوسه پیرمردی بود که سر تصاحب نازخانم با غول به جنگ و جدل می پرداخت. غول نیز برای خود کلاهی از کلوش (ساقه برنج) درست می کرد و خود را با زنگوله ها و چماق می آراست تا عجیب به نظر برسد.

آداب و رسوم نوروز در یزد

در یزد آخرین شب سال روی پشت بام آتش روشن می کردند که به آن «آتش رو بوم کردن» می گفتند و معتقد بودند با این کار سرما و سوزش زمستان را از بین می برند.

یزدی ها 10 روز مانده به نوروز را پنجه کوچک و 10 روز بعد از نوروز را پنجه بزرگ می گفتند و در پنجه بزرگ مراسم های مختلفی مانند چهارشنبه سوری، کوزه شکستن، پختن آش رشته، پختن نان شیرین، آماده کردن سفره هفت سین، خانه تکانی و خریدن لباس نو انجام می دادند.

آداب و رسوم نوروز در کرمان

در کرمان هنگام تحویل سال آش رشته می پزند و و رشته آش را زمان تحویل سال درون آن می ریزند تا پایان سال رشته کارها در دستشان باشد. در برخی نقاط خانم ها خود رشته بریده و آش درست می کنند.

کرمانی ها معتقدند در زم‍‍ان ت‍ح‍وی‍ل س‍‍ال آب ه‍‍ا ی ج‍‍ار ی در ی‍ک ل‍ح‍ظه م‍‍ی ای‍س‍ت‍ن‍د. در برخی م‍ن‍‍اطق اس‍ت‍‍ان ک‍رم‍‍ان ب‍‍ا ز ع‍ف‍ران و گ‍لاب ب‍ر ب‍دن‍ه ی‍ک ک‍‍اس‍ه چ‍ی‍ن‍‍ی دع‍‍ا ی م‍خ‍ص‍وص ت‍ح‍وی‍ل س‍‍ال ر ا م‍‍ی ن‍وی‍س‍ن‍د و با آن ش‍رب‍ت درس‍ت م‍‍ی ک‍ن‍ن‍د و تمام اعضای خانواده این شربت را می نوشند تا تمام طول سال سلامت باشند.

آداب و رسوم نوروز در لرستان

در لرستان هنگام تحویل سال برای آمدن باوُ نوروز درب خانه خود را باز می گذاشتند. باوُ نوروز هنگام تحویل سال آن چه بر سفره موجود بود را بین افراد تقسیم می کرد و برکت سال آن خانه را معین و مشخص می کرد و اگر درها بسته بودند، باوُ نوروز پشت درمی ماند. مردم لرستان به جای روز سیزده بدر در روز 14 به دامان طبیعت می رفتند.

در لرستان آیین کوسه سوار یا ننه پیره برگزار می شد. مردم ننه پیره را عامل سرمای سخت و مرگ ومیر در اواخر زمستان می دانستند . آنها در این آیین مردی بدون ریش را می آوردند و از او سواری می گرفتند تا نشان دهند که ننه پیره کاری دیگر نمی تواند انجام دهد.

آداب و رسوم نوروز در همدان

در همدان نیز روزهای قبل از عید، کوسه و زن کوسه که مانند حاجی فیروز پیام آورن شادی نوروزی و بهار بودند ، در نقش زن و شوهر چوپان با ساز و دهل از روستاها به به شهر می آمدند و تعدادی از بچه ها به دنبال آن ها راه افتاده و وارد هر خانه ای که در آن باز بود، می شدند. آنها بعد از وارد شدن به خانه اعیان و اشراف شروع به حرکات جالب و خنده دار و رقص و پای کوبی می کردند. این گروه از صاحبخانه ها پاداش نقدی یا غیر نقدی دریافت می کردند.

همچنین از غذاهای پیش از نوروزی همدان "قوت خدر نبی" یا غذای خضر نبی است که از ترکیب نان خشک، گردو، پنیر و شیر تهیه می شود و مردم باور بر این باورند که هرکس این غذا را بخورد، حضرت خضر بر او نظر دارد.

آداب و رسوم نوروز در میان بوشهری ها

هفت میم بوشهر؛ با اینکه در گذشته در این شهر عید فطر از اهمیت بیشتری نسبت به نوروز برخوردار بوده، اما یکی از جالب ترین سفره ها در میان اقوام مختلف سفره ی هفت سین بوشهری ها است.آن ها علاوه بر سفره ی هفت سین، یک سفره ی هفت میم دارند که متشکل است از ماهی، میگو، میوه، مرغ، مربا، ماست و مسقطی. از رسوم نوروزی مردم جنوب کشورمان علاوه بر شیرینی های خانگی، تهیه ی "قراپیچ” و "بی بی گلی” است.

---