تبیان، دستیار زندگی

استعمار چیست؟ درس مطالعات اجتماعی پایه ششم

استعمار به‌معنای نفوذ و دخالت کشورهای زورمند در کشورهای ناتوان به بهانه آبادی و سازندگی است؛ ولی معمولاً استعمار در جستجوی به تاراج بردن دارایی کشورهای دیگر بوده‌ است.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
استعمار چیست
کلمه‌ی استعمار به معنی آباد کردن است؛ امّا اگر کشوری به بهانه ی آباد کردن در کشورهای دیگر دخالت و نفوذ کند تا منابع و ثروت آن کشور را غارت کند به آن کشور استعمارگر می‌گویند. به سرزمین‌هایی که استقلال سیاسی و اقتصادی نداشته باشند و تابع حکومت استعمارگر باشند، مستعمره می‌گویند.

استعمار به معناى آبادانى خواستن است و در اصطلاح سیاسى تسلط مملکتى قوى بر مملکتى ضعیف بقصد استفاده از منابع طبیعى و ثروت کشور به بهانه ایجاد آبادى مى باشد. به عبارت دیگر استعمار یا استعمارگرى سیاستى مبتنى بر برده کردن، سودجویى از منابع طبیعى و بهره کشى از مردم کشورهاى از نظر اقتصادى کم رشد و جلوگیرى از پیشرفت فنّى، اقتصادى و فرهنگى آن ها براى تحکیم سلطه سیاسى، نظامى و اقتصادى دولت استعمارگر است.

استعمار به‌معنای نفوذ و دخالت کشورهای زورمند در کشورهای ناتوان به بهانه آبادی و سازندگی است؛ ولی معمولاً استعمار در جستجوی به تاراج بردن دارایی کشورهای دیگر بوده‌ است.

تاریخچه‌ی شکل‌گیری استعمار

تاریخچه‌ی شکل‌گیری استعمار 

یکی از پیامدهای مهم استعمار تغییراتی است که در فرهنگ و روانشناسی اجتماعی کشورهای مستعمره اتفاق افتاد و منظور از تغییر فرهنگ، خصلتی است که یک قوم یا یک ملت تحت سلطه در اثر تداوم سلطه‌ی قدرت‌های بیگانه پیدا می‌کنند.

استعمار در عصر خود پدیده‌ای چنان فراگیر بود که تا پایان قرن نوزدهم میلادی تقریبا تمامی کشورهایی که امروزه در قاره‌های آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین به نام کشورهای جهان سوم، موجودیت سیاسی مستقل دارند مستقیم یا غیرمستقیم تحت سلطه‌ی کشورهای استعمارگر درآمده بودند.استعمار به‌عنوان پدیده‌ای سیاسی اقتصادی حدودا از سال ۱۵۰۰م آغاز گردید. در طول این مدت، استعمارگران برخی از کشورهای اروپایی مناطق وسیعی از دنیا را کشف کردند و در آن‌جا ساکن شدند و به بهره‌برداری پرداختند.

برخی از صاحب‌نظران معتقدند که استعمار به دوران باستان برمی‌گردد و اقدامات حکومت‌های باستانی نظیر فینیقیه و یونانی‌ها و سرانجام رومی‌ها در ایجاد پایگاه‌هایی خارج از سرزمین خود را به منظور استفاده از آن‌ها برای تجارت یا جنگ یا گسترش فرهنگ خود نوعی استعمار می‌دانند.

آثار و پیامدهای استعمار بر کشورها 

در خصوص آثاری که پدیده‌ی استعمار بر کشورهای مستعمره داشته است نظریات متفاوتی مطرح شده است. برخی از جنبه‌ها و آثار مثبت این پدیده در کشورهای مستعمره سخن می گویند و استعمار را سبب تحول و پیشرفت مستعمره می دانند.

عده‌ای نیز این‌ اندیشه را نژادپرستانه و نادرست می‌دانند. بر طبق این نظریه‌ها استعمار نه تنها آثار مثبتی بر جای نگذاشته است بلکه تاثیرات منفی بسیار زیادی نیز به همراه داشته است.

از مهمترین آثار و نتایج استعمار در زندگی اقتصادی و سیاسی و فرهنگی کشورهای مستعمره عبارتند از:

- تغییر ساختار اقتصادی

- تغییر ساختار اجتماعی

- شکل‌بندی جغرافیای سیاسی

- تغییر در فرهنگ کشورهای اسلامی

تاریخچه‌ی شکل‌گیری استعمار

تفاوت میان استعمار و استعمارگر در چیست؟

فرق استعمار با استعمار گر از نظر مفهومى این است که استعمار یک نظریه سیاسى و روشى در تعیین سیاست هاى خارجى یک کشور با ویژگى هاى مذکور است و دولتى که این نظریه و روش را به کار مى بندد استعمارگر خوانده مى شود.جریان سرمایه دارى غرب با ایده ها و طرح ها و روش هاى و تکنیک هاى جدیدى که بسیار پیچیده و چند لایه و با ظاهرى زیبا و فریبنده با همان اهداف تسلط و بهره بردارى از منابع سایر جوامع در ابعادى وسیع تر را دنبال مى کند. 

تمدن غربى با اندیشه استعمارى در طول حیات خود به منظور حفظ و گسترش حوزه نفوذ داراى تغییرات و تحولات گوناگون بوده است.

در یک مرحله با حضور مستقیم در جوامع دیگرسعى در غارت و چپاول آنان برآمد و پس از آن به صورت غیر مستقیم و با حمایت از عوامل وابسته به خود و با تشکیل حکومت هاى استبدادى به دنبال اهدافش بود. در دوره جدید با افزایش آگاهى ملت ها وعدم امکان ادامه شیوه هاى گذشته تلاش مضاعف براى ایجاد رویکردى نوین در سطح جهان بر پایه اندیشه لیبرال دمکراسى براى حفظ برترى و سیادت خود آغاز نمود.

استثمار جهانى تلاش مى کند با ظاهرى عامه پسند حتى باتوسل به هجوم نظامى، دولت هایى را که در جهت اهداف و منافعش حرکت نمی کنند را تحت فشار هاى سیاسى، اقتصادى، علمى ونظامى قرار دهد.

کشورهاى سرمایه‌دارى غربى شیوه هاى قدیمى و شناخته شده استثمار را تغییر داده اند زیرا از یک طرف داراى ماهیت گسترش نفوذ و بهره بردارى از تمامى منابع به نفع خود هستند و از سوى دیگر در شرایط جدید آن ها چاره اى بجز انتقال صنایع خود به کشورهاى توسعه نیافته و استفاده از نیروى کار ارزان قیمت و منابع طبیعى این جوامع را ندارند و دست یابى به این هدف با روشهاى پیشین مشکل است. 

این امر مستلزم بسترسازى، فرهنگ سازى و امنیت سازى در کشورهاى توسعه نیافته است که رویکرد مورد اشاره ابزار تحقق این خواست کشورهاى صنعتى است.

سوالات درس مطالعات پایه ششم

نفوذ استعمار در ایران

از آن زمان تاکنون استعمارگران در کشورهای دیگر از راه‌های مختلف نفوذ کرده‌اند:

آن ها گاهی به سرزمین‌های دیگر حمله ی نظامی، و آن ها را اشغال کرده‌اند؛ سپس گفته‌اند که هدفشان آباد کردن این کشورها است درحالی که هدف اصلی آن ها غارت منابع این کشورها است.

گاهی نیز سعی کرده‌اند از کشورهای دیگر امتیازاتی بگیرند یا روابطی با آن ها برقرار کنند که به نفع خودشان باشد؛ به عبارت دیگر در آن کشورها نفوذ کنند.

سوالات درس مطالعات پایه ششم

آیا استعمارگران به کشور ما هم نفوذ کردند؟

تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، استعمارگران به شیوه‌های مختلف در کشور ما نفوذ کرده بودند. انقلاب اسلامی دست بیگانگان را از کشور کوتاه کرد. بیشتر نفوذ و دخالت بیگانگان در کشور ما در دوره‌ی حکومت‌های قاجاریه و پهلوی بوده است. نمونه‌هایی از امتیازات و دخالت‌های بیگانگان در کشور ما در دوره ی قاجاریه و پهلوی:

طبق عهدنامه‌های گلستان و ترکمانچای، بخش‌هایی از شمال کشور ایران جدا و به روس‌ها داده شد؛ برای مثال، باکو، شیروان، نخجوان و قفقاز.

طبق قرارداد رویترز حقّ احداث راه‌آهن و بهره‌برداری از معادن و منابع جنگل‌ها و قنّات‌های ایران به مدت ٧٠ سال به انگلیسی‌ها داده شد.

طبق یک قرارداد، روسیه و انگلیس ایران را بین خود تقسیم کردند. مناطق شمال تا مرکز ایران تحت نفوذ روسیه و مناطق جنوبی تحت نفوذ انگلیس قرار گرفت.

انگلیسی‌ها رضاخان را به قدرت رساندند و او را شاه کردند تا دست‌نشانده‌ آنها باشد و هر کاری به او بگویند، انجام دهد.
طبق قراردادهایی با دولت انگلیس، این کشور از نفت ایران بهره می‌برد و نفت متعلّق به خود ما نبود. آمریکا، محمّد رضا شاه پهلوی را به قدرت رساند تا او برنامه‌هایی را که آمریکا می‌خواست در ایران اجرا کند.

 

سوالات درس مطالعات پایه ششم

سوالات درس مطالعات پایه ششم


استعمار چیست؟
کلمه استعمار به معنی آباد کردن است. اما اگر کشوری به بهانه ی آباد کردن در کشورهای دیگر دخالت و نفوذ کند تا منابع و ثروت آن کشور را غارت کند، به آن استعمار می گویند.

به چه کشورهایی مستعمره می گویند؟
به سرزمین هایی که استقلال سیاسی و اقتصادی نداشته باشند و تابع حکومت استعمارگر باشند ، مستعمره می گویند.

دو راه نفوذ استعمار گران در کشورهای دیگر را توضیح دهید.
آن ها گاهی به سرزمین های دیگر حمله نظامی کرده و آن ها را اشغال کرده و منابع این کشورها را غارت کرده اند . گاهی نیز سعی کرده اند از کشورهای دیگر امتیازاتی بگیرند یا روابطی با آن ها برقرار کنند که به نفع خودشان باشد.

هدف اصلی استعمار گران (غارت منابع) کشورهای دیگر است.

آن چه دست بیگانگان را از  کشور ما کوتاه کرد (انقلاب اسلامی) بود.بیش تر نفوذ و دخالت بیگانگان در کشور ما در دوره ی حکومت های (قاجاریه) و (پهلوی) بوده است.
این مطلب صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر شده و محتوای آن لزوما مورد تایید تبیان نیست .