شیوه انجام انواع غسل واجب و مستحب

در دین مبین اسلام پاکیزگی یکی از مواردی است که بسیار به آن توجه و سفارش شده است، غُسل عملی عبادی در فقه اسلامی است که نشان از اهمیت دادن به بهداشت فردی و پاکیزگی دارد.

غُسل کردن در اصطلاح فقهی به معنی شستن تمامی بدن از سر تا پا با کیفیت تعیین شده از سوی شرع، به قصد قربت و انجام فرمان الهی است، در غسل دست کشیدن لازم نیست و به هر صورتی آب به بدن برسد کافی است.

انواع غسل را نام ببرید

غسل‌ها بر پایهٔ حکم شرعی به دو دسته تقسیم می‌شود:
- غسل‌های واجب
- غسل‌های مستحب

غسل‌های واجب 

غسل های واجب به هفت قسمت تقسیم می شوند:
- غسل جنابت
- غسل حیض
- غسل نفاس
- غسل استحاضه
- غسل مس میت
- غسل میت
- غسلی که به واسطه ی نذر و قسم و مانند اینها بر انسان واجب می شود.

غسل واجب به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند:
- غسل واجب مشترک زنان و مردان
- غسل‌های واجب خاص زنان

غسل‌های واجب مشترک زنان و مردان:
- غسل میت
- غسل مسح میت
- غسل نذر و عهد و قسم
- غسل جنابتغسل‌های واجب خاص زنان:
غسل‌های خاص زنان به لحاظ خونی است که از اندام تناسلی آنها خارج می‌شود و براساس نوع خون نوع وضعیت جسمی آنان و به تبع آن حکم وضعی آنها در فقه شیعه متفاوت است. سه نوع غسل واجب خاص زنان وجود دارد:

- غسل حیض
- غسل استحاضه
- غسل نفاس 

غسل‌های مستحب

غسل های مستحب در شرع اسلام بسیار است و از آن جمله می توان غسل های زیر را برشمرد:
- غسل جمعه، و وقت آن از اذان صبح است تا ظهر.
- غسل روز عید فطر و عید قربان، و وقت آن از اذان صبح است تا غروب.
-- غسل شب اول ماه رمضان و تمام شب های فرد آن، و وقت آن تمام شب است.
- غسل شب عید فطر، و وقت آن از اول مغرب است تا اذان صبح.
- غسل روز اول و پانزدهم و بیست و هفتم و آخر ماه رجب.
- غسل روز هشتم و نهم ذی الحجه.
- غسل روز بیست و چهارم ذی الحجه.
- غسل روز عید غدیر.
- غسل دادن بچه ای که تازه به دنیا آمده.
- غسل روز عید نوروز و پانزدهم شعبان و نهم و هفدهم ربیع الاول و روز بیست و پنجم ذی القعده.
- غسل کسی که در حال مستی خوابیده.
- غسل زنی که برای غیر شوهرش بوی خوش استعمال کرده است.
- غسل کسی که در موقع گرفتن خورشید و ماه نماز آیات را عمداً نخوانده، در صورتی که تمام ماه و خورشید گرفته باشد.
- غسل کسی که جایی از بدنش را به بدن میتی که غسل داده اند رسانده.
- غسل کسی که برای تماشای دار آویخته رفته و او را دیده باشد. 
- غسل روز عید
- غسل حج عمره
- غسل پس از تغسیل میت
- غسل پاکیزگی
- غسل برای حاجت خواستن از خداوند متعال و برای توبه و نشاط به جهت عبادت.

واجبات غسل

واجبات غسل عبارت‌اند از:
- نیت، یعنی قصد تقرب به خدا. بنابراین، غسل بدون قصد قربت باطل است.
- استمرار نیت تا پایان غسل.- پاک بودن بدن هنگام غسل.
- آب غسل باید مطلق، پاک و مباح باشد. بنابراین، غسل با آب مضاف، نجس و غصبی باطل است.

- شستن همه بدن؛ به گونه‌ای که نزد مردم شستن صدق کند. به تصریح برخی، شستن با جریان دادن آب بر پوست، هرچند با کمک دست و مانند آن تحقق می‌یابد.
- شستن باطن بدن، مانند داخل چشم، بینی و دهان و آن بخش از گوش که دیده نمی‌شود و نیز زیر ناخن هایی که خیلی بلند نیستند لازم نیست.

- شستن بخش هایی از ظاهر بدن که دیده می‌شوند ولی به صورت معمول آب به آن ها نمی‌رسد (مانند قسمتهایی از گوش یا زیر انگشتر) واجب است.
- مباشرت؛ بدین معنا که خود غسل کننده، بدن خود را غسل دهد نه دیگری.

چگونگی انجام غسل

غسل واجب یا مستحب را (به جز غسل میت) به دو صورت می‌توان انجام داد:
- ترتیبی
- ارتماسی

تعریف غسل ترتیبی

در غسل ترتیبی باید نخست سر و گردن، و سپس نیمهٔ راست بدن از سر تا کف پا و دست راست و بعد نیمهٔ چپ بدن از سر تا کف پا و دست چپ را بشوید؛ شستن آلت یا در هنگام شستن نیمه چپ بدن یا نیمه راست بدن باید انجام گیرد.

ترتیب میان اعضا شرط واقعی است؛ از این‌رو، غسل کردن بر خلاف ترتیب یاد شده، حتی از روی ندانستن مسئله یا فراموشی باعث بطلان غسل خواهد بود. مستحب است آب مصرف شده در این غسل بیش از سه لیتر نباشد.

برخی افراد بر خلاف دستور دین، زمان و آب زیادی برای غسل مصرف کرده و گرفتار وسواس می شوند، برای رهایی از این حالت شخص وسواسی باید به فکر خود اهمیت نداده و همان‌گونه که افراد عادی غُسل می‌کنند برای آن وقت بگذارد.

تعریف غسل ارتماسی

در غسل ارتماسی باید آب در یک لحظه، تمام بدن را بگیرد، مقصود فروبردن یکباره یا به تدریج تمامی بدن در آب است. لازم است آب، همه بدن را در یک لحظه فرا بگیرد (پس اگر به نیت غسل ارتماسی در آب فرو رود چنانچه پای او روی زمین باشد باید آن را از زمین بلند کند).

اگر بعد از آن که همه بدن زیر آب قرار گرفت نیت غسل کند طبق فتوای برخی مراجع تقلید غسل صحیح نخواهد بود (پس بهتر است زمانی نیت کند که مقداری از بدن، خارج از آب باشد).

پاسخ مراجع عظام تقلید در خصوص نحوه غسل کردن

آیا چند غسل مستحب را می شود با هم انجام داد؟
به نیت همه ی اغسال، یک غسل به جا آوردن کافی است. 

بعد از غسلی که انجام داده ام و لباس هایم را پوشیده ام متوجه لکه خونی در اثر خراشی بر روی دست خود شده ام، مقدار خون کم است وظیفه چیست؟
اگر خون قبل از غسل بوده و هنوز باقی مانده است، به جهت نجس بودن محل، غسل او صحیح نیست و اگر بعد از تمام شدن غسل خون آمده است غسل صحیح است لکن هر کجای دست و یا لباس که با رطوبت مسریه به محل خون رسیده است نجس می باشد و باید آن را آب کشید.

اگر کسی به حمام رود و مفصلاً خود را شستشو نماید آیا لازم است غسل هم بکند؟
شستشوی بدن بدون انجام غسل به ترتیب خاص کفایت از غسل نمی کند.

اگر کسی قبل از وقت نماز، غسل جنابت را به نیت غسل واجب انجام دهد، صحیح است؟
گفته می شود، انجام غسل جنابت قبل از وقت نماز، مستحب است. حال اگر کسی قبل از وقت نماز، غسل جنابت را به نیت غسل واجب انجام دهد، تکلیف چیست؟ آیا می تواند بدون وضو نماز بخواند؟ آیا باید دوباره غسل کرد؟ آیا نمازی که خوانده صحیح است؟

بر اساس نظر بیشتر فقها غسل ها صحیح و نمازهایی که بدون وضو خوانده شده نیز صحیح است، ولی برخی از مراجع (آیة الله نوری همدانی و مکارم شیرازی دام ظلهما) در صورتی این غسل و نماز را صحیح شمرده اند که به نیت استحباب یا مطلق تحصیل طهارت و انجام وظیفه واقعی باشد. البته اگر به نیت وجوب هم بوده، ولی فرد، نماز قضا بر عهده داشته باشد، از بابت وجوب این نماز قضا، می توان آن غسل را صحیح دانست.

حضرت آیة الله العظمی خامنه ای (مد ظله العالی): در فرض سؤال اشکالی ندارد و غسل صحیح است و غسل مذکور نیز کفایت از وضو می کند.

حضرت آیة الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی): اشکال ندارد.

حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی): نمازهای قبلی صحیح می باشد ولی از این به بعد رعایت نماید و قبل از وقت نماز به نیت مستحب به جا آورد. تمام غسلهای واجب و همچنین غسل های مستحبی که با دلیل معتبر ثابت شده (مثل غسل جمعه، غسل احرام، غسل شبهای قدر و مانند آن) کفایت از وضو می کند. ضمن اینکه وضو بعد از غسل جنابت بدعت و حرام است.

حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی (مد ظله العالی): چنانچه به نیت مطلق تحصیل طهارت و یا مطلق ازاله حدث باشد مانعی ندارد، در غیر این صورت اگر قبل از دخول در وقت به قصد وجوب، غسل یا وضو بگیرد اشکال دارد.حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی): در فرض سؤال اگر منظور واقعی او امتثال امر و آنچه در این حال مطلوب است بوده و قصد وجوب از باب خطا در تطبیق بوده غسل صحیح است و اگر قصد وجوب به عنوان تقیید بوده یعنی بالخصوص مورد توجه و عنایت او بوده در این صورت نیز چنانچه نماز قضای یقینی بر ذمه داشته غسل و نماز هر دو صحیح است و اگر علم به عدم قضا یقینی در ذمه داشته و با این حال قصد خصوص وجوب کرده غسل و نماز را باید اعاده کند و در جمیع حالات مذکوره احوط و اولی اعاده غسل و نماز است.

---