زبان فارسی چگونه به گسترش تمدن اسلامی کمک کرد؟ ادبیات پایه هفتم

در مورد زبان فارسی باید گفت، مردم بخش‌هایی از هندوچین، ویتنام، مالزی، لائوس، کامبوج، فلیپین، اندونزی و چین  توسط عارفان ایرانی با اسلام آشنا شدند، به همین خاطر زبان فارسی برای آن‌ها حُکم زبان دینی را پیدا کرد.

اما از آن سو گسترش اسلام هم وام‌دار زبان فارسی است، اعراب تا قسمتی از ایران بزرگ آن زمان را فتح کردند و مابقی عالَم اسلام که بخش دیگری از ایران بزرگ بود و نیز آن‌چه خارج از ایران بزرگ بود را در حقیقت ایرانیان با زبان فارسی به قلمرو فرهنگی تمدن اسلامی افزودند.

زبان فارسی توسط چه کسانی در کشورهای مختلف رواج پیدا کرد

در آسیای میانه به سمت شرق تا کشور مغولستان، تعداد زیادی از بُقاع عارفان ایرانی را می‌بینید که به این سرزمین‌ها سفر کردند و مروج اسلام در نواحی دوردست بودند. در هند قدیم که امروزه بخش غربی‌ آن به نام پاکستان خوانده می‌شود، "ابوالحسن علی‌بن عثمان هجویری" که از عرفای قرن پنجم هجری است، اسلام را ترویج کرد که مرقدش در لاهور زیارتگاه مردم پاکستان است.در دولت عثمانی نیز که مناطق گسترده‌ای از جهان را در اختیار داشتند تا مدت‌ها زبان رسمی زبان فارسی بود، حتی در بوسنی و هرزگوین که از متصرفات عثمانی آن زمان بود و مردم آن هم اغلب مسلمان بودند، زبان فارسی آن‌قدر رواج داشت که ما بین دانشمندان و ادبای آن‌ها به افراد فراوانی برمی‌خوریم که شرح مثنوی یا حافظ و آثار دیگر بزرگان زبان و ادب فارسی را از خودشان به یادگار گذاشته‌اند.

همین‌طور مردم بخش‌هایی از هندوچین، ویتنام، مالزی، لائوس، کامبوج، فلیپین، اندونزی و چین نیز عموماً توسط این عارفان ایرانی با اسلام آشنا شدند. به همین دلیل زبان فارسی برای آن‌ها حُکم زبان دینی دارد و شما امروز هم در مساجد پکن که دورترین نقطه‌ی چین نسبت به عالم اسلام محسوب می‌شد کتیبه‌هایی با اشعار فارسی می‌بینید، آن‌ها نیت نمازشان را نیز به زبان فارسی بیان می‌کنند.

از سوی دیگر اولین و قدیمی‌ترین زبانی که بیش از هزار سال پیش، قرآن به آن زبان ترجمه شد، فارسی است، قرن‌ها طول کشید تا قرآن به زبان‌های دیگری غیر از فارسی ترجمه شود. بدیهی است که اقوام ایرانی‌زبان یا کسانی که تحت تأثیر فرهنگ ایران، فارسی آموخته بودند، این‌ها از قرآن برگردانده شده به فارسی بیشتر می‌توانستند بهره ببرند تا از زبان عربی که آموختنش برایشان دشوار بود.

هویت ملی ما را دو رکن مهم تشکیل می‌دهد:
- یکی دین اسلام
- دیگری زبان فارسی

حالا اگر توجه کنید که بسیاری از معارف دینی هم به زبان فارسی به رشته‌ی تحریر درآمده بود، متوجه می‌شوید که زبان فارسی چقدر ‌توانسته در تحکیم و ترویج معارف اسلامی در بین کسانی که یا فارسی‌زبان بودند یا فارسی را می‌دانستند، مؤثر باشد.

دلیل رغبت مردم به زبان فارسی

بسیاری از شرق‌شناسانی که بنا به توصیه‌ی سازمان‌های اطلاعاتی و استعماری زبان فارسی را آموختند و در مورد فرهنگ ایران تحقیق کردند، چنان شیفتگی پیدا کردند که نهایتاً آثارشان در جهتی خلاف مأموریت‌شان شد؛ به گونه‌ای که برخی از آن‌ها طرد یا مغضوب شدند. 

بنابراین زمانی که دشمنان با اندکی نزدیکی فرهنگی و آشنایی با زبان و ادبیات فارسی مجذوب می‌شدند، در جاهایی در عالَم اسلامی که زبان فارسی زبان رسمی بوده، شاهد رشد و بالندگی آن بوده‌ایم.

چرا زبان فارسی از رونق افتاد؟

اتفاقات سیاسی در منطقه یکی از زمینه‌های مهم این امر بود: وقتی انگلستان، هندوستان را تسخیر کرد و این کشور پهناور را مستعمره‌ی خود ساخت، زبان فارسی را رسماً ملغی اعلام کرد و زبان انگلیسی را جایگزین آن ساخت.تعصبات دینی عامل دیگر بود: در همین هندوستان وقتی پس از انگلیس‌ها، هندوها حاکم شدند، از آن‌جا که زبان فارسی را متعلق به مسلمانان می‌دانستند، از ترویج آن تا آن‌جا که می‌توانستند جلوگیری کردند.

گاهی تعصبات ناشی از جهل در بین خودِ مسلمانان نیز به این موضوع دامن زده است، در پاکستان و برخی کشورهای عربی و دولت عثمانی متأخر، بعضاً شاهد هستیم که نسبت به زبان فارسی به این بهانه‌ی واهی که زبان شیعیان است بی‌مهری نشان داده‌اند.

موضوع دیگر آن است که متأسفانه زایندگی و خلاقیتی که در گذشته در فرهنگ ما وجود داشت و آثار گران‌قدری را به زبان فارسی تقدیم نمود، به‌خصوص پس از فروپاشی صفویه رو به افول رفت.

امروزه برخلاف گذشته شاید کتاب، نقش ثانوی در ترویج زبان داشته باشد. زیرا رادیو و تلویزیون بیشتر می‌توانند مروج زبان فارسی باشند و ما باید بتوانیم از این رسانه‌های جدید برای ترویج زبان فارسی استفاده کنیم.

مسأله‌ی دیگری که در این زمینه باید به آن توجه کرد چهره‌ی ایران پس از انقلاب در خارج از کشور است. دنیا انقلاب ما را به دو صورت نگاه کرد؛ یا به عنوان یک حرکت انقلابیِ سیاسیِ بزرگ که به قطع ید استکبار جهانی از مقدرات کشور انجامید و یا به عنوان یک نهضت دینی که سیاست را عین دیانت تلقی می‌کرد.

جدای از این دو تلقی کوششی صورت نگرفت که انقلاب را به عنوان امری برخاسته از ظرفیت فرهنگی ایران اسلامی نشان دهد. خود ما هم در داخل خلاف آن عمل کردیم. بیشتر نگران بودیم مبادا کاری کنیم که برداشت دیگران از آن این باشد که این انقلاب به ایران تعلق دارد.

لذا اساساً از جهات مربوط به هویت فرهنگی خود که می‌توانست پشتوانه‌ی انقلاب باشد یا غفلت می‌کردیم یا به عمد پرهیز می‌کردیم که مطرح نشود. این از یک جهت خوب بود که ما را به قوم‌گرایی متهم نکنند ولی از جهت دیگر ناگوار بود چون باعث شد افکار عمومی دنیا نتواند ما را از امثال طالبان و سلفی‌ها متمایز کند؛ چون آن‌ها مدعی اسلامند و ما هم می‌گوییم اسلام.

در این راستا حتی گاهی ما پیروی خود از مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام را نیز برای حفظ وحدت پوشانده‌ایم و از پرداختن و بیان ریشه‌های آن در سطح جهان اِبا کرده‌ایم.

سوالات درس دوازدهم ادبیات فارسی پایه هفتم

چگونه زبان فارسی به گسترش تمدن اسلامی کمک کرده است؟
ایرانی‌های فارسی زبان با لیاقت و هوش استعدادشان، خودشان را به دیگران ثابت کردند؛ به طوری که دیگران آنها را به پیشوایی و مقتدایی پذیرفتند و ابرانی‌ها توانستند از طریق تبادل فرهنگ با سایر ملت‌ها سهم عظیمی در تکمیل و گسترش تمدن اسلامی به خود اختصاص دهند.

به نظر شما چگونه می توان به تمدن اسلام و ایران بیشتر خدمت کرد؟
از طریق مطالعه‌ی زیاد و کسب علم و دانش و استفاده از این دانش در راستای حفظ و گسترش فرهنگ ایران و اسلام.

تصویرهایی از هنرهای اسلامی ایرانی تهیه کنید و با نمایش آنها در کلاس، درباره ی آنها توضیح دهید.
هنرهای اسلامی ایرانی شامل انواع متنوعی از هنر همچون معماری، خوشنویسی، نقاشی، سرامیک و غیره می‌شود. خوشنویسی بارزترین هنر اسلامی است که می‌توان آنرا شاخص‌ترین هنر در پهنه سرزمین‌های اسلامی دانست و آنرا به مثابه زبان هنری مشترک برای تمامی مسلمانان تلقی کرد.

درباره ی زندگی و شخصیت یکی از بزرگان ایران که در پرتو تمدن اسلام به زبان و ادبیات فارسی خدمت کرده است تحقیق کنید و نتیجه را به کلاس ارائه دهید.
محمدرضا شفیعی کدکنی در نوزدهم مهرماه ۱۳۱۸ در کدکن (نیشابور) در خراسان دیده به جهان گشود. وی هرگز به دبستان و دبیرستان نرفت و از آغاز کودکی نزد پدر خود (که روحانی بود) و محمدتقی ادیب نیشابوری (ادیب نیشابوری دوم) به فراگیری زبان و ادبیات عرب پرداخت و فقه، کلام و اصول را نزد شیخ هاشم قزوینی فراگرفت. اما پس از مرگ شیخ هاشم، تا آخرین مراحل درس خارج فقه را نزد سید محمدهادی میلانی خواند.

شفیعی کدکنی به پیشنهاد علی‌اکبر فیاض در دانشگاه فردوسی مشهد نام‌نویسی کرد و در کنکور آن سال نفر اول شد و به دانشکده‌ی ادبیات رفت و مدرک کارشناسی خود را در رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه فردوسی، و مدرک دکتری را نیز در همین رشته از دانشگاه تهران گرفت. شفیعی کدکنی از سال ۱۳۴۸ تاکنون استاد دانشگاه تهران است.

در مهر ۱۳۹۸ در هفتمین دوره جشنواره بین‌المللی هنر برای صلح، "نشان عالی هنر برای صلح" به سببِ بیش از نیم قرن تلاش در اعتلای فرهنگ و ادب پارسی به محمدرضا شفیعی کدکنی اهداء شد. با تلاش کوشش برای فراگرفتن فرهنگ ملی و قرآنی خودمان و گسترش و معرفی آن به دیگر مردمان جهان.

یکی از مظاهر خدمات فرهنگی ایرانیان به اسلام،خدماتی است که از راه زبان فارسی به اسلام کرده اند.
اُدبا و عُرفا و سخنوران ایرانی، حقایق اسلامی را با جامعه زیبای شعر و نثر فارسی به زیبا ترین شکل ،آرایش داده اند و حقایق اسلامی و معانی لطیف قرآنی رادر میان حکایاتی شیرین آورده اند. "مثنوی مولانا" بهترین شاهد برای سخن ماست.

معنی واژه های زیر را بنویسید.
ذوق: شوق و اشتیاق، علاقه و استعداد برای یادگیری.
ادیب: سخندان، کسی که علم ادب می‌داند.
استعداد: توانایی، آماده‌شدن.
مظاهر: علائم، نشانه‌ها.

برای هریک از واژه های زیر دو هم خانواده بنویسید.
اخلاص، قبول، حافظ، تمدّن
هم خانواده اخلاص: خلوص، مُخلِص، تخلُّص، خالص، خلاصه و…
هم خانواده قبول: قابل، مقبول، تقبُّل، مقابل و…
هم خانواده حافظ: حفظ، حافظه، محفظه، محفوظ، حفاظت و…
هم خانواده تمدن: متمدن، مدینه، مدنی، مدائن و…

ده کلمهٔ مهمّ املایی از درس پیدا کنید و بنویسید.   
اخلاص، تنوع، ظهور، حصار، مبالغه، مطیع، تمثیل، مدعا، معرق سازی، متعلّق، عظیم ، استعداد، مقتدا.

در جمله‌های زیر، ضمیرهای پیوسته و گسسته را مشخّص کنید.
– شهید رجایی به همراهانش گفت: من این نظم را از آقای بهشتی یاد گرفته‌ام.   
گسسته: من 
پیوسته: ـَ ش در همراهانش

– مصطفیٰ دست‌هایش را داخل جیبش فرو برد. 
گسسته: او 
پیوسته: ـَ ش در دست‌هایش

– ما همه مشتاقیم تا ترجمه‌تان را بخوانیم.   
گسسته: ما 
پیوسته: -ِ تان در ترجمه‌تان

با هریک از ترکیب های زیر جمله ای بنویسید.
تمدّن اسلامی:دانشمندان و نوابغ در رشد و بالندگی تمدن اسلامی نقش برجسته ای داشته اند
سلمان فارسی:سلمان فارسی از یاران صمیمی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم بود.
دیوان حافظ:دیوان حافظ آینه تمتم نمای افکار عرفانی این شاعر تواناست.

٦ یک بند بنویسید و کلمه های "فارسی، گران بها، اسلام، جاودان" را در آن به کار ببرید.
بعد از ظهر اسلام و پذیرفتن این دین توسط ایرانیان،تحولی بنیادی در نحوه تفکرات و زندگی آنان به وجود آمد.بسیاری از اندیشمندان و علمای ایرانی در حوزه های مختلف علوم اسلامی به مطالعه و تحقیق پرداختند و در این زمینه موفقیت های بسیاری به دست آوردند و با تالیف آثار گران بها و ارزشمند خود به فارسی ،نام و یاد خود را جاویدان نمودند.

---